Claudio Monteverdi, mal. B.Strozzi

Orfeusz – ( wł . L'Orfeo) - pierwsza opera Claudio Monteverdiego , do której libretto , na podstawie "Przemian" Owidiusza , napisał Alessandro Striggio. Przyjmuje się, że dzień premiery "Orfeusza" na dworze Gonzagów w Mantui , 24 II 1607 to równocześnie właściwe narodziny opery, mimo iż przed Monteverdim opery były już pisane przez Jacopo Periego .

Osoby

• Orfeusz - mityczny śpiewak i Argonauta - tenor
• Eurydyka - jego żona - sopran
• Muzyka - bogini - sopran
• Nadzieja - bogini - kontratenor
• Zwiastunka - towarzyszka Eurydyki - mezzosopran
• Prozerpina - bogini Podziemia, żona Plutona - sopran
• Charon - mityczny przewoźnik dusz - bas
• Pluton - bóg Podziemia, brat Jowisza - bas
• Apollo - bóg światła, słońca i sztuki, przewodnik muz - tenor

Treść

Orfeusz i Eurydyka

Prolog

Z wyżyn Parnasu zstępuje Muzyka, zapowiadając, że pieśń, jaką usłyszymy, będzie historią Orfeusza i jego miłości do Eurydyki.

Akt I

Na ślubie Orfeusza i Eurydyki pasterze zanoszą modły do bóstw za pomyślność nowożeńców, a oni sami mówią o swoim szczęściu i miłości.

Akt II

Orfeusz śpiewa o swojej miłości, a gdy pasterze mają złożyć dziękczynienie bogom, przybiega Zwiastunka z tragiczną wieścią. Eurydykę w czasie zabawy z przyjaciółkami ukąsił wąż i ta zmarła. Słysząc to, Orfeusz postanawia stanąć osobiście w królestwie Plutona i prosić boga o życie żony.

Akt III

W drodze do krainy Podziemia przewodniczy śpiewakowi Nadzieja, jednak do Tartaru Orfeusz musi wejść sam. Charon nie zgadza się na przewiezienie żywego człowieka przez Styks , Orfeusz wykorzystuje jednak swój talent - śpiewa, aby ukołysać Charona i w czasie, gdy ten zasypia, przedostaje się na drugi brzeg.

Akt IV

Odwaga i poświęcenie Orfeusza wzruszają Prozerpinę , która wstawia się za nim i Eurydyką u swego męża - Plutona . Przychyla on się do tej prośby, jednak warunkiem ocalenia Eurydyki jest to, że pójdzie ona za swoim mężem, a jemu nie będzie wolno na nią spojrzeć aż do wyjścia z Piekieł. Okazuje się to jednak zbyt trudne dla śpiewaka, wracając z Tartaru w pewnym momencie odwraca głowę, skazując tym swoją ukochaną na powrót do królestwa Plutona.

Akt V

Wróciwszy na ziemię Orfeusz pogrąża się w rozpaczy i bliski jest samobójstwa - przyjaźni mu pasterze również są pogrążeni w smutku. Sytuację ratuje jednak ojciec Orfeusza - bóg sztuki Apollo , który oznajmia mu, że z Eurydyką, zgodnie z wolą bogów, będą połączeni wkrótce w niebie. Samego Orfeusza w finale opery otaczają tańczące bachantki.

Recepcja

Historia opery – choć jej początek wywodzi się z wielu źródeł upatrywanych nawet w antyku – zaczęła się pod koniec XVI wieku. Ważną rolę spełniła tu Camerata florencka ^[1], a pierwszą operą była "Dafne" Jacopo Periego. Także sam Peri sięgnął w swej twórczości do mitu o Orfeuszu, jeszcze przed Monteverdim, w operze "Euridice" ("Eurydyka"). Wielu krytyków uważa jednak, że to wraz z "Orfeuszem" Monteverdiego opera narodziła się naprawdę^[2]. "Orfeusz" stanowi manifest przekonań artystycznych Monteverdiego^[3]. W jego kompozycjach nowego znaczenia nabrała muzyka, powiększona została obsada, dopracowana została melodyka i harmonia. "Orfeusz" jest tego najlepszym przykładem^[1].

Monteverdi to także nowe spojrzenie na partie chóralne. Jego pierwsza opera zawiera wiele nowości, między innymi dlatego, że kompozytor podał tu dokładne dane dotyczące obsady orkiestry^[1]. Wprowadził również ansamble . Fragmenty instrumentalne przestały tu już być tylko przerywnikami, a zaczęły być środkiem budowania akcji, emocji czy stanów ducha bohaterów^[3]. "Orfeusz" Monteverdiego przez wielu został uznany za szczytowe osiągnięcie opery okresu baroku, i opery w ogóle^[1]. Historia mitycznego śpiewaka była wykorzystywana zresztą wielokrotnie. Oprócz Periego i Monteverdiego trzeba tu wymienić innego reformatora opery – Christopha Willibalda Glucka , a także Georga Philippa Telemanna , Josepha Haydna czy Jacques'a Offenbacha . Późniejsi autorzy oper często jeszcze czerpali inspirację z dawnych mitów, by stopniowo, coraz częściej, zajmować się tematami bardziej współczesnymi.

Zobacz też

• Orfeusz
• Mit Orfeusza w muzyce

Przypisy

Bibliografia

• Kolekcja "La Scala" nr 42 "Orfeusz", Polskie Media Amer.Com. S.A., Oxford Educational sp. z o.o. 2007,
• "Kronika Opery", Wydawnictwo KRONIKA 1993,
• "Koronacja Poppei" Kolekcja Wielkie Opery - Gazeta Wyborcza 2009 (tekst Piotr Kamiński),