Obraz ultrasonograficzny serca. LV- lewa komora, LA- lewy przedsionek, RV- prawa komora, PE- płyn pomiędzy blaszkami osierdzia.

Osierdzie (worek osierdziowy) ( łac. saccus pericardiacus) – podwójna błona surowicza workowatego kształtu, obejmująca w postaci dwuściennego worka serce kręgowców . U ssaków zewnętrzna ściana osierdzia, czyli blaszka ścienna osierdzia, jest wzmocniona od zewnątrz warstwą włóknistą.

Serce jest umieszczone w worku osierdziowym, w którym w warunkach fizjologicznych jest bardzo mała ilość płynu surowiczego.

Ściana serca składa się z trzech warstw:

• zewnętrzna – nasierdzie ( łac. epicardium)
• środkowa – śródsierdzie ( łac. myocardium)
• wewnętrzna – wsierdzie ( łac. endocardium)

Między wewnętrzną blaszką trzewną osierdzia, pokrywającą mięsień sercowy, a zewnętrzną blaszką ścienną występuje wąska szczelina – jama osierdzia, wypełniona płynem surowiczym (zwilża on blaszki osierdzia, ocierające się o siebie w czasie pracy serca). Zapalenie osierdzia ostre lub przewlekłe przebiega zwykle z wysiękiem, niekiedy (zapalenie osierdzia zaciskające) z powstawaniem grubych zrostów i powstawaniem tzw. serca opancerzonego, upośledzającego znacznie jego czynność; przyczyną są m.in. zakażenia , rzuty choroby reumatycznej , gruźlica .

Budowa osierdzia człowieka

Osierdzie składa się z dwóch części – osierdzia surowiczego i osierdzia włóknistego, między którymi znajduje się jama osierdziowa ( łac. cavum pericardiacum).

Osierdzie surowicze ( łac. pericardium serosum) – utworzone z cienkiej błony, która złożona jest z dwóch blaszek przechodzących jedna w drugą, osierdzia trzewnego i osierdzia ściennego. Osierdzie ścienne zwane blaszką ścienną wyściela wewnętrzną powierzchnię osierdzia włóknistego, w okolicy dużych naczyń krwionośnych przechodzi na powierzchnię serca, tworząc osierdzie trzewne zwane blaszką trzewną lub inaczej nasierdziem. Pomiędzy dwiema blaszkami osierdzia surowiczego znajduje się jama osierdzia, wypełniona płynem, który umożliwia wraz ze śliskością obu warstw swobodne przesuwanie się komór serca w osierdziu podczas ich skurczów.

Osierdzie włókniste ( łac. pericardium fibrosum) – tworzy warstwę zewnętrzną i składa się z tkanki łącznej włóknistej zbitej. Spełnia następujące funkcje – zapewnia sercu ochronę w razie urazu, łączy mostek i przeponę za pomocą włóknistych połączeń, poprzez połączenia ze ścianami tętnic , które przechodzą przez osierdzie włókniste pozwala "zakotwiczyć" serce w otaczających tkankach, osierdzie włókniste nie dopuszcza do rozszerzenia serca ponad bezpieczne dla niego granice pod wpływem napływającej krwi .