Omdlenie ( łac. syncope) – krótkotrwała utrata przytomności wywołana przejściowym globalnym zmniejszeniem perfuzji mózgowej. Charakteryzuje się szybkim rozwojem objawów aż do zupełnej utraty przytomności, krótkim czasem trwania oraz samoistnym i pełnym odzyskaniem przytomności. W praktyce jest to zdecydowanie najczęstsza przyczyna krótkotrwałych utrat przytomności. W badaniach doświadczalnych wykazano, że przerwanie dopływu krwi do mózgu na czas 6-8 sekund powoduje utratę przytomności (1), podobny efekt powoduje także spadek ciśnienia skurczowego poniżej 60 mmHg, (1), albo spadek ilości dostarczanego tlenu o 20%.

Klasyfikacja

Omdlenia odruchowe:

• Omdlenia wazowagalne:
  • wyzwalane silnym emocjonalnym dyskomfortem (strach, ból, instrumentacja, zawłaszcza przy dużych tętnicach widok krwi),
  • wyzwolony obciążeniem ortostatycznym.
• Omdlenia sytuacyjne
  • kaszlowe
  • wywołane stymulacją ze strony układu pokarmowego (np. połykanie, defekacja, ból trzewny).
  • mikcyjne
  • powysiłkowe
  • poposiłkowe
  • inne (wywołane śmiechem, grą na instrumentach dętych, podnoszeniem ciężarów)
• Zespół zatoki szyjnej
• Formy atypowe bez ewidentnego czynnika spustowego lub o nietypowym przebiegu.

Omdlenia związane z niedociśnieniem ortostatycznym

• Pierwotna niedomoga autonomiczna: Zespół Shy'a-Dragera, zanik wieloukładowy, choroba Parkinsona, otępienie z ciałami Lewy'ego
• Wtórna niedomoga autonomiczna w cukrzycy, amyloidozie, mocznicy, uszkodzeniach rdzenia kręgowego.
• Polekowa ortostatyczne niedociśnienie: alkohol, leki wazodylatacyjne, diuretyki, fenotiazyny, antydepresanty.
• Zmniejszenie krążącej objętości krwi: krwotoki, biegunki, wymioty itd.

Omdlenie kardiogenne (sercowo-naczyniowe)

• Zaburzenia rytmu jako pierwotna przyczyna.
• Choroba strukturalna
  • serca
  • inna: zatorowość płucna, ostre rozwarstwianie aorty, nadciśnienie płucne.

Omdlenie Odruchowe

We wszystkich grupach wiekowych jest to najczęstsza przyczyna omdleń. Określenie to dotyczy heterogennej grupy sytuacji, kiedy to sercowo-naczynowe odruchy, normalnie przydatne w kontroli krążenia stają się przejściowo nieadekwatne, w odpowiedzi na czynnik wyzwalający, co skutkuje wazodylatacją i/lub bradykardią i dalej spadkiem ciśnienia i uogólniona hypoperfuzją mózgu. Mechanizm prowadzący do spadku ciśnienia polega na nagłym spadku stymulacji sympatycznej i wzrostu napięcia wagalnego z następową wazodylatacją i bradykardią. Bradykardię można zablokować podaniem atropiny, która jednak nie wpływa na element naczyniowy obserwowanej reakcji . Zwykle omdlenie poprzedzają objawy stymulacji autonomicznej jak intensywne pocenie się, bladość, nudności. Klasyfikacje omdleń odruchowych opierają się na rodzaju dominującej drogi eferentnej (wazodepresyjne, kardiodepresyjne, mieszane), albo na drodze aferentnej, opisując rodzaj czynnika wyzwalającego. Zwykle rodzaj czynnika wyzwalającego nie wpływa znacząco na rodzaj odpowiedzi, która jest raczej cechą osobniczą. Większość dowodów i opinii ekspertów wskazuje na to, że mechanizm prowadzący do omdlenia odruchowego sam w sobie nie jest patologią, a jego powszechne występowanie wskazuje, że jest to prawdopodobnie rodzaj przystosowania, które (być może w odległej przeszłości) miało ochronną funkcję. Wykazano podobne fizjologicznie i symptomatologicznie zjawiska u innych kręgowców (głównie ssaków i ptaków), szczególnie podobnym fenomenem jest, wazowagalny odruch w przebiegu wstrząsu krwotocznego, w modelach doświadczalnych wyzwalany przez niedociśnienie w obrębie klatki piersiowej. Ochronną rolę tego odruchu można upatrywać hamowaniu nadmiernie stymulowanego sympatycznie serca, celem ograniczenia jego uszkodzenia. Na drugi mechanizm może wskazywać tendencja do wyzwalania wazowagalnej reakcji przy instrumentalizacji dużych naczyń tętniczych, jest możliwe, że mechanizm ten, w przypadku urazu dużego naczynia, umożliwiał ochronienie pewnej objętości krwi przez obniżenie przejściowo ciśnienie dawjąc warunki i czas do zadziałania miejscowych mechanizmów hemostazy. Jak by tego nie tłumaczyć, rozpowszechnienie zjawiska wśród zdrowej, dobrze rokującej w odległej obserwacji populacji wskazuje na silną presje ewolucyjną i korzystny jego wpływ w przeszłości, zwraca też uwagę znaczne osobnicze zróżnicowanie podatności na tą reakcję.

Omdlenia związane z niedociśnieniem ortostatycznym

Jest to rzadka przyczyna przed 40 r.ż. (o ile nie jest spowodowana zmniejszeniem objętości krwi krążącej, lub porażeniem naczyń przez inny proces). Niedociśnienie ortostatyczne jest zdefiniowane jako nadmierny spadek skurczowego ciśnienia tętniczego związany z przyjęciem pozycji stojącej. Wynika on z pierwotnie osłabionej zdolności do prawidłowej wazokonstykcji w związku z niedomogą układu autonomicznego, pierwotną, wtórną, czy indukowaną lekami. Klinicznie taki stan charakteryzuje się przedłużającymi się objawami prodromalnymi w pozycji stojącej (czy siedzącej) pod postacią osłabienia, zawrotów głowy, zaburzeń widzenia, szumów w uszach itd. W tej sytuacji dochodzi do stanu przedomdleniowego, zasłabnięcia, stosunkowo rzadko do pełnej utraty przytomności. Opisuje się kilka rodzajów hypotoni ortostatycznej, różniących się dynamiką objawów, oraz grupą ludzi, których dotyczą.

• Początkowa nietolerancja ortostatyczna: częste zjawisko u młodych, astenicznych osób, lub leczonych a-blokerami, występuje w pierwszych kilkudziesięciu sekundach po pionizacji ze znacznym spadkiem ciśnienia, zawrotami głowy, zaburzeniami widzenia słyszenia, zwykle objawy wycofują się z czasem i rzadko dochodzi do omdlenia.
• Typowe niedociśnienie ortostatyczne, objawy pojawiają się 30s do 3 min od pionizacji: zwroty głowy, zmęczenie, osłabienie, zaburzenia widzenia i słyszenia, kołatanie serca, stan przedomdleniowy, pełne omdlenie stosunkowo rzadko. Zjawisko często związane z lekami, starszym wiekiem, odwodnieniem.
• Opóźniona (progresywna) hipotonia ortostatyczna: pojawia się 3 do 30 minut po przyjęciu pozycji pionowej, objawy prodromalne trwają długo: (zwroty głowy, zmęczenie, osłabienie, kołatanie serca, zaburzenia widzenia i słyszenia, nadmierne pocenie się, ból pleców, szyi, okolicy przedsercowej), często dochodzi do omdlenia. Tego typu reakcja najczęściej jest związana z niedmogą układu autonomicznego.
• Opóźniona hipotonia ortostatyczna wyzwalającą odruch wazo-wagalny.
• POTS (postural orthostatic tachycardia syndrome): zjawisko obserwowane często u młodych kobiet, kiedy to po pionizacji spadkowi ciśnienia towarzyszy znaczna tachykardia, pomimo objawów nietolerancji pozycji stojącej zwykle nie dochodzi do omdlenia.

UWAGA: nietolerancję ortostatyczną obserwujemy w wielu chorobach przy porażeniu naczyń (np.anafikacja), słabej kurczliwości naczyń (choroba Addisona), hypowolemii(odwodnienie, krwotok) stąd konieczna duża czujność w ocenie pacjenta. Wstępne postępowanie polega na ułożeniu chorego na wznak i uniesieniu kończyn dolnych.

Omdlenia Kardiogenne

Są to omdlenia związane z pierwotną strukturalną czy elektryczną choroba serca, lub sercowo-naczyniową. Ten typ omdleń, bardzo zróżnicowana w swoich mechanizmach, niesie za sobą najpoważniejsze rokowanie, dlatego też diagnostyka przejściowych utrat przytomności skupia się na poszukiwaniu kardiologicznych przyczyn, ponieważ duża cześć z nich poddaje się skutecznemu leczeniu. Kardiogenne przyczyny dzieli się na

• arytmiczne(tak bardy jak i tachykardie), w tej liczbie Zespół Morgagniego-Adamsa-Stokesa ,
• związane z strukturalną chorobą serca (i/lub naczyń). Najbardziej zdradliwe, ponieważ bywa, że inne objawy są dość subtelne, są omdlenia w zatorowości płucnej, ciasnej stenozie aortalnej, pierwotnym nadciśnieniu płucnym.

Omdlenia powinny być różnicowane z wieloma innymi stanami napadowymi:

Stany przebiegające z zupełną lub częściowa utrata przytomności bez globalnego spadku perfuzji mózgowej

• napady padaczkowe
• zaburzenia metaboliczne. np. hipoglikemia, hypoksja, hiperwentylacja z hipokapnią.
• zatrucia
• TIA z zakresu unaczynienia kręgowo-podstawnego.

Stany bez utraty przytomności, klinicznie często wymagające różnicowania z utratą przytomności

• upadki
• „drop attacks”
• katalepsja
• psychogenne omdlenia rzekome
• TIA z zakresu unaczynienia tętnic szyjnych.

Pierwsza pomoc

Dotyczy omdleń odruchowych i większości przypadków nietolerancji ortostatycznej. W przypadku omdleń kardiogennych konieczna jest wstępna identyfikacja problemu, choć raczej takie postępowanie nie powinno zaszkodzić, o ile nie opóźni wezwania pomocy) Poszkodowanego układamy na plecach. Aby zapewnić dopływ krwi do mózgu podnosimy wszystkie kończyny do góry. W przypadku ciężarnych kobiet należy zastosować ułożenie poszkodowanej na lewym boku. Ponadto należy zapewnić dostęp świeżego powietrza oraz umożliwić swobodny przepływ powietrza przez krtań (należy rozpiąć krawat, kołnierzyk, zdjąć szal). Do momentu odzyskania przytomności kontrolujemy parametry życiowe. Jeśli nie damy rady ułożyć poszkodowanego do pozycji koszyk lub nie umiemy utrzymać kończyn w górze to podkładamy np. krzesło pod nogi danej osoby. Od razu wzywamy pomoc. Gdy osoba oprzytomnieje musimy utrzymywać z nią kontakt.

Zobacz też

• wstrząs

Bibliografia

Linki zewnętrzne

• Pierwszapomoc.com