Minogokształtne, minogi (Petromyzontiformes) - rząd z gromady cefalaspidokształtnych (Cephalaspidomorphi) - prymitywnych
zwierząt
wodnych zaliczanych do
bezżuchwowców
.
Tryb życia
Minogi to
pasożyty
wodne spokrewnione ze
śluzicami
. Występują zarówno w wodach słonych jak i słodkich. Żerują głównie na
rybach
przysysając się do ich ciała i odżywiając krwią.
Budowa
Ciało minoga ma długość do 40 cm. Składa się z głowy, tułowia i ogona, przechodzących w siebie bez wyraźnych granic widocznych na zewnątrz ciała. Na końcu głowy znajduje się lejek przyssawkowy uzbrojony w zęby rogowe i otoczony płatkowato postrzępioną skórą. Wewnątrz lejka mieści się język również zaopatrzony w zęby. Na górnej części głowy znajduje się nieparzysty otwór węchowy, a z tyłu, za otworem nosowym - narząd ciemieniowy. Po obu stronach głowy leżą małe, słabo widoczne oczy, pokryte półprzezroczystą skórą. Po bokach głowy za oczami ciągnie się szeregiem po każdej stronie 7 otworów skrzelowych. Minóg ma 2 płetwy grzbietowe oraz ogonową; tylna płetwa grzbietowa łączy się z przednią, a ku tyłowi przechodzi w symetryczną płetwę ogonową.
Po brzusznej stronie ciała znajduje się otwór odbytowy i otwór moczowo-płciowy leżący na brodawce płciowej. Samce obok otworu płciowego mają
pokładełko
, a samice bezszkieletową płetwę odbytową (płciową). W okresie
tarła
wyraźnie zaznacza się dymorfizm płciowy.
Ciało minoga pokryte jest skórą, w której znajdują się gruczoły śluzowe i zakończenia nerwowe. Pod skórą znajdują się mięśnie, wykazujące wyraźną segmentację w odcinku tułowiowym i ogonowym. Szkielet i czaszka zbudowane z chrząstki. W skład szkieletu osiowego wchodzi struna grzbietowa otoczona osłoną łącznotkankową, na której znajdują się parzyste chrząstki - zawiązki łuków górnych kręgów.
Czaszka składa się z:
- ze szkieletu lejka przyssawkowego, który składa się z następujących chrząstek:
- pierścieniowatej
- przedniej górnej
- przedniej bocznej
- tylnej bocznej
- pałeczkowatej dolnej nieparzystej
- podjęzykowej
- puszki mózgowej - Zbudowana jest z chrzęstnej płytki podstawowej, na której leży
mózgowie
. Po środku płytka ma otwór na
przysadkę mózgową
. Do płytki przylega torebka węchowa i torebki słuchowe. Nie występuje część potyliczna czaszki ani sklepienie czaszki. Od góry mózg jest osłonięty jedynie łącznotkankową błoną.
- szkieletu aparatu skrzelowego, składającego się z:
- 9 łuków szkrzelowych
- 4 chrząstek łączących łuki
- chrząstki okołosercowej
Układ pokarmowy
Przedni odcinek przewodu pokarmowego spełnia rolę tłoka ssącego, umożliwiającego przyssanie się do ciała ryby i pobieranie krwi lub tkanki mięśniowej. Poniżej otworu gębowego, znajdującego się w lejku przyssawkowym leży otwór skrzelowy prowadzący do
gardzieli
. Otwór gębowy prowadzi do
przełyku
, który przechodzi w proste
jelito
. Przednie rozszerzenie jelita uważa się za żołądek. Przed nim znajduje się gruczoł wątrobowy. Wzdłuż jelita ciagnie się tzw. zastawka spiralna, powiększająca powierzchnię jelita i opóźniająca przesuwanie się pokarmu. Na pograniczu jelita przedniego i środkowego mieści się zaczątkowa, pęcherzykowata
trzustka
. Przewód pokarmowy kończy się otworem odbytowym.
Układ oddechowy
Układ oddechowy minoga występuje w postaci 7 par workowatych skrzeli pochodzenia endodermalnego (u innych kręgowców skrzelodysznych skrzela są pochodzenia ektodermalnego). Worki skrzelowe z jednej strony łączą się z gardzielą, a z drugiej przez otwory skrzelowe ze środowiskiem zewnętrznym. W workach skrzelowych znajdują się listewki, w których przebiegają naczynia krwionośne. W czasie oddychania woda dostaje się do gardzieli przez lejek przyssawkowy, a następnie do worków skrzelowych, a stamtąd wydostaje się otworami skrzelowymi na zewnątrz. Jeżeli minóg jest przyczepiony do ciała ryby, woda wpływa przez otwory skrzelowe do worków skrzelowych, gdzie zachodzi wymiana gazowa, a następnie wypływa również otworami skrzelowymi.
Układ krążenia
Układ krwionośny zamknięty
. Serce leży z tyłu za przewodem skrzelowym. Zbudowane jest z zatoki żylnej, jednego przedsionka, jednej komory i stożka tętniczego. Przez serce przepływa wyłącznie krew żylna, nie zawierająca tlenu. Krew zawiera hemoglobinę. Krew z zatoki żylnej przechodzi do przedsionka, potem do komory i następnie do stożka tętniczego, od którego odchodzi aorta brzuszna. Rozdziela się ona na 2 tętnice, od których odchodzi po 8 tętnic skrzelowych doprowadzających. Tętnicami tymi krew płynie do worków skrzelowych. Utleniona krew w workach skrzelowych zbierana jest przez tętnice skrzelowe odprowadzające, które uchodzą do parzystych korzeni aorty. Korzenie aorty dają do przodu 2 tętnice głowowe, a z tyłu łączą się, tworząc aortę grzbietową. Zaopatruje ona w krew odcinek tułowiowy i ogonowy. Żyły jarzmowe uchodzące do zatoki żylnej zbierają krew żylną z odcinka głowowego. Krew żylna z tułowia zbierana jest przez żyły główne tylne, również uchodzące do zatoki żylnej. Do zatoki żylnej uchodzi także żyła wątrobowa. Żyła podjelitowa zbiera krew z przewodu pokarmowego, następnie wchodzi do wątroby i wychodzi z niej jako żyła wątrobowa.
Układ wydalniczy
Narządami wydalniczymi minoga są pranercza, ciągnące się po grzbietowej stronie aż do odbytu. Wzdłuż nerek biegnie przewód moczowy - przewód Wolffa. Moczowody uchodzą do zatoki moczowo-płciowej, która otwiera się na brodawce moczowo-płciowej.
Układ nerwowy i narządy zmysłów
Mózgowie minoga złożone jest z 5 odcinków ułożonych jeden za drugim.
Móżdżek
i
śródmózgowie
są słabo rozwinięte. Móżdżek jest wyraźnie wyodrębniony z
rdzenia przedłużonego
. Od
kresomózgowia
odchodzą duże płaty węchowe. Z
międzymózgowiem
łaczy się
szyszynka
i organ ciemieniowy. Z przedniej części dna międzymózgowia odchodzą nerwy wzrokowe. IX i X para nerwów mózgowych wychodzi poza obrębem mózgoczaszki.
Rdzeń kręgowy
jest taśmowaty i silnie spłaszczony grzbietobrzusznie.
Narządy zmysłu minoga to:
- narząd węchu - Jest najlepiej rozwinięty. Leży na wierzchu głowy.
- narząd słuchu, składający się z ucha wewnętrznego, zbudowanego z:
- 2 kanałów półkolistych
- pęcherzyka słuchowego
- narząd wzroku - Jest słabo rozwinięty.
Akomodacja
następuje przez ruch soczewki pod wpływem skurczu mięśni deformujących gałkę oczną.
- linia naboczna.
Układ rozrodczy i rozmnażanie
Minogi są rozdzielnopłciowe, zapłodnienie jest zewnętrzne. Mają pojedynczy gruczoł rozrodczy męski lub żeński. Po dojrzeniu jaja lub plemniki wydostają się do jamy ciała, z której dostają się do zatoki moczowo-płciowej, a następnie na zewnątrz. Minogi nie odżywiają się podczas wędrówki godowej, co powoduje uwstecznienie przewodu pokarmowego. Po odbyciu godów, giną. Stadium
larwalne
(
ślepica
, zwana też robaczycą) znacznie różni się od osobników dorosłych. Żyje zagrzebana w mule rzecznym; przeobraża się po 2-4 latach.
Systematyka
Do minogokształtnych zalicza się jedną
rodzinę
:
W Polsce występują cztery gatunki objęte ścisłą
ochroną gatunkową
:
oraz
minóg Władykowa
(Eudontomyzon vladykovi)
Bibliografia
- Rząd:Minogokształtne Cephalospidiformes w: W.Zamachowski, A.Zyśk Strunowce Chordata, Wydawnictwo Naukowe WSP, Kraków, 1997
Zobacz też