Orlęta Lwowskie – popularne określenie młodych obrońców polskiego
Lwowa
z lat
1918
-
1920
w czasie
wojny polsko-ukraińskiej
(1918-1919) i
polsko-bolszewickiej
(1920).
Orlęta Lwowskie
Mianem Orląt Lwowskich określa się młodych mieszkańców Lwowa, którzy wobec braku we Lwowie polskich oddziałów wojskowych, w listopadzie 1918 bronili miasta przed oddziałami wojsk ukraińskich. Młodzi ochotnicy walczyli też z wojskami radzieckimi w 1920. W skład ochotniczych wojsk polskich wchodzili uczniowie, studenci, robotnicy, urzędnicy, chłopcy i dziewczęta. Walczono najpierw praktycznie gołymi rękami, później – już ze zdobytą na wrogu bronią. Wobec braku regularnych wojsk, wysłanych przez austriackie dowództwo w inne regiony Europy, młodzi obrońcy postanowili wyzwolić swoje miasto przekazane przez ustępujących zaborców wojskowym oddziałom ukraińskim, ściągniętym celowo do Lwowa. W sumie w walkach po stronie polskiej brało udział 6022 osoby, spośród których 1421 nie przekroczyło 17. roku życia, zaś najmłodszy miał zaledwie 9 lat. Jeden z nich, 13-letni
Antoś Petrykiewicz
został najmłodszym w historii kawalerem
Orderu Virtuti Militari
.
Lwów, od
XIV wieku
należący do Polski, był od kilku stuleci miastem zamieszkiwanym w większości przez polską ludność (w
1918
procentowy udział Polaków zamieszkałych we Lwowie był wyższy niż w
Warszawie
czy
Poznaniu
) i stanowił około 60% ogółu, pozostałą część stanowili
Żydzi
(ok. 30%) i
Ukraińcy
(ok. 10%), nazywani wówczas również Rusinami.
Przeciwnikami "Orląt Lwowskich" w drugiej fazie walki o Lwów w roku
1918
byli
Ukraińscy Strzelcy Siczowi
– wojskowa formacja złożona z Ukraińców, stworzona na podobnych zasadach jak
Legiony Polskie
.
Obrona Lwowa w latach 1918-1920
Obrona Lwowa przed Ukraińcami – od 1 listopada 1918 do połowy 1919 roku
W dniu
22 listopada
1918
miasto zostało w dużej części opanowane przez zamieszkujących je Polaków. Obrona oblężonego przez wojska ukraińskie Lwowa, pozbawionego dostaw wody i elektryczności, trwała aż do połowy
1919
. Wówczas regularne wojska polskie przybyłe z odsieczą przerwały oblężenie. W okresie walk o Lwów, regularne oddziały Ukraińskich Strzelców Siczowych zostały skutecznie powstrzymane przez ad hoc zorganizowane oddziały polskiej młodzieży, znane jako Lwowskie Orlęta.
Obrona Lwowa przed wojskami bolszewickimi – w sierpniu 1920
Obrona Lwowa przed
wojskami bolszewickim
miała miejsce, gdy południowa flanka wojsk Rosji Sowieckiej idących na Warszawę pod dowództwem
Siemiona Budionnego
(z
Józefem Stalinem
jako komisarzem politycznym) nacierała na pozbawiony polskiego wojska Lwów. Również wtedy społeczeństwo Lwowa stanęło do obrony swego miasta.
Bitwa pod Zadwórzem
na przedpolu Lwowa, w której
17 sierpnia
1920
zginęło 318 z 330 walczących ochotniczo Orląt Lwowskich, powstrzymała wówczas pochód bolszewików na Lwów. 11-godzinna krwawa bitwa garstki obrońców z silnymi oddziałami 6 Dywizji Konnej Budionnego nazwana została
Polskimi Termopilami
.
Miejsca pochówku Orląt
- Większość poległych w obu kampaniach obrońców Lwowa została uroczyście pochowana na specjalnie wydzielonej części
cmentarza Łyczakowskiego
, na
Cmentarzu Obrońców Lwowa
, nazywanym obecnie potocznie Cmentarzem Orląt.
- Bohaterowie bitwy pod
Zadwórzem
są w większości pochowani na specjalnym cmentarzu obok dworca kolejowego w Zadwórzu, gdzie toczyły się najcięższe boje.
- Kwatera Orląt jest także na
cmentarzu Janowskim
we Lwowie.
Pamięć i uznanie dla czynu Orląt Lwowskich
Tło historyczne obrony Lwowa w listopadzie 1918
Naczelna Komenda Obrony Lwowa w 1918
Pod koniec
I wojny światowej
, gdy rozpadała się
monarchia Habsburgów
, wojskowe władze austriackie we Lwowie wspierały dążenia kół ukraińskich do przejęcia władzy w mieście. Wiadomości o tym docierały do środowisk polskich. Tylko niektórzy jednak dostrzegli niebezpieczeństwo. Przeciwdziałanie zagrożeniu utrudniało duże rozbicie polityczne społeczności polskiej oraz istnienie kilku różnych grup wojskowych. Dominujące wpływy we Lwowie miała w tamtych latach
Narodowa Demokracja
. W porównaniu ze stanem sprzed wojny zmniejszyło się znaczenie konserwatystów, słabsze były pozostałe partie, tj.
Polskie Stronnictwo Demokratyczne
,
Polska Partia Socjalno-Demokratyczna
i
Polskie Stronnictwo Ludowe
. Oprócz ośrodków politycznych istniały organizacje
legionistów
– Towarzystwo oraz Koło byłych Członków Wzajemnej Pomocy byłym Legionistom a także Koło byłych Członków Polskiego Korpusu Posiłkowego.
W październiku 1918 na wezwanie Rady Regencyjnej płk
Władysław Sikorski
zaczął organizować we Lwowie Wojsko Polskie. Rozpoczęły działalność – wierna idei komendanta
Józefa Piłsudskiego
Polska Organizacja Wojskowa
, a w armii austriackiej powiązana z nią organizacja "Wolność". Od lata 1918 r. istniały ponadto Polskie Kadry Wojskowe powiązane z Narodową Demokracją. Na ich czele stał kpt. armii austriackiej
Czesław Mączyński
, członek Ligi Narodowej.
W austriackich jednostkach wojskowych we Lwowie było w tym czasie kilka tysięcy żołnierzy narodowości ukraińskiej. Jednostki te miały swoje siedziby w koszarach przy ulicy Kurkowej, przy ul. św. Piotra, przy ul. Jabłonowskich i przy ul. Zyblikiewicza. Polaków, zwłaszcza oficerów, którzy służyli wcześniej w tych oddziałach, dowództwo austriackie częściowo usunęło. W chwili zamachu w ręku Ukraińców były praktycznie wszystkie zapasy karabinów i amunicji, podczas gdy liczba polskich wojskowych przebywających w tym czasie we Lwowie sięgała co najwyżej kilkuset.
1 listopada
1918
nad ranem, żołnierze podlegający Ukraińskiemu Komitetowi Wojskowemu opanowali większość gmachów publicznych we Lwowie. W odpowiedzi, w zachodniej części miasta powstały spontanicznie dwa polskie punkty oporu z bardzo nieliczną początkowo i słabo uzbrojoną załogą. Były to: szkoła im. Henryka Sienkiewicza, w której znajdował się batalion kadrowy WP pod dowództwem kpt. Zdzisława Trześniowskiego i Dom Akademicki z niewielką grupą żołnierzy POW. Obie placówki rozpoczęły akcję obronną. Wkrótce powołano Naczelną Komendę Obrony Lwowa na czele z kpt. Czesławem Mączyńskim.
Początkowo Komenda Naczelna nie panowała nad spontanicznie powstającymi grupami i oddziałami polskimi, które w walce opanowały szereg kluczowych pozycji. Ponieważ większość mężczyzn zdolnych do służby wojskowej znajdowała się w wojsku albo w obozach jenieckich, oddziały obrońców składały się przeważnie z młodzieży, często niepełnoletniej – stąd pochodzi nazwa "Orlęta Lwowskie".
W pierwszych dniach młodzież zdobywała broń na przeciwniku, potem – z austriackich magazynów. Zaczęto organizować różne oddziały wojskowe: obok piechoty artylerię, kawalerię, oddział techniczny, a także oddział lotniczy. Sztab NK Obrony Lwowa zsynchronizował działalność poszczególnych oddziałów, podzielił front na pięć odcinków i wyznaczył dowódców. Jednym z dowódców Obrony Lwowa był ppłk
Karol Baczyński
– dowódca piątego odcinka. Po sukcesach oddziałów polskich
10 listopada
1918
cała zachodnia część miasta (jedna trzecia) znalazła się w rękach polskich. W tym samym czasie walczono także na przedmieściach, na zewnętrznej linii frontu.
Wcześniej,
3 listopada
1918
, w ukraińskiej części miasta powołano
Polski Komitet Narodowy
jako przedstawicielstwo społeczności polskiej. Wyraźną przewagę miały w nim ugrupowania prawicowe. Prezesem Komitetu został Tadeusz Cieński, zbliżony do Narodowej Demokracji. Cały czas prowadzone były rozmowy pomiędzy walczącymi stronami, kilkakrotnie uzgadniano zawieszenia broni w celu zaopatrzenia ludności cywilnej w żywność, pozbierania rannych i pogrzebania zabitych.
Pomnik Orląt Lwowskich we
Wrocławiu
na cmentarzu św. Rodziny na Sępolnie
6 listopada
1918
na zgromadzeniu przedstawicieli wszystkich stronnictw w zachodniej części miasta powołano Komitet Bezpieczeństwa i Ochrony Dobra Publicznego, pełniący rolę ośrodka władzy. Weszło do niego po dwóch przedstawicieli ND,
PPSD
,
PSD
i
PSL
. Przewodniczącym został
Marceli Chlamtacz
, zastępcą
Artur Hausner
. Skomplikowaną sytuację polityczną i wojskową w mieście wykorzystywali przestępcy (część z nich została przez Ukraińców wypuszczona z więzienia), maruderzy i powracający do domu żołnierze armii austriackiej, tzw. heimkerowcy. Uzbrojone bandy grabiły składy, magazyny kolejowe, sklepy i ludność cywilną.
Oddziały polskie odpierały liczne ataki wojsk ukraińskich, podejmując jednocześnie nieudane próby zdobycia całego miasta.
20 listopada
przybyła z
Przemyśla
oczekiwana odsiecz pod dowództwem ppłk
Michała Karaszewicza-Tokarzewskiego
. Zaraz też Tokarzewski przejął komendę nad połączonymi wojskami. Grupa Tokarzewskiego liczyła 140 oficerów, 1228 żołnierzy, 8 armat, 79 wozów i 507 koni. Następnego dnia oddziały polskie przystąpiły do ataku. Po całodobowych walkach
22 listopada
1918
w nocy Ukraińcy w obawie przed okrążeniem opuścili miasto. Lwów oswobodzono. Niebawem został jednak ponownie zaatakowany z zewnątrz przez silne oddziały ukraińskie. Rozpoczął się nowy etap wojny w warunkach kilkumiesięcznego oblężenia miasta, pozbawionego często dostaw wody, elektryczności, aprowizacji.
W czasie gdy Lwów pierwszy stanął do walki w obronie Rzeczypospolitej, władza polska była ustanowiona tylko w zachodniej części Małopolski. Większość ziem polskich znajdowała się jeszcze pod okupacją i zaborami. W ciągu trzech tygodni obrony Lwowa w kraju następowały jednak zasadnicze zmiany. Zaczęły kształtować się zręby państwowości polskiej, administracji i siły zbrojnej. Możliwa stała się pomoc samotnie walczącym lwowianom.
Epilog
Ostatnie Orlę Lwowskie – mjr
Aleksander Sałacki
, zmarł 5 kwietnia 2008 r., mając 104 lata.
Zobacz też
Bibliografia
- Obrona Lwowa - 3 tomy (reprint Warszawa 1991, Oficyna Wydawnicza Volumen, )
- Czesław Mączyński - Boje lwowskie (Warszawa, 1921)
- Przewodnik po Cmentarzu Obrońców Lwowa (Lwów, 1939, nakładem Straży Mogił Polskich Bohaterów we Lwowie)
- W obronie Lwowa i Wschodnich Kresów (Lwów, 1926, nakładem Straży Mogił Polskich Bohaterów, reprint Warszawa 1991 )
Linki zewnętrzne