Polskie monety 10 zł z 1959 i 1968 roku, bite wg projektu J. Gosławskiego z 1958 roku

Monety Wolnego Miasta Krakowa z 1835 r.: 5 gr i 1 zł

Bułgarska moneta 1 lew z 1981 roku

Numizmatyka (z gr. νομισματική) – nauka pomocnicza historii , zajmująca się badaniem monet , banknotów i innych znaków pieniężnych pod względem historycznym, estetycznym, a także technicznym. W ostatnich latach coraz częściej za dział numizmatyki uważana jest polityka monetarna (zwalczanie przestępczości monetarnej, polityka emisyjna, obieg pieniądza, jako wyraz świadomych działań emitenta ). Pochodzenie słowa numizmatyka nie jest do końca jasne - nie wiadomo, czy pochodzi od łacińskiego nummus, czy też od greckiego nomisma.

Główne zadania numizmatyki:

• kolekcjonowanie i klasyfikowanie monet
• datowanie monet: bezwzględne; analiza znaków menniczych; połączona analiza ikonograficzna, metrologiczna i epigraficzna
• ustalanie kręgu użytkowników danych monet
• określanie dodatkowych funkcji monet
• wyjaśnianie i interpretacja faktów i procesów dziejowych

Podział chronologiczny numizmatyki:

• grecka
• celtycka
• rzymska
• bizantyjska
• Dalekiego Wschodu (m.in. Indie , Chiny , Japonia )
• średniowieczna (w tym arabska i perska)
• nowożytna

Terminy szczególnie przydatne w numizmatyce średniowiecznej:

• gatunek monety - zwykle obejmuje numizmaty o tych samych, bądź podobnych cechach metrologicznych - wadze, próbie (np. denar , grosz , talar , drachma )
• typ monety - obejmuje numizmaty opatrzone tym samym wyobrażeniem, z reguły zamyka się w jednej emisji
• odmiany monety - istnieją w obrębie typów, obejmują monety wybite tą samą parą stempli
• próba - zawartość czystego kruszcu w monecie
• renovatio monetae - stosowana już we wczesnym średniowieczu wymiana monety na nową na warunkach korzystnych dla pana menniczego
• pan menniczy - zleceniodawca emisji.

Czasopisma

A) O zasięgu ogólnopolskim

• Biuletyn Numizmatyczny , organ Polskiego Towarzystwa Numizmatycznego
• Przegląd Numizmatyczny , organ Stowarzyszenia Numizmatyków Profesjonalnych
• Wiadomości Numizmatyczne , organ Komisji Numizmatycznej Komitetu Nauk Historycznych Polskiej Akademii Nauk

B) Lokalne czasopisma numizmatyczne

• Bydgoskie Wiadomości Numizmatyczne, wyd. O/ Bydgoszcz PTN
• Gdańskie Zeszyty Numizmatyczne, wyd. O/ Gdańsk PTN
• Lubelskie Wiadomości Numizmatyczne, wyd. Lubelski Klub Kolekcjonerów i O/ Lublin PTN
• Magazyn Numizmatyczny, wyd. O/ Częstochowa PTN
• Wrocławskie Zapiski Numizmatyczne, wyd. O/ Wrocław PTN
• Śląskie Zapiski Numizmatyczne, wyd. O/ Katowice PTN
• Grosz , Jastrzębie Zdrój, Praszka, Żory i Wieluń

Zobacz też

• Ekonomia
• Jednostka monetarna , kontrasygnatura, mennica , mincerz , numizmat , pieniądz , stopa mennicza , pieniądz zastępczy , pieniądz lokalny
• Systemy monetarne w Polsce
• Egzonumia

Bibliografia

• M. Gumowski, Bibliografia numizmatyki polskiej, Toruń 1967 .
• J. Szymański, Nauki pomocnicze historii, Warszawa 2002 .
• T. Kałkowski, Tysiąc lat monety polskiej, Kraków

Opracowania o charakterze monograficznym

• D. Ejzenhart, Herby i znaki mennicze na trojakach polskich, Wrocław 2008 .
• M. Gumowski, Dzieje mennicy krakowskiej, Poznań 1927 .
• M. Gumowski, Dzieje mennicy toruńskiej , Toruń 1961 .
• M. Gumowski, Mennica Gdańska , Gdańsk 1990 .
• M. Gumowski, Mennica bydgoska, Bydgoszcz 2005 .
• H. Cywiński, Dziesięć wieków pieniądza polskiego 980 - 1980 , Warszawa 1982 .
• R. Kiersnowski, Pieniądz kruszcowy w Polsce wczesnośredniowiecznej, Warszawa 1960 .
• R. Kiersnowski, Moneta w kulturze wieków średnich, Warszawa 1988 .
• R. Kiersnowski, Wstęp do numizmatyki polskiej wieków średnich, Warszawa 1964 .
• T. Opozda, Mennica łobżenicka, Warszawa 1975 .
• J. Reyman, Mennica olkuska 1779 - 1601 , Wrocław 1975 .
• J. A. Szwagrzyk, Pieniądz na Ziemiach Polskich X-XX w., Wrocław 1990 .
• S. Suchodolski, Mennictwo polskie w XI i XII wieku , Wrocław 1973 .

Materiały konferencyjne

• IX Ogólnopolska Sesja Numizmatyczna w Nowej Soli. Fałszerstwa i naśladownictwa. Swego rodzaju mała monografia tematu.
• III Międzynarodowa Konferencja Numizmatyczna w Supraślu - Wspólnota dziejów. Mennice od Morza Czarnego do Morza Bałtyckiego, Aktualny stan badań na mennictwem środkowoeuropejskim

Publikacje źródłowe

• Sadowski, Rozprawy o pieniądzu w Polsce I połowy XVII wieku
• Zagórski I. Monety dawnej Polski (teksty)

Linki zewnętrzne

• Narodowy Bank Polski
• Polskie Towarzystwo Numizmatyczne
• Digital Library Numis (DLN) Online numismatic library