Oktawian August
Imiona	Gaius Octavius Thurinus (od 44 r. p.n.e. Gaius Iulius Caesar Octavianus)
Panował jako	Imperator Caesar Divi Filius Augustus
zaliczony w poczet bogów jako Divus Augustus
Czas panowania	16 stycznia 27 r. p.n.e. - 19 sierpnia 14 r.
Dynastia	julijsko-klaudyjska
Data urodzin	23 września 63 r. p.n.e. - Rzym
Data śmierci	19 sierpnia 14 r.
Moneta
Lista cesarzy rzymskich

Gaius Octavius Thurinus, po adopcji Gaius Iulius Caesar Octavianus, Gajusz Juliusz Cezar Oktawian (ur. 23 września 63 roku p.n.e. w Rzymie , zm. 19 sierpnia 14 roku n.e. w Noli ) – syn Gajusza Oktawiusza i Atii Starszej (Atia Maior), wnuk siostry Juliusza Cezara i jego adoptowany testamentem syn. Oktawian był także pierwszym cesarzem rzymskim. Oficjalna tytulatura cesarska: Imperator Caesar Divi Filius Augustus, pol. Imperator Syn Boskiego Cezara August.

Walka o władzę po śmierci Cezara

Po zabójstwie Cezara w 44 roku p.n.e. Marek Juniusz Brutus i Gajusz Kasjusz Longinus musieli uciekać na Wschód, aby tam zorganizować siłę zbrojną przeciwko konsulowi Markowi Antoniuszowi , który zaskarbił sobie wpływy stronników Cezara. Odebrał on Decimusowi Brutusowi Galię Przedalpejską (w tym celu oblegał Mutinie). Pojawił się także Gajusz Oktawiusz, któremu Cezar zapisał większość swego majątku, i który także zaczął werbować weteranów Cezara. Wspierał go Cyceron wygłaszając płomienne mowy przeciwko Antoniuszowi, tzw. filipiki (na wzór mów Demostenesa przeciw Filipowi II ), dzięki czemu otrzymał urząd pretora . Na początku Antoniusz był nastawiony niechętnie do Oktawiana, sprawiając mu rozmaite trudności. Widmo wojny domowej w Rzymie znów było realne. Oktawian wchodząc siłą do Rzymu przeforsował swój wybór na konsula , następnie podjął współpracę z Markiem Antoniuszem. Zawarł z nim i z Lepidusem w 43 p.n.e. w Bononii drugi triumwirat . Różnica pomiędzy pierwszym triumwiratem a drugim polegała na akceptacji przymierza Oktawiana przez senat . Ogłoszono listę proskrybowanych , na której znalazło się 300 senatorów i 2000 ekwitów . W roku 42 p.n.e. pokonał zabójców Cezara pod Filippi . Od tej pory droga do kariery politycznej i władzy była otwarta.

Umacnianie pozycji politycznej

W roku 40 p.n.e. w Brundisium doszło do podziału imperium rzymskiego na trzy części. Oktawian dostał prowincje zachodnie i Italię , Marek Antoniusz prowincje wschodnie, a Marek Emiliusz Lepidus Afrykę. Głównym zadaniem Oktawiana stały się nadania ziemi w Italii dla weteranów. W roku 36 p.n.e. triumwirowie pod dowództwem Marka Agryppy pokonali Sekstusa Pompejusza . W tym samym roku Oktawian odebrał Lepidusowi Afrykę. W tym czasie na wschodzie Marek Antoniusz prowadził nieudaną wojnę z Partami . Poślubił królową Egiptu Kleopatrę VII i rozwiódł się z siostrą Oktawiana, Oktawią . Od tej pory triumwirowie ze sobą zerwali.

Oktawian przekonał westalki do wydania mu testamentu Antoniusza, z którego wynikało, że zapisał on niektóre wschodnie prowincje rzymskie dzieciom swoim i Kleopatry, a także Cezarionowi , synowi Kleopatry i Juliusza Cezara. Doprowadziło to do wybuchu wojny. W 31 p.n.e. doszło do bitwy morskiej pod Akcjum . Siłami Oktawiana kierował Marek Agryppa. Zwyciężył Oktawian, Antoniusz i Kleopatra uciekli do Aleksandrii , gdzie wkrótce popełnili samobójstwo. Oktawian kazał zamordować Cezariona , dzieci Antoniusza i Kleopatry oddał pod opiekę Oktawii. W roku 30 p.n.e. Egipt stał się prowincją rzymską, a Oktawian uzyskał władzę dyktatorską nad całym imperium.

Jedynowładztwo Oktawiana Augusta

Reformy Oktawiana

Po zwycięstwie Oktawian stał się jedynym imperatorem. W roku 29 p.n.e. wprowadził nowy cenzus polityczny, na mocy którego w senacie zasiadali wyłącznie jego stronnicy; on sam stał się princeps senatus . 16 stycznia 27 roku p.n.e. senat rzymski po raz pierwszy w historii przyznał mu na wniosek Plankusa tytuł Augustusa . W ten sposób Oktawian stał się pierwszym cesarzem rzymskim , jakkolwiek przy zachowaniu wszelkich pozorów ciągłości ustroju republikańskiego (np. sprawował wielokrotnie urząd konsula (w latach 31 p.n.e. - 23 p.n.e. ). Używał oficjalnej tytulatury Imperator Caesar Divi filius Augustus. August sprawował pełnię władzy, skupiając w swych rękach kilka różnych urzędów oraz rozmaite kompetencje nadzwyczajne, nadane dożywotnio przez senat. Jego rządy były rodzajem dyktatury wojskowej pod pozorem utrzymania republiki. Obdarzony władzą przez senat i wojsko, mógł prezentować się jako elekt społeczeństwa rzymskiego.

Oktawian podzielił prowincje na senatorskie i cesarskie:

• senatorskie: prowincje wewnętrzne, zespolone z Rzymem – np. Azja i Afryka, nie stacjonowało w nich wojsko (tylko jeden legion w Afryce), zarządzane były przez prokonsulów i propretorów
• cesarskie: niedawno zdobyte (np. Galie) wymagające stałej armii, zarządzane przez legati pro praetore – legatów oraz prokuratorów (w mniejszych prowincjach).

Posąg młodego Oktawiana, datowany na 30 rok p.n.e.

Ściągał jednak podatki także z prowincji cesarskich. Od 23 p.n.e. miał władzę wojskową nad wszystkimi prowincjami i całą armią (imperium proconsulare). ( 23 czerwca 23 p.n.e. ) otrzymał także władzę cywilną cenzora i trybuna ludowego, która gwarantowała mu nietykalność, czyli tribunicia potestas . 6 marca 12 p.n.e. został wybrany najwyższym kapłanem ( Pontifex Maximus ) po śmierci dotychczasowego piastuna tej godności, Lepidusa . Był to dożywotni urząd najwyższego zwierzchnika rzymskich kultów religijnych. Dnia 5 lutego 2 p.n.e. August przyjął na prośbę senatu i ludu rzymskiego tytuł Pater Patriae - Ojciec Ojczyzny. 1 sierpnia tego samego roku uroczyście otworzył świątynię Marsa Ultora, której zbudowanie ślubował przed czterdziestu laty, na polu bitwy pod Filippi .

• Reforma armii:
  • Legiony – wojsko zawodowe (20 lat służby), liczące pod koniec życia Augusta 150 tysięcy żołnierzy, ze stałym wyposażeniem weteranów, do którego rzadko byli wcielani ludzie z prowincji.
  • Auxilia – wojska z prowincji, oddziały posiłkowe, głównie oparte na jeździe. Żołnierze po odbyciu służby otrzymywali obywatelstwo rzymskie. Oficerami byli ekwici.
  • Pretorianie – gwardia cesarska z praefecti praetorio jako dowódcami (wyłącznie ekwici ), którzy zajmowali najwyższe po cesarzu miejsce w państwie.
  • Cohortes urbanae – kohorty miejskie, paramilitarne oddziały o charakterze policji miejskiej w Rzymie, na czele których stał prefekt miasta (praefectus urbi)

• Reforma finansowa poprzez utworzenie funduszy celowych, takich jak:
  • Aerarium – skarbiec senacki
  • Aerarium militare - skarbiec wojskowy
  • Patrimonium Caesaris - majątek prywatny cesarza

Ponadto zastąpiono dziesięcinę bezpośrednim opodatkowaniem pieniężnym - stipendium

• usunięcie Zgromadzenia Ludowego

Oktawian powiększył państwo o nowe prowincje: Egipt , Panonię i Dalmację - Illyricum . Nie miał potomka męskiego. Na następcę wybrał Tyberiusza , syna swojej trzeciej żony Liwii , którego adoptował. Wybudował Mauzoleum Augusta - mauzoleum dynastii Julijsko-klaudyjskiej.

Po jego śmierci zapanował przez dwa wieki Pax Romana - pokój rzymski.

Imperium Rzymskie za Augusta

Popiersie Augusta, noszącego Corona civica . ( Gliptoteka monachijska )

Okres panowania Oktawiana jest określany często mianem pax Romana . Panuje ogólny pogląd, że był to okres pozbawiony walk i względnego spokoju. Tak naprawdę jednak na terenach przygranicznych bez przerwy toczono walki i to na każdym krańcu rozległego imperium.

Po Bitwie pod Akcjum Egipt został uznany za królestwo osobiste Augusta. Było ono rządzone przez namiestników - Korneliusza Gallusa , Eliusza Gallusa i Gajusza Petroniusza .

W samej Afryce do walk nie dochodziło, jedynie Juba II (stojący na czele Mauretanii (dzisiejsze Maroko ) był wasalem Rzymu.

W Hiszpanii toczono nieudane walki z Asturiami i Kantabrami, w tym celu przekupiono także ich wodza, Korokotta. W latach 26 p.n.e. - 24 p.n.e. August toczył z tymi plemionami iberyjskimi wojnę, lecz w końcu rozbił je doszczętnie Agryppa .

W Galii Druzus podbił w latach 12 p.n.e. - 9 p.n.e. tereny aż do rzeki Łaby , jednak wkrótce zmarł po upadku z konia.

W 15 p.n.e. utworzono w dzisiejszych południowych Niemczech i Austrii Noricum i Recję . Następnie tereny te podbijał Tyberiusz, jednak wybuchło powstanie iliro-panońskie. Po jego stłumieniu władzę w Germanii zachodniej miał Warus , który wpadł w zasadzkę w 9 r. Jego legiony zostały doszczętnie rozbite, on sam popełnił samobójstwo i w konsekwencji Rzym musiał z terenów nadłabskich zrezygnować.

W walkach o Mezję (dzisiejszą Serbię i Bułgarię) odznaczył się Krassus, wnuk byłego triumwira , zachodnią jej część przyłączając do imperium, wschodnią do Tracji , będącej wasalem Rzymu do roku 46 . Zdobyto Dalmację i Panonię .

W Azji Mniejszej podbił środkową Galację , Kapadocja stała się wasalem, Armenia częściowo była uzależniona. Do Rzymu należała Cylicja i Syria . Palestyna była początkowo wasalem pod władzą Heroda Wielkiego , później z jej części utworzono prowincję rzymską Judeę a na pozostałym obszarze utrzymano dwie zależne od Rzymu tetrarchie. „Krwawa granica” przebiegała z Partami.

Rola społeczności rzymskiej i urzędów w dobie panowania Augusta

• Senat :

Był to najwyższy organ ustawodawczy i sądowniczy (wobec innych senatorów) liczący 600 osób. Do stanu senatorskiego zaliczano dziedzicznie całą rodzinę senatora, jednak obowiązywała ich granica cenzusu majątkowego wynosząca milion sestercji. Senat miał prawo bicia miedzianej monety, a zarządcy prowincji otrzymywali pensję za swoją funkcję. August jednak nie ufał senatorom, zabronił im opuszczać bez jego zgody Italię, a na posiedzenia przychodził w zbroi.

• Ekwici :

August ufał im bardziej niż senatorom, gdyż nie byli oni związani z dawnym ustrojem republikańskim. Umożliwił im awans na urząd senatora, lecz ich także obowiązywała granica cenzusu majątkowego wynosząca 400 000 sesterców. Z ekwitów wywodzili się głównie urzędnicy, prokuratorowie i prefekci .

• Plebejusze :

August był wobec nich nieufny. Organizował dla nich igrzyska i zwiększył rozdawnictwo zboża do 200 000 mieszkańców. Umocnił pozycję wielkich właścicieli ziemskich kosztem uboższych rolników i wskutek wyzysku pracy niewolników - był to jeden z pierwszych etapów powstawania latyfundiów .

• Italikowie:

Stopniowo dopuszczani do urzędu ekwickiego, a nawet senatorskiego. Zaprzestano konfiskaty ziemi dla weteranów.

• Ludność prowincji:

August jako urzędnik. ( Luwr , Paryż )

August ograniczył nadawanie obywatelstwa rzymskiego i zahamował proces awansu politycznego arystokracji prowincjonalnej. Utrzymał jednak proces "racjonalnego wyzysku", a nie rabunkowej polityki, jak miało to miejsce w okresie republiki . Ludność prowincjonalną podzielono na dwie grupy:

• • Wolną - tzw. peregrini - byli to głównie mieszkańcy miast greckich,
  • Zależną - tzw. dediticii.

• Konsulowie :

Ograniczono ich rolę do przewodnictwa w senacie. Dalej było ich dwóch, często się zmieniali.

• Pretorzy :

Dodano im obowiązek organizowania igrzysk, co wcześniej było zarezerwowane dla edylów .

• Edylowie :

Ograniczono ich rolę w państwie.

• Kwestorzy :

Mieli swoją dotychczasową władzę skarbową, ale tylko wobec skarbu sejmowego.

• Trybunowie :

Nie mieli inicjatywy ustawodawczej, ale pozostawiono im możliwość obrony ludu i składania veta.

• Sądy:

Istniały stałe komisje karne, z sędziami wybieranymi ze wszystkich stanów, jednak władzę sądowniczą obok komisji przysięgłych miał też senat i cesarz

Przemiany kulturalne za Oktawiana

Okres panowania Oktawiana uznawany jest za złoty wiek literatury rzymskiej. Tworzyli wówczas m.in. Horacy i Wergiliusz - ten ostatni otrzymał od Oktawiana Augusta zlecenie na napisanie narodowego eposu dla Rzymian, który legitymizowałby władzę Oktawiana i jednoczył lud wokół tradycyjnych wierzeń i historii legendarnej. Tak powstała Eneida .

Oktawian w czasie swego panowania doprowadził do umocnienia roli rodziny w państwie. Karano senatorów i ekwitów za bezżeństwo i bezdzietność odebraniem prawa dziedziczenia. Rodzinom wielodzietnym nadawano liczne przywileje. Dodatkowo wprowadzono ustawy przeciwko cudzołóstwu, rozpuście i zbytkowi.

Odbudował świątynie, wzniósł sanktuaria bóstw „opiekunów rodu julijskiego” i jego samego, m.in. Wenus Rodzicielki na Forum Juliusza, Marsa Mściciela na Forum Augusta, Victorii, Apollo w Palatynie (którego uważał za osobistego opiekuna, zwłaszcza po Bitwie pod Akcjum ), Romulusa - założyciela Rzymu oraz Eneasza , praprzodka Juliuszów. Usunięto natomiast bóstwa wschodnie i zakazano ich kultu.

August jako Pontifex Maximus

Samego Oktawiana uznano za syna boga Cezara , tzw. divi filius. Czczono „genius augusta”, czyli jego boską cząstkę, zwłaszcza w kapliczkach na skrzyżowaniach ulic, obok larów . Na Wschodzie Imperium Rzymskiego występował jeszcze bardziej wyraźny kult jego osoby. Wzniesiono świątynie Romy i Augusta w Pergamonie . Jego kult występował także w Bitynii , Galacji i Smyrnie , jednak częściej składano ofiary w jego intencji (pro salute).

Już po śmierci, która nastąpiła w roku 14 , został uznany przez senat za boga. Liwia Druzylla została jego kapłanką, a Germanik flamen divi Augusti . Powołano 21 senatorów do Sodales Augustii, którego zadaniem było nadzorowanie nowego kultu.

Przedstawienia Oktawiana Augusta w sztuce

Znane są liczne przedstawienia posągowe Oktawiana Augusta, choć wątpliwości budzi to, czy są one w istocie portretami , czy raczej idealizowanymi sylwetkami. W drugim przypadku należałoby przyjąć, że duża część z nich nie przedstawia w rzeczywistości Oktawiana Augusta. Rzeźby Oktawiana różniły się w zależności od regionu - w Egipcie tworzono je na miejscową modłę, w Rzymie natomiast cesarz podkreślał szczególnie swoją rolę jako najwyższego kapłana . August prezentował się także jako głowa państwa i senator . Tego rodzaju posągi ukazywały go w todze z purpurowym szlakiem.

Najbardziej typowym przedstawieniem Augusta jest posąg odnaleziony w połowie XVI wieku w ruinach willi cesarzowej Liwii w Prima Porta. Rzeźba ta przedstawia Augusta w zdobionej zbroi, z gołymi stopami (atrybut boskości)^[1].

Twórczość literacka

W młodości otrzymał gruntowne wykształcenie filozoficzne, retoryczne i literackie. Karierę mówcy rozpoczął w 12 roku życia wygłaszając na pogrzebie swojej babki Julii mowę na cześć zmarłej. W jego dorobku literackim znajdowało się:

• co najmniej kilkanaście mów, w tym kilka pogrzebowych;
• pismo filozoficzne Zachęta do filozofii (Hortationes ad philosophiam);
• pismo polemiczne Odpowiedź dla Brutusa o Katonie (Rescripta Bruto de Catone);
• biografia Druzusa (Drusi vita);

Aureus z podobizną Augusta

• zbiory listów do rodziny, przyjaciół, senatu, miast;
• kilkadziesiąt edyktów cesarskich;
• 13 ksiąg pamiętników zatytułowanych Commentarii de vita sua;
• sprawozdanie o stanie państwa (Breviarium totius imperii);
• skrócony wykaz własnych dokonań (Index rerum a se gestarum), znany też jako "Dokonania boskiego Augusta" (Res gestae divi Augusti);
• zbiór okolicznościowych fraszek;
• poemat heksametryczny pt. „Sycylia” (Sicilia);
• tragedia Ajas (Aiax);

Prawie nic z tego nie zachowało się do naszych czasów, znamy jedynie garść fragmentów, zwłaszcza korespondencji i pamiętników.

Z twórczości Augusta wymienionej powyżej zachowało się w całości tylko jedno pismo, za to niemal w oryginale. Jest to Index rerum a se gestarum, którego tekst (wraz z greckim przekładem) odnaleziono wyryty na zewnętrznej ścianie świątyni Augusta i Romy w Ancyrze (obecnie Ankara ). Jest on znany szerzej jako tak zwane Monumentum Ancyranum.

Co do tragedii „Ajas”, jej losy znamy dzięki przekazanemu przez Swetoniusza bon motowi Augusta. Jak wiadomo, bohater grecki imieniem Ajas zakończył życie rzucając się na własny miecz; z drugiej natomiast strony używanych w starożytności kart papirusowych nie dawało się podrzeć, gdyż były zbyt mocne, nieudane teksty zmywano więc z nich mokrą gąbką. Wiadomo było, że August rozpoczął z wielkim zapałem pracę nad tragedią, więc po jakimś czasie ktoś z przyjaciół zapytał, co porabia Ajas. Na to August: „Mój Ajas rzucił się na gąbkę“.

Wywód przodków

Zasięg imperium rzymskiego za panowania Augusta. Żółty kolor oznacza tereny imperium w roku 31 p.n.e. Poszczególne kolory zielone pokazują zdobyte tereny przez Augusta, kolor różowy to tereny zależne, przyłączone w późniejszych latach.

Małżeństwa i dzieci

• 1x: Klodia Pulchra (Clodia Pulchra, córka Klodiusza i Fulwii , od 43 p.n.e. do rozwodu w 41 p.n.e. )
• 2x: Skrybonia (Scribonia, od 40 p.n.e. )
  • Julia
• 3x: Liwia Druzylla (Livia Drusilla, od 39 p.n.e. )

Przypisy

Zobacz też

• Gajusz Juliusz Cezar
• Tyberiusz
• Gajusz Oktawiusz
• Atia Starsza
• Gajusz Mariusz
• Cesarstwo rzymskie
• Republika rzymska

Bibliografia

Źródła

• Kasjusz Dion Kokcejan, Historia rzymska.
• Lucjusz Anneusz Florus, Zarys dziejów rzymskich.
• Mikołaj z Damaszku, Żywot Cezara Augusta.
• Swetoniusz, Żywoty cezarów, Boski August.
• Wellejusz Peterkulus, Historia rzymska.

Opracowania

• G. Alföldy, August i inskrypcje: tradycja i innowacja. Narodziny epigrafiki imperialnej, tłum. L. Mrozewicz, Poznań 1994.
• P. Bender, Ameryka Nowy Rzym. Historia równoległa dwóch imperiów, Warszawa 2004.
• M. Cytowska, H. Szelest, Literatura grecka i rzymska w zarysie, Warszawa 1981.
• M. Jaczynowska, Rzym, w: Historia Starożytna, Warszawa 2001.
• M. Jaczynowska, Studia z dziejów antycznego Rzymu, Toruń 2003.
• J. Korpanty, Rzeczpospolita potomków Romulusa, Warszawa 1979.
• A. Krawczuk, Cesarz August, Wrocław 1973.
• A. Krawczuk, Poczet cesarzy rzymskich, Warszawa 1986.
• A. Kunisz, Tradycje republikańskie, a odzwierciedlenie nowej rzeczywistości w mennictwie Augusta, w: „W 2500-lecie powstania Republiki Rzymskiej, pod. red. A. Kunisza, Katowice 1955.
• I. Lewandowski, Dzieło, w: Lucjusz Anneusz Florus, Zarys dziejów rzymskich, tłum., wstęp i kom. I. Lewandowski, Wrocław 1983.
• S. Łoś, Sylwetki rzymskie, Warszawa 1958.
• L. Piotrowicz, Dzieje rzymskie, Warszawa 1934.
• P. Sawiński, Arystokracja senatorska wobec Oktawiana w okresie wojen domowych doby drugiego triumwiratu, [w:] Scripta Minora 3, Poznań 1999.
• S. von Schnurbein, August w Germanii. W świetle najnowszych badań archeologicznych, Poznań 2004.
• P. Southern, Oktawian August, tłum. D. Kozińska, Warszawa 2003.
• S. Stabryła, Tendencje ideowe epoki i cele poematu Wergiliusza, w: Publiusz Wergiliusz Maro, Eneida, tłum. T. Karyłowski, oprac. S. Stabryła, Wrocław 1981.
• S. A. Śnieżewski, Problem boskości Oktawiana- Augusta w poezji augustowskiej, Kraków 1993.
• C. Wells, Cesarstwo rzymskie, Warszawa 2005.
• J. Wolski, Historia powszechna. Starożytność, Warszawa 1971.
• P. Zanker, August i potęga obrazów, tłum. L. Olszewski, Poznań 1999.
• A. Ziółkowski, Historia Rzymu, Poznań 2004.
• E. Zwolski, Dzieło, w: Wellejusz Paterkulus, Historia rzymska, Wrocław 1970.

Linki zewnętrzne

• Res gestae divi Augusti
• De Imperatoribus Romanis
• Digitator
• galeria zdjęć

Poprzednik -

Cesarz rzymski 27 p.n.e. - 14 n.e.

Następca Tyberiusz