Największy zasięg imperium Partów około
60
roku p.n.e.
Partia - w
starożytności
wyżynna kraina położona między
Medią
a
Baktrią
, na terenie późniejszego
Chorasanu
, ze stolicą w Hekatompylos.
Satrapia i początki państwa Partów
Partia (
staroperskie
Parthava) była za
Cyrusa Wielkiego
satrapią
Achemenidów
, a później także monarchii
Seleucydów
. Ok. roku 245 p.n.e. miejscowy satrapa,
Andragoras
, uniezależnił się od Seleucydów. Ok. roku
238 p.n.e.
na teren satrapii wkroczyli koczowniczy
Parnowie
pod przywództwem
Arsakesa
(
247
– ok.
217 p.n.e.
), od którego wzięła nazwę dynastia Arsacydów. Następcy Arsakesa –
Arsakes II
(ok.
214
-
191 p.n.e.
),
Fraates I
(
176
-
171 p.n.e.
), walczyli ze zmiennym szczęściem z Seleucydami i sąsiednimi ludami. Dopiero
Mitrydates I
(
171
-
138 p.n.e.
) przez podbój Medii,
Mezopotamii
, Arii,
Margiany
i Baktrii podniósł Partię do rzędu mocarstwa. Syn Mitrydatesa
Fraates II
(
138
-
128 p.n.e.
) pokonał
Antiocha VII Sidetesa
w
129 p.n.e.
, sam jednak zginął w walce z
Sakami
. Jego następca
Artabanus I
127
-
124
/
123 p.n.e.
zginął w walce z innymi koczownikami,
Yuezhi
. Dopiero
Mitrydatesowi II Wielkiemu
udało się odbudować potęgę państwa, pokonać Saków i przyłączyć szereg ziem na wschodzie. Widomym świadectwem jego sukcesu było przyjęcie tytułu "króla królów".
Wojny z Rzymem
Ustanowienie przez
Rzymian
prowincji Syrii
w roku
64 p.n.e.
sprawiło że oba mocarstwa zaczęły mieć wspólną granicę i nieuniknione stało się starcie pomiędzy dwiema największymi potęgami regionu. W pierwszej wojnie z Rzymem okazali się Partowie zwycięzcami (klęska rzymska
pod Carrhae
w 53 p.n.e.) Także wyprawa
Antoniusza
przeciwko Partom skończyła się niepowodzeniem, ale wewnętrzne niepokoje zmusiły
Fraatesa IV
(
37
-
2 p.n.e.
) do porozumienia się z Rzymem. Później jednak wojna między imperiami odnowiła się i toczyła z przerwami i zmiennym szczęściem przez długie lata. Głównym przedmiotem sporu było zwierzchnictwo nad Armenią, w której od czasów
Wononesa I
(
8
/
9
-
15
) panowało szereg Arsacydów na przemian z rzymskimi pretendentami. Po kolejnej wojnie za czasów
Nerona
(
54
-
68
) doszło do kompromisu, w wyniku którego Armenią miał rządzić Arsacyda
Tiridates I
(
54
-
59
,
62
- ok.
72
), ale jako
wasal
Rzymu. Arsacydzi rządzili w Armenii aż do roku 428, jednak powyższy kompromis nie zapobiegł kolejnym wojnom.
W
117
r. n.e. cesarz
Trajan
wykorzystał rozbicie Partii między trzech pretendentów, podbił Mezopotamię i osadził na tronie partyjskim swojego
klienta
, jednak niebawem powstanie zmusiło go do wycofania się. Dalsze konflikty jakie wybuchały w
II wieku n.e.
przynosiły z reguły zwycięstwa Rzymianom, Partowie doznawali poważnych klęsk walcząc z wojskami
Marka Aureliusza
i
Septymiusza Sewera
.
Ktezyfon
był kilkukrotnie zdobywany przez rzymskie armie. Wreszcie ostatnią wojnę rzymsko-partyjską zakończył pokój oparty na ustaleniach Nerona i
Wologazesa I
, do którego został zmuszony cesarz
Makrynus
, pobity przez
Artabanusa IV
pod
Nisibis
w
217
roku. Makrynus musiał zapłacić Partom kontrybucję, ale ten sukces nie zahamował postępującego rozkładu imperium partyjskiego. Jeszcze tylko 7 lat istniało państwo partyjskie, któremu położyła kres
dynastia
Sasanidów
.
Organizacja i charakter państwa Partów
Państwo partyjskie dzieliło się na
satrapie
i wasalne królestwa (
Atropatene
,
Adiabene
,
Osroene
,
Hatra
, Mesene, Persis, Elymais, Gordiene, Zabdikene,
Sofene
).
Władcy partyjscy pielęgnowali zarówno perską, jak i grecką kulturę. Dla Greków chcieli być królami hellenistycznymi (gr. basileus), dla Irańczyków dziedzicami
Achemenidów
– "Królami Królów" (
szachinszach
). Przyjmowali greckie przydomki (Euergetes, Epifanes, Filopator itp.), bili
tetradrachmy
. Deifikowani po śmierci władcy dysponowali despotyczną władzą pochodzącą od bogów. Musieli jednak liczyć się ze zdaniem członków siedmiu książęcych klanów partyjskich (dynastia Arsacydów należała do jednego z nich), których reprezentanci zasiadali w radzie królewskiej. To właśnie rada wybierała króla spośród członków dynastii (tron był elekcyjny w tradycji irańskiej, jednak za Achemenidów zwyczaj ten uległ zatarciu). Wśród badaczy panuje jednak niezgoda: niektórzy uważają, że również za Partów elekcyjność tronu stała się formalnością.
Partowie budowali okrągłe, ufortyfikowane miasta. Dbali o rozwój handlu, wielkie korzyści czerpali z panowania nad
jedwabnym szlakiem
, nawiązali kontakty z
Chinami
. Miasta greckie cieszyły się autonomią, ale urzędnicy miejscy musieli uzyskać potwierdzenie wyboru ze strony króla, aby móc wykonywać swoje obowiązki. Arsacydzi rezydowali w kilku stolicach (Hekatompylos,
Ktezyfon
,
Seleucja nad Tygrysem
,
Ragy
), przenosząc się z jednej do drugiej, podobnie jak Achemenidzi. Piechota ich feudalnego państwa nie przejawiała szczególnej wartości, natomiast wzorowana na Scytach i
Sarmatach
jazda złożona z konnych łuczników oraz partyjskiego rycerstwa walczącego jako opancerzeni jeźdźcy (
Katafrakci
) okazała się przeciwnikiem groźnym dla Rzymu.
Królowie partyjscy
Linki zewnętrzne