Ostra Brama w Wilnie (
lit.
Aušros Vartai,
biał.
Вострая брама), brama miejska na
Starym Mieście
w
Wilnie
,
gotycka
, wzniesiona w latach
1503
-
1514
[1]; wraz z przylegającym do niej fragmentem
muru obronnego
stanowi jedyną pozostałość dawnych fortyfikacji miejskich; od strony wewnętrznej bramy znajduje się kaplica Ostrobramska z obrazem Matki Boskiej Ostrobramskiej
Królowej Korony Polskiej
(Matki Boskiej Miłosierdzia),
klasycystyczna
, wzniesiona w
1829
. Stanowi zamknięcie
ulicy Aušros Vartų
.
Bramy miejskie w Wilnie
W średniowieczu istniał zwyczaj, że we wnękach wież bramnych, nad bramą, umieszczano święte obrazy. Wilno pierwotnie miało pięć bram miejskich, w tym Brama Miednicka (od drogi prowadzącej do Miednik). Brama ta nazywała się też Ostrą, od nazwy części południowego przedmieścia, które nazywało się Ostry Koniec. Masywna, kwadratowa wieża bramna, wzniesiona wraz z obwodem murów obronnych na pocz. XVI w. jest wymieniona w przywileju wydanym mieszczanom wileńskim przez króla
Aleksandra Jagiellończyka
6 września
1503
[2].
Ze wszystkich bram do naszych czasów pozostała tylko Ostra Brama, reszta została zniszczona w XIX wieku[3].
Architektura Ostrej Bramy
Bramę zbudowano w stylu
późnogotyckim
między 1503 a 1514. Była to budowla wzniesiona na planie niemal kwadratu (11,2x10,8 m) o grubości murów dochodzącej do 2 m. W przyziemiu umieszczono sklepiony
krzyżowo
przelot bramny otwarty na północ i południe otworami zamkniętymi łukiem odcinkowym. Wnęka w elewacji południowej jest wyższa i zawiera szczelinę służącą do opuszczania kraty zamykającej dodatkowo wejście. Wnętrze bramy jest podzielone stropem na dwie kondygnacje[4].
Górną kondygnację bramy wieńczy wysoka, pełna
attyka
, dekorowana wykonanym w narzucie tynkowym
reliefowym
fryzem
, budowanym z elementów niderlandzkiego ornamentu okuciowego. Kompozycja na ścianach północnej i południowej składa się z dwóch
aedicul
ujętych obeliskami i połączonych
wolutami
. Pomiędzy nimi umieszczono owalny
medalion
, podtrzymywany przez wpięte gryfy i wypełniony płaskorzeźbą jeźdźca
Pogoni
litewskiej[5].
Kaplica Ostrobramska
Kaplica Ostrobramska, za nią widoczna Ostra Brama. Widok od strony starówki
Zbliżenie Kaplicy Ostrobramskiej. Przez okno widoczny obraz Matki Boskiej Ostrobramskiej
Na północnej elewacji Ostrej Bramy znajdowała się pierwotnie nisza. W 1671 lub 1672 staraniem o. Karola od Ducha Świętego dobudowano od strony północnej drewnianą kaplicę. Spłonęła ona w 1711 a już w roku następnym odbudowano ją jako murowaną. Nie wiadomo dokładnie kiedy został umieszczony w niej cudowny wizerunek Matki Boskiej[6].
W latach 1789-1793 naprzeciwko kaplicy, na potrzeby modlących się, wybudowano
klasycystyczną
galerię[7].
W latach
1829
-
1830
dokonano
restauracji
kaplicy. Kolejne restauracje miały miejsce w latach
1927
-
1932
oraz w
1993
przed wizytą
Jana Pawła II
.
Na początku
2010
rozpoczęto kolejny remont kaplicy w Ostrej Bramie, określony wkrótce jako szkodliwy. W trakcie remontu zostały m.in. zdemontowane zabytkowe drzwi, uszkodzono płytki ceramiczne z 1932 poprzez położenie na nich nowej podłogi, zmieniono poręcze, a schody sprzed ponad 100 lat, zastąpiono nowymi z imitacji granitu.
Pod koniec lutego Departament Ochrony Zabytków przy Ministerstwie Kultury Litwy zażądał wstrzymania prac remontowych i powołał specjalną komisję, która ma czuwać nad odbudowaniem zniszczeń, oraz ustalić, kto zezwolił na przeprowadzenie takiego remontu.
Państwowa Komisja Dziedzictwa Kulturowego ze swej strony wystosowała list do ministra kultury Remigijusa Vilkaitisa i metropolity wileńskiego kardynała
Audrysa Juozasa Baczkisa
z apelem o objęcie należytą troską obiektów sakralnych[8].
|
To, co zrobiono z kaplicą Matki Boskiej Ostrobramskiej w Wilnie, to duża strata pod względem konserwatorskim i wstyd dla Litwy, że nie potrafi należycie zadbać o zabytki. (przewodnicząca Państwowej Komisji Dziedzictwa Kulturowego Grażyna Dremaite)[9] |
Architektura kaplicy
Murowana z cegły, otynkowana kaplica została dobudowana do północnej elewacji Ostrej Bramy. Równa jej szerokością, wysokością odpowiada drugiej (wewnętrznej) kondygnacji wieży bramnej. Posadowiona została na arkadowym
przęśle
tworzącym przedłużenie sieni bramnej. Założona na planie wydłużonego, poziomego prostokąta (10,8x5 m), otrzymała w przęśle środkowym sklepienie krzyżowe, zaś w bocznych
kolebkowe
.
Jednokondygnacyjna, trójosiowa i płaska fasada kaplicy została zwieńczona trójkątnym, ogzymsowanym
tympanonem
. Jest podzielona
dorycko
-
toskańskimi
pilastrami
, pozbawionymi baz. Akcent dominujący fasady stanowią trzy duże, półkoliście zamknięte otwory okienne, pozbawione obramień. Ich dolną część zamyka żeliwna, szczeblinkowa balustrada. Okno środkowe ozdobione jest w dolnej części medalionem z monogramem Maryi. Na balustradach bocznych zachowały się mniejsze medaliony z herbami Korony (okno wschodnie) i Litwy (okno zachodnie).
Na kalenicy dwuspadowego dachu, tuż za szczytem naczółka, umieszczono prostokątne, murowane, przezrocze
sygnaturki
, zwieńczone krzyżem na środkowym postumencie[10].
Napis na bramie
Na Bramie pierwotnie znajdował się napis w języku polskim. Treść jego ustalił biskup wileński
Andrzej Benedykt Kłągiewicz
w maju 1828. W tympanonie pod promienistym, wykonanym ze złoconego mosiądzu
Okiem Opatrzności
znalazła się inwokacja "MATKO MIŁOSIERDZIA", natomiast nad oknami umieszczono jej ciąg dalszy: „POD TWO/JĄ OBRO/NĘ (nad lewym) i „UCIE/KAMY/SIĘ” (nad prawym) co dało łącznie "Matko Miłosierdzia, pod Twoją obronę uciekamy się".
W 1864 z obawy przed niepożądanymi reakcjami władz rosyjskich napis zmieniono na
łaciński
"MATER MISERICORDIAE, SUB TUUM PRAESIDIUM CONFUGIMUS".
Po odzyskaniu Wilna przez Polskę zapadła w 1932 decyzja o przywróceniu pierwotnego napisu. Nowe litery ze złoconego brązu, zaprojektowane przez Jerzego Hoppena, zamontowano
29 września
1933
. Po
drugiej wojnie światowej
napis ten ponownie usunięto, zastępując łacińskim[11].
Obraz Matki Boskiej Ostrobramskiej
Obraz Matki Boskiej Ostrobramskiej w kaplicy
W kaplicy znajduje się pochodzący z
XVII wieku
obraz Matki Boskiej Ostrobramskiej, Matki Miłosierdzia. Przez wiernych uważany za cudotwórczy. Jego kult ściśle wiąże się z Ostrą Bramą.
Msze święte w kaplicy
Msze święte w kaplicy odprawiane są w językach
polskim
i
litewskim
. Święto Matki Boskiej Ostrobramskiej przypada
16 listopada
. Wielu wiernych, aby oddać cześć Maryi, pokonuje na kolanach schody wiodące do cudownej kaplicy. Zgodnie z tradycją, mężczyźni przechodzący ulicą Ostrobramską powinni zdjąć nakrycie głowy[12].
Zobacz też
Przypisy
- ↑
Maria Kałamajska-Saeed
: Ostra Brama w Wilnie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990, s. 11. .
- ↑
Maria Kałamajska-Saeed
: Ostra Brama w Wilnie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990, s. 9. .
- ↑ Lucyna Jankowska: Wilno kościoły drogie sercu każdego Polaka. Wilno: Janturas Wilno, 2004. .
- ↑
Maria Kałamajska-Saeed
: Ostra Brama w Wilnie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990, ss. 11-12. .
- ↑
Maria Kałamajska-Saeed
: Ostra Brama w Wilnie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990, ss. 19-20. .
- ↑
Maria Kałamajska-Saeed
: Ostra Brama w Wilnie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990, ss. 31-32. .
- ↑ Krzysztof Plebankiewicz: Wilno: przewodnik turystyczny. Warszawa: arkady, 1997, s. 147. .
- ↑ Aleksandra Akińczo w: Gazeta.pl:
Litwa.Konserwator o zniszczeniach podczas remontu Ostrej Bramy
(
pol.
). [dostęp 2010-03-24].
- ↑ Gazeta.pl:
Ostra Brama w Wilnie okradziona. Zniknęły wota
(
pol.
). [dostęp 2010-03-24].
- ↑
Maria Kałamajska-Saeed
: Ostra Brama w Wilnie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990, s. 33. .
- ↑
Maria Kałamajska-Saeed
: Ostra Brama w Wilnie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990, s. 41. .
- ↑ Krzysztof Plebankiewicz: Wilno: przewodnik turystyczny. Warszawa: arkady, 1997, s. 149. .
Bibliografia
- Jarosław Charkiewicz: Ikony Matki Bożej. Styczeń-grudzień. Hajnówka: 2000.
- Adam Kuleszo: Historja cudownego obrazu Najświętszej Marji Panny Matki Miłosierdzia na Ostrej Bramie w Wilnie. Wilno: nakł. Księgarni Ostrobramskiej J. Jurkiewicza i K. Szalkiewicza, 1927.
[1]
- Edward Nowakowski: O cudownym obrazie Najśw. Maryi P. Ostrobramskiej: wiadomość historyczna. Kraków: Druk W. L. Anczyc i Spółka, 1895.
[2]
- M. Rolewicz: Wiadomość o cudownym obrazie Najświętszej Marii Panny na Ostrej Bramie. Wilno: Druk. Ed. Nowickiego ; nakł. Księgarni W. Makowskiego, 1907.
[3]
- P. Sankowski: Matka Boska Miłosierdzia w Ostrej Bramie. Wilno: "Lux" ; nakł. Księgarni K. Rutskiego, 1927.
[4]
- Tadeusz Sieczka: Kult obrazu N. Marji Panny Ostrobramskiej w dziejowym rozwoju. Wilno: Drukarnia "Zorza" ; nakł. Funduszu im. Marji Skarbek-Ważyńskiej, 1934.
[5]
- Mieczysław Skrudlik: W sprawie twórcy obrazu N. Maryi Panny Ostrobramskiej. Wilno: Księgarnia Stowarzyszenia Nauczycielstwa Polskiego, 1927.
[6]
- Lucyna Jankowska: Wilno kościoły drogie sercu każdego Polaka. Wilno: Janturas Wilno, 2004. .
-
Maria Kałamajska-Saeed
: Ostra Brama w Wilnie. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1990. .
- Krzysztof Plebankiewicz: Wilno: przewodnik turystyczny. Warszawa: Wydawnictwo Arkady, 1997. .
Linki zewnętrzne