Perm ( ang. Permian)

• w sensie geochronologicznym : szósty i ostatni okres ery paleozoicznej , trwający około 48 milionów lat (od 299,0 ± 0,8 do 251,0 ± 0,4 mln lat temu). Perm jest młodszy od karbonu a starszy od triasu . Dzieli się na trzy epoki : cisural , gwadalup i loping .

• w sensie chronostratygraficznym : najwyższy system paleozoiku , wyższy od karbonu, a niższy od triasu. Dzieli się na trzy oddziały : cisural, gwadalup i loping.

Nazwa okresu (systemu) pochodzi od miasta Perm u stóp Uralu .

Podziały

Podstawą podziału permu są konodonty i amonity ( goniatyty ), podrzędnie także otwornice . Perm kiedyś dzielono na dwie epoki : perm wczesny i perm późny. Obecnie perm jest podzielony na trzy epoki : cisural , gwadalup i loping z wiekami :

Oprócz tego funkcjonuje tradycyjny, regionalny podział permu europejskiego na dwie jednostki wydzielone ze względu na charakter skał (związany z innymi warunkami środowiska): przeważnie lądowy czerwony spągowiec i morski cechsztyn . Czerwony spągowiec dodatkowo dzielono na dwie części: autun i sakson, natomiast cechsztyn na siedem cyklotemów : werra (PZ1), stassfurt (PZ2), leine (PZ3), aller (PZ4), ohre (PZ5), friesland (PZ6) i fulda (PZ7).

Klimat

Na półkuli południowej, na kontynencie Gondwana , w środkowym permie kończy się długotrwałe zlodowacenie obejmujące Antarktydę oraz przylegające fragmenty Afryki południowej i środkowej, Ameryki Południowej , Australii oraz Indii . Następuje znaczne ocieplenie klimatu i zwiększa się tam powierzchnia lasów klimatu umiarkowanego, które dały początek złożom węgla kamiennego znanym np. z RPA i Australii.

We wczesnym i środkowym permie na półkuli północnej w warunkach gorącego i suchego klimatu powstają czerwone osady pustynne oraz utwory wulkaniczne. W późnym permie następuje w Europie zalew morski. W bardzo płytkim morzu i w jego zatokach, w ciepłym klimacie, powstają grube warstwy ewaporatów .

Geologia

Wg teorii tektoniki płyt Azja zderza się z Europą. Dochodzi do wypiętrzenia gór Uralu . W Ameryce Północnej powstają Appalachy . Pod koniec permu Laurazja i Gondwana łączą się w Pangeę . Od wschodu wrzyna się w nią morze Tetydy. Pangea zaczyna dryfować na północ, co prowadzi do stopniowego stopienia lądolodu , który przykrywał Gondwanę . Dochodzi do globalnej regresji , wiele zbiorników ulega bardzo znacznemu zasoleniu. Duże obszary dawnej Laurazji zamieniają się w pustynie. W permie powoli kończą się ruchy orogenezy waryscyjskiej . W tej schyłkowej fazie ma miejsce bardzo silna działalność wulkaniczna, powstają wtedy wielkie wylewy law kwaśnych.

Pod koniec permu dochodzi do największego w historii Ziemi wymierania gatunków, zwanego czasem barwnie matką wielkich wymierań . Całkowicie znikają wtedy trylobity , koralowce czteropromienne i denkowce .

Bogactwa naturalne

W Polsce

Największym bogactwem są złoża miedzi : wydobywane na monoklinie przedsudeckiej i już niewydobywane w niecce północnosudeckiej , a także złoża soli kamiennej (wydobywane w Kłodawie ), soli potasowych, surowców skalnych – czerwonych piaskowców i zlepieńców, m.in. tzw. "zlepieniec zygmuntowski", z którego była wykonana pierwsza kolumna Zygmunta .

Flora

Zmiana klimatu z gorącego i wilgotnego w karbonie na gorący, ale suchy w permie spowodowała zmiany w składzie flory, zwłaszcza na półkuli północnej. Następuje rozwój roślin nagonasiennych , zwłaszcza rośnie liczba roślin iglastych, ale powstają też pierwsze liściaste: miłorzębowe i sagowce . Bardzo pospolite początkowo były paprocie nasienne , ale potem mocno podupadają. Jedynie na południowych kontynentach (Gondwana) lasy paproci nasiennych były powszechne przez cały perm (flora glossopterysowa). W trakcie permu całkowicie wymierają kordaity . We wczesnym permie (cisuralu) liczna były jeszcze rośliny zarodnikowe , jednak później dość szybko podupadają, zwłaszcza drzewiaste skrzypy i widłaki oraz część drzewiastych paproci. Natomiast zielne rośliny zarodnikowe nadal były pospolite i ograniczane tylko w strefach pustynnych.

Fauna

W związku z łączeniem się kontynentów zmniejsza się powierzchnia żyznych obszarów szelfów , jednocześnie wiele akwenów jest mocno zasolonych, toteż generalnie spada bioróżnorodność i liczebność fauny wodnej w tym okresie. Podobny proces widać u fauny lądowej, co wiąże się głównie z pustynnieniem. Dość wyraźny wzrost obserwuje się u małży zarówno morskich jak i słodkowodnych. Duży rozwój notują mszywioły , które wraz z glonami są dominującą grupą budującą ówczesne rafy . Dość pospolite są ciągle ślimaki i ramienionogi , małżoraczki , a także pierwotniaki z gromady otwornic . Bardzo znaczny regres obserwuje się u głowonogów, w tym amonitów , szkarłupni , rzadkie są trylobity , koralowce .

Kręgowce

Z ryb najpospolitsze są ryby kostnochrzęstne , zwłaszcza paleoniskidy oraz rekiny . Charakterystycznym dla permu jest wielki rozwój tylko w tym okresie rekinów słodkowodnych. Ryby dwudyszne i trzonopłetwe przeżywały okres swojej prosperity, ale znacznie ustępowały liczebnościom wyżej wymienionym grupom. Pojawiły się pierwsze przejściowce . W związku z postępującą suchością klimatu mocno podupadają w permie płazy z grupy labiryntodontów , a kilka pokrewnych im rzędów wymiera. Natomiast bardzo bujny rozwój przeżywają gady, szczególnie gady ssakokształtne , wśród których w późnym permie pojawiają się najwięksi lądowi (3-4 metry długości) drapieżcy, np Inostrancevia i Dimetrodon. Jednocześnie wiele grup prymitywnych kotylozaurów oraz pierwsze wodne gady – mezozaury wymierają.

Perm na ziemiach Polski

• w permie dolnym powstały piaskowce , zlepieńce i mułowce występujące na Pogórzu Izerskim , Pogórzu Kaczawskim i w Górach Kaczawskich ( niecka północnosudecka ), w Górach Kamiennych , Górach Stołowych , Kotlinie Kłodzkiej i Górach Bardzkich ( niecka śródsudecka oraz na obrzeżeniu Gór Świętokrzyskich ;
• Na tych samych obszarach w Sudetach oraz w Górach Wałbrzyskich powstały duże ilości wulkanicznych porfirów , melafirów oraz ich tufów ;
• permskie porfiry odkryto również przy pomocy głębokich wierceń w podłożu Niżu Polskiego ;
• w permie górnym w niecce północnosudeckiej i niecce śródsudeckiej oraz w na Niżu Polskim powstały grube warstwy naprzemianległych wapieni i dolomitów , łupków ilastych i iłowców , anhydrytów i soli .

Bibliografia

• Włodzimierz Mizerski, Stanisław Orłowski, 2005: Geologia historyczna dla geografów. PWN
• Stanisław Orłowski, Michał Szulczewski, 1990: Geologia historyczna. Wydawnictwa Geologiczne.

Zobacz też tabela stratygraficzna

Linki zewnętrzne

• Giant Crater Found: Tied to Worst Mass Extinction Ever