Historia książki – dziedzina wiedzy badająca
książkę
od początków jej istnienia. Historia ta dzieli się na dwa okresy: książkę rękopiśmienną – sprzed
ery
druku
, tworzoną do 1500 roku (zalicza się tu też
inkunabuły
) oraz na epokę książki drukowanej, której rozwój zawdzięczamy
Janowi Gutenbergowi
.
Niewiele wiadomo o wytwarzaniu
książki rękopiśmiennej
w
Polsce
średniowiecznej
. Niektórzy badacze nawet wątpią, czy w tym okresie w ogóle istniały na jej terenie jakiekolwiek
skryptoria
. Decydującym w tym względzie momentem było przyjęcie przez
Mieszka I
jego dwór w
966
roku religii chrześcijańskiej według
obrządku łacińskiego
przez co Polska dostała się w orbitę wpływów kultury zachodniej. Pierwsze księgi zostały do Polski przywiezione przez duchownych przybyłych z
Czech
w orszaku
Dąbrówki
. W tym czasie znajomość
pisania
i czytania na terenie Polski była zjawiskiem zupełnie wyjątkowym. Posiadali tę umiejętność właściwie tylko obcokrajowcy, przebywający tutaj np. w celach
misyjnych
oraz ich uczniowie należący również do stanu duchownego. Dlatego też jeśli istniały wówczas warsztaty pisarskie, to podobnie jak w całej Europie, należy się ich doszukiwać w
klasztorach
m.in.
benedyktyńskich
, które znajdowały się w
Tyńcu
, na
Łysej Górze
,
Lublinie
i
Trzemesznie
.
Materiał pisarski
Do pisania wykorzystywano wyłącznie lub prawie wyłącznie
pergamin
. Pierwsza znana dziś wiadomość o
papierze
w Polsce pochodzi z roku 1325, chodzi w niej o rachunki ze
świętopietrza
i
dziesięcin
, zbieranych przez wysłanników papieskich – obcokrajowców. Sami, natomiast Polacy zaczęli pisać na papierze dopiero ok. roku 1360. Na rządy więc
Kazimierza Wielkiego
przypadł początek coraz częstszego wypierania pergaminu przez tańszy od niego papier, choć ten prawie do końca
XV wieku
pochodził wyłącznie z importu. Mimo to już o sto lat wcześniej zdobył on wyraźną przewagę nad pergaminem i w praktyce ograniczył jego stosowanie dla szczupłej grupy rękopisów. Były to przede wszystkim
księgi liturgiczne
oraz inne, którym z jakiś powodów zamierzano nadać niezbyt ciekawą szatę graficzną (np. przeznaczone na dary). Ich produkcją od końca
XIV wieku
aż do początku
XVI
stulecia zajmowali się nie tylko duchowni, lecz również ludzie świeccy, tzw. katedraliści. Mianem tym określano pisarza artystę, czyli
kaligrafa
, zawodowo uprawiającego tę sztukę w celach zarobkowych.
Język pisarski
Ponieważ wspólnym językiem duchowieństwa i szkół była wówczas
łacina
, dlatego też wszystkie książki pisane były w tym właśnie języku. Polszczyzna pojawia się w nich co najwyżej w postaci oddzielnych słów czy też krótkich zdań, jak to ma miejsce w
Księdze henrykowskiej
.
Książka drukowana
W roku
1440
Jan Gutenberg
wynalazł
czcionkę
ruchomą, co przyspieszyło pisanie książek.
Ciekawostki
Pierwsza książka wydrukowana ruchomą czcionką, pochodzi z Korei. Jest to "Kompendium rytów i obrządków" (czyli podręczny zbiór podstawowych zwyczajów i sposobów zachowania), dzieło w 50 tomach, opublikowane w 28 kopiach w 1234 roku.