Osteoporoza

Osteoporosis

ICD-10 M80-M82

Osteoporoza ( łac. osteoporosis, dawna nazwa zrzeszotnienie kości) – stan chorobowy charakteryzujący się postępującym ubytkiem masy kostnej, osłabieniem struktury przestrzennej kości oraz zwiększoną podatnością na złamania . Osteoporoza występuje najczęściej u kobiet po menopauzie (osteoporoza pomenopauzalna). Osteoporoza jest uogólnioną chorobą metaboliczną kości, charakteryzującą się niską masą kostną, upośledzoną mikroarchitekturą tkanki kostnej, a w konsekwencji zwiększoną jej łamliwością i podatnością na złamania.

Stanem zmniejszonej, w odniesieniu do norm dla płci i wieku, ale jeszcze nie osiągającej wartości patologicznych, gęstości kości jest osteopenia.

Przyczyny

Do przyczyn wystąpienia osteoporozy pierwotnej należą:

• przekwitanie (zwłaszcza wczesne)
• zaawansowany wiek
• mukowiscydoza

Czynniki ryzyka wystąpienia osteoporozy:

• uwarunkowania genetyczne
• szczupła budowa ciała (mniejsze obciążenie) ^[]
• nieprawidłowa dieta (ubogobiałkowa oraz ubogowapniowa) ^[]
• długotrwałe unieruchomienie, które może spowodować zmiany osteoporotyczne nawet u młodych osób
• picie alkoholu , zwłaszcza w młodym wieku^[1]
• palenie papierosów ^[2]
• przyjmowanie leków: kortykosterydów , nasennych, hormonów tarczycy
• inne choroby: cukrzyca , reumatoidalne zapalenie stawów , kamica nerkowa
• niedobór witaminy D ^[3]
• niektóre leki, np. heparyna ^[4], fenytoina , barbiturany ^[5]

Spożycie kawy nie wiąże się ze zwiększonym ryzykiem rozwoju osteoporozy^[6]. Osteoporoza występuje rzadziej u osób z nadwagą ^[7]. Bardzo ważną rolę odgrywają hormony, które działają ochronnie, a ich niedobór sprzyja rozwojowi choroby:

• estrogen u kobiet
• testosteron u mężczyzn

Nadmiar kortykosterydów może doprowadzić do rozwoju osteoporozy steroidowej.

Objawy

W początkowej fazie, choroba przebiega bezobjawowo.

Do najczęstszych objawów klinicznie jawnej osteoporozy należą:

• bóle kości długich pod wpływem obciążenia;
• obniżenie wzrostu (złamania kompresyjne kręgów) i ból kręgosłupa oraz powstanie nadmiernej kifozy piersiowej (garb starczy)^[8]
• złamania kości przy niewielkich urazach (szczególnie niebezpieczne są złamania szyjki kości udowej, ale często łamie się kość ramienna – bliższy odcinek i dalszy k. promieniowej).

Profilaktyka i leczenie

Celem leczenia jest zapobieganie złamaniom kości, co osiąga się przez zwiększenie masy kostnej, zapobieganie jej ubytkowi i poprawę wewnętrznej struktury kości.

U osób zagrożonych wystąpieniem osteoporozy należy prowadzić profilaktykę. Polega ona na usunięciu lub minimalizacji czynników prowadzących do osteoporozy, a także uzupełnianie niedoborów żywieniowych wapnia , witaminy D oraz białka . Należy pamiętać o nasilającym osteoporozę wpływie unieruchomienia, dlatego zaleca się szczególnie przed menopauzą uprawianie sportu, aby wzmocnić kości i mięśnie odpowiadające za stabilizację postawy.

Badaniem służącym rozpoznaniu osteoporozy jest badanie densytometryczne kośćca, które określa gęstość mineralną kości ( ang. Bone Mineral Density – BMD). Zwykle ocenia się BMD odcinków układu kostnego, które najczęściej ulegają złamaniom w przebiegu osteoporozy – szyjki kości udowej, odcinka lędźwiowego-krzyżowego kręgosłupa oraz dalszego odcinka kości promieniowej (to ostatnie nie zalecane). Dane z badania densytometrycznego prezentowane są jako wskaźniki: T-Score (por. do gęstości kości osób młodych) i Z-Score (por. do osób w tym samym wieku). Zdjęcie RTG pokazuje tylko bardzo zaawansowaną osteoporozę i nie może być podstawą rozpoznania.

Leczenie osteoporozy zwykle rozpoczyna się jeśli T-Score jest równy lub przekracza -2,5 SD lub istnieją inne pozakostne czynniki ryzyka złamań np. skłonność do upadków.

Wykorzystuje się również w diagnostyce badania laboratoryjne poziomów m.in. wapnia, fosforu oraz biopsję kości.

Metody lecznicze dzielimy na pobudzanie osteoblastów (tworzenie tkanki kostnej) i hamowanie osteoklastów (hamowanie ubytku kości). Metody te są zwykle kompleksowe i często wymagają korekty. Przed wybraniem odpowiedniej strategii leczenia należy określić parametry metabolizmu tkanki kostnej i typ ubytku kości (przewaga ubytku kości lub zahamowania osteosyntezy).

Leki stosowane w leczeniu osteoporozy to:

• Bisfosfoniany :
  • alendronian sodu
  • etydronian disodowy
  • klodronian disodowy
  • kwas ibandronowy
  • kwas zoledronowy
  • pamidronian disodowy
  • ryzedronian sodu
• Preparaty wapnia zalecana wielkość spożycia wynosi 1 200 mg/dziennie ^[9]
• Preparaty witaminy D - Dla osób powyżej 60 lat Międzynarodowa Fundacja Osteoporetyczna ( ang. International Osteoporosis Foundation) zaleca poziom 25OHD w surowicy wynoszący 75 nmol/L (30 ng/ml) osiągnięty przez spożywanie 20 - 25 μg/dzień (800 - 1 000 IU/dzień). Do czasu ogłoszenia tych zaleceń w 2010 efektywność wyższych dawek w zapobieganiu upadkom i złamaniom nie została oceniana w badaniach klinicznych. U osób: otyłych, z osteoporozą, o ograniczonej ekspozycji na słońce (obłożenie chorych, kalek), z zaburzeniami wchłaniania oraz u nie-Europejczyków może być koniecznym zwiększenie spożycia do 50 μg/dzień (2 000 IU/dzień). U tych zagrożonych osób Fundacja zaleca pomiar 25OHD w surowicy i powtórzenie pomiaru po 3 miesiącach suplementacji w celu sprawdzenia, czy stężenie witaminy D osiągnęło pożądany poziom. 2,5 μg (100 IU) dodanej witaminy D zwiększy poziom 25OHD w surowicy o około 2,5 nmol/L (1,0 ng/ml) ^[10].
• Fluorki , obecnie rzadko stosowane ze względu na możliwość powstania zaburzeń mikroarchitektury kości
• Kalcytonina
• Raloksifen
• Ranelinian strontu
• Teryparatyd czyli rhPTH (1–34); rozważa się zastosowanie parathormonu (PTH 1–84) lub innych jego fragmentów

Fizjoterapia

• zapobieganie bólowi: ostrożny masaż , masaż podwodny, fango , elektroterapia , ćwiczenia czynne w odciążeniu
• budowa siły mięśniowej: ostrożne ćwiczenia oporowe, krótkie napięcia, pozycja stabilna, kręgosłup najlepiej w pozycji poziomej
• postawa i ruchomość w stawach: ćwiczenia mięśni posturalnych, nauka prawidłowej postawy

Wertebroplastyka przezskórna

Wertebroplastyka to nowoczesna metoda leczenia złamań kompresyjnych kręgosłupa powstałych między innymi w wyniku przebiegu osteoporozy. Zabieg wykonuje się na sali radiologii zabiegowej, w znieczuleniu miejscowym, pod kontrolą aparatu rentgenowskiego. Do trzonu kręgu wprowadza się igłę i wypełnia się go cementem kostnym. W odróżnieniu od klasycznej operacji jest to procedura znacznie mniej inwazyjna, a przez to mniej obciążająca pacjenta.

Po zabiegu wertebroplastyki, bóle kręgosłupa znacznie się zmniejszają lub całkowicie ustępują. Pacjent do domu wychodzi w ciągu kilku dni a kręgosłup zachowuje swoją elastyczność. Dzięki małej inwazyjności zabiegu również czas rehabilitacji jest nieporównywalnie krótszy niż w przypadku klasycznej operacji.

Osteoporoza a dieta

Optymalnie i właściwie zbilansowana dieta powinna dostarczać wszystkich niezbędnych składników odżywczych i mineralnych. Zapotrzebowanie na składniki pokarmowe jest uzależnione od płci, wieku i trybu życia.

Osteoporoza należy do grupy chorób, w których dieta ma duże znaczenie. Podczas konstruowania modelu odżywiania, który ma chronić przed osteoporozą, obowiązują ogólne zasady żywienia racjonalnego. Szczególny nacisk kładzie się jednak na spożywanie pokarmów bogatych w wapń i witaminę D (mleko i nabiał), natomiast zaleca się ograniczanie tych produktów, które nie służą naszym kościom np. napoje gazowane.

Zobacz też

• osteomalacja
• Polski Portal Osteoporozy
• Informacja o tej chorobie na stronie Arthritis Foundation (po angielsku)

Przypisy