Narodowa Organizacja Wojskowa (NOW) – konspiracyjna organizacja wojskowa Stronnictwa Narodowego okresu II wojny światowej .

Zarys historyczny

13 października 1939 w Warszawie podczas konspiracyjnego posiedzenia członków Komitetu Głównego i Zarządu Głównego SN powołano do życia organizację wojskową podporządkowaną SN. Początkowo funkcjonowała ona pod nazwą Armia Narodowa, później Organizacja Wojskowa Stronnictwa Narodowego i Narodowe Oddziały Wojskowe, a od 1 lipca 1941 jako NOW. Powodem utworzenia odrębnej organizacji przez SN było przeciwstawienie się wpływom politycznym czynników oficjalnych w kraju, czyli ZWZ - AK . Odrzucając podporządkowanie Służbie Zwycięstwu Polski i później ZWZ-AK, Narodowa Organizacja Wojskowa uznawała zarazem zwierzchnictwo władz RP i Naczelnego Wodza na uchodźstwie.

Nadzór nad NOW sprawował Wydział Wojskowy Zarządu Głównego SN, podlegały mu sprawy polityczne, personalne i finansowe. Natomiast w pozostałych kwestiach, jak struktura organizacyjna, wywiad, szkolenie itp. posiadała wobec SN pełną autonomię.

Na pierwszego komendanta organizacji został zaocznie wyznaczony gen. Marian Żegota-Januszajtis , ale wskutek jego nieobecności (przebywał we Lwowie , gdzie 27 października 1939 został aresztowany przez NKWD ), funkcję tę powierzono wkrótce por. rez. Aleksandrowi Demidowicz-Demideckiemu ps. "Aleksander" – członkowi Komitetu Głównego SN. W grudniu 1939 opuścił on jednak kraj. W związku z tym na p.o. komendanta organizacji wyznaczono z kolei ppor. rez. Bolesława Kozubowskiego ps. "Gruby", "Trojanowski".

W latach 1940–1941 miały miejsce na terenie Pomorza , Krakowskiego, Zagłębia Dąbrowskiego i Warszawskiego masowe aresztowania działaczy SN. W tym czasie Niemcy rozbili także działającą głównie na terenie Wielkopolski Narodową Organizację Bojową . W połowie 1941 SN przystąpiło do odbudowy swoich struktur. Nowy prezes Zarządu Głównego SN Stefan Sacha we wrześniu 1941 powołał na stanowisko Komendanta Głównego NOW ppłk. Józefa Rokickiego ps. "Karol". Wiosną 1942 roku okręg warszawski i większość radomskiego przeszły do AK zas część kadry oficerskiej NOW wzmogła naciski na połączenie z AK

Na pocz. maja 1942 prezes SN zgłosił Komendantowi Głównemu AK gen. Stefanowi Roweckiemu ps. "Grot" propozycję przeprowadzenia scalenia NOW z AK. Rezultatem kilkumiesięcznych rozmów było podpisanie 23 sierpnia 1942 umowy scaleniowej oraz wyznaczenie przez gen. S. Roweckiego początku pierwszej fazy scalenia na 4 listopada 1942. W tym dniu został zaprzysiężony ppłk J. Rokicki. 19 listopada tego samego roku zaprzysiężona została część komendantów okręgowych NOW. Sztab NOW o tej decyzji został poinformowany 4 marca, wzbudziło to jednak sprzeciw części jego członków. Organizatorem sprzeciwu wobec scalenia z AK w szeregach SN i NOW był August Michałowski . W rezultacie doszło do rozłamu, który poparła część sztabu(zwłaszcza oddziały I i III) i następujące Okręgi: radomski, kielecki, częstochowski, lubelski, podlaski i łódzki. Na czele rozłamu w NOW stanął zastępca Komendanta Głównego pułkownik Ignacy Oziewicz . W połowie września 1942 z połączenia rozłamowców z NOW i Związku Jaszczurczego powstały Narodowe Siły Zbrojne . Natomiast pozostała część NOW podporządkowała się AK, co odbyło się w dwóch fazach: w listopadzie 1942 i drugiej od sierpnia 1943.

W 1942 NOW liczyła ok. 80 tys. członków. Najsilniejsze wpływy posiadała na Mazowszu , Lubelszczyźnie, w Wielkopolsce i Małopolsce . NOW miała także oddziały partyzanckie, wśród których można wymienić dowodzone przez Franciszka Przysiężniaka ps. "Ojciec Jan", Józefa Czuchrę ps. "Orski", "Mnich", "Bogumił", "Podhalanin", ppor. Leona Janio ps. "Łaski", "Bryza", czy Józefa Zadzierskiego ps. "Wołyniak". Przede wszystkim NOW prowadziła jednak działalność wywiadowczą oraz rozpoznanie konfidentów i szczególnie niebezpiecznych funkcjonariuszy hitlerowskich, zdobywano broń, amunicję i środki finansowe, tworzono system łączności, głównie patroli terenowych, a także kolportaż podziemnej prasy. Przeprowadzano akcje sabotażowo-dywersyjne i w celach samoobrony. NOW organizowała również pomoc dla Żydów (współpracując w Warszawie w tym celu z Frontem Odrodzenia Polski i pracownikami Wydziału Opieki Społecznej i Zdrowia Zarządu Miejskiego Warszawy). Po upadku Powstania Warszawskiego , w którym walczyło w ramach oddziałów AK ok. 1,5 tys. żołnierzy NOW, organizacja ponownie usamodzielniła się i w listopadzie 1944 współtworzyła ze scaloną z AK częścią NSZ Narodowe Zjednoczenie Wojskowe .

Struktura organizacyjna

• Komendant Główny NOW
• Komenda Główna NOW:
• Wydział I Organizacyjny – August Michałowski ps. "Roman", Stefan Klimecki,
• Wydział II Wywiadowczy – ppłk Wacław Makatrewicz ps. "Wacław",
• Wydział III Operacyjno-Wyszkoleniowy – płk Ignacy Oziewicz ps. "Czesław" (jednocześnie z-ca Komendanta Głównego), mjr Stanisław Żochowski ps. "Bohdan",
• Wydział IV Zaopatrzenia – Kazimierz Kobylański ps. "Kazimierz", "Jerzy",
• Wydział V Łączności – mjr NN ps. "Stanisław",
• Centralny Wydział Propagandy – Stanisław Piasecki ps. "Staszek" (od początku 1940 do maja 1941), Jan Bajkowski (od maja 1941), ks. Jan Stępień ps. "Dr Jan" (kapelan NOW),
• Wydział Służby Sanitarnej – ppłk lek. A. Kosiński,
• Narodowa Organizacja Wojskowa Kobiet (od 1942) – Anna Swoboda ps. "Wanda", od sierpnia 1943 Halina Jabłońska-Ter Oganian ps. "Barbara".

Struktura organizacyjna w terenie

Od połowy 1941 NOW dzielił się prawdopodobnie na 14 Okręgów:

• Warszawa -miasto,
• Warszawa-ziemska (województwo),
• Radom – mjr Mieczysław Michałowski ps. "Witold", Witold Olszewski ps. "Lis",
• Kielce – kpt. Bronisław Jankowski ps. "Bryła",
• Lublin – ppłk Józef Rokicki , od połowy 1941 ppor. rez./kpt. Adam Mirecki ps. "Adaś",
• Rzeszów (COP) – Kazimierz Mirecki ps. "Kazimierz", "Żmuda", "Tadeusz",
• Białystok – mjr rez. Jan Kąkolewski ps. "Gracjan", "Dziadek", od kwietnia 1943 mjr Marcin Wawrzyniak ps. "Łoś", od sierpnia 1943 por. Eugeniusz Trzeciak ps. Bronisław", od 25 października 1943 por. Mieczysław Grygorcewicz ps. "Bohdan",
• Kraków – (prawdopodobnie) ppor. rez. Franciszek Szwed ps. "Franek" (od wiosny 1940), od 1940/41 mjr/ppłk Władysław Owoc ps. "Gaweł", "Fructus", "Paweł", "Wujek",
• Częstochowa ,
• Lwów – od czerwca 1943 ppor. rez./kpt. Adam Mirecki,
• Podlasie ,
• Łódź ,
• Poznań – ppor. rez. Marian Kwiatkowski ps. "Konrad", "Babinicz", "Jaxa", "Zawisza",
• Pomorze – Kujawy .

Okręgi dzieliły się na podokręgi, powiaty, obwody i placówki.

Wydawane pisma

• "Walka" – główny organ prasowy SN, nakład dochodził do 20 tys. egzemplarzy,
• "Wielka Polska",
• "Rzeczpospolita Polska",
• "Młoda Polska",
• "Polak" – miesięcznik rozpowszechniany na wsi,
• "Żołnierz Wielkiej Polski" – wojskowy dodatek do Walki, ukazywał się od pocz. grudnia 1943,
• "Sprawa Narodu",
• "Myśl Narodowa".

Zobacz też

• batalion Gustaw
• batalion Harnaś
• OP-44
• mjr Gustaw Konstanty Żebrowski ps. "Czesław"

Bibliografia

Linki zewnętrzne

• NOW w powiecie sierpeckim