Piotr Skarga SJ
Piotr Skarga SJ
Herb Piotr Skarga SJ
Data i miejsce urodzenia	2 lutego 1536 Grójec
Data i miejsce śmierci	27 września 1612 Kraków
rektor Akademii Wileńskiej
Okres sprawowania	1579 – 1584
Wyznanie	katolickie
Kościół	rzymskokatolicki
Inkardynacja	Jezuici
Prezbiterat	1569

Epitafium Piotra Skargi

Tablica pamiątkowa w Krakowie

Krypta ks. Piotra Skargi w Kościele Świętych Piotra i Pawła w Krakowie

Piotr Skarga, SJ ^[1] właściwie Piotr Powęski herbu Pawęża (ur. 2 lutego 1536 w Grójcu , zm. 27 września 1612 w Krakowie ) - polski jezuita , teolog , pisarz i kaznodzieja , czołowy polski przedstawiciel kontrreformacji , kaznodzieja nadworny Zygmunta III Wazy , rektor Kolegium Jezuitów w Wilnie , pierwszy rektor Uniwersytetu Wileńskiego.

Rodzina

Jego rodzice, Michał i Anna ze Świątków Powęscy, według współczesnych Skardze źródeł pochodzili ze szlachty zagrodowej, wywodzącej swe nazwisko od wsi Powązki k. Mszczonowa w ziemi sochaczewskiej . Piotr był ich najmłodszym dzieckiem; miał 3 braci i 2 siostry. Herb ród Skargów-Powęskich otrzymał dopiero od króla Zygmunta III, gdy dojrzały już kaznodzieja znalazł się w otoczeniu króla. Niechętny Skardze ogół szlachecki - nie bez podstaw - podejrzewał, że jezuita pochodził z rodziny zamożnych chłopów.

Życie i działalność

W latach 1552 - 1555 studiował na Akademii Krakowskiej , uzyskując stopień bakałarza na Wydziale Filozoficznym. W roku 1564 we Lwowie przyjął święcenie kapłańskie i jako kanonik zaczął działalność kaznodziejską m.in. przy katedrze Św. Jana w Warszawie . Po kilku latach udał się do Włoch, gdzie w Rzymie w roku 1569 wstąpił do zakonu jezuitów. Powróciwszy po dwóch latach do kraju zajął się zakładaniem w Polsce kolegiów jezuickich (był między innymi pierwszy rektorem Kolegium w Poznaniu ), a także działalnością filantropijną (założył w Krakowie Bank Pobożny dla ochrony ludzi przed lichwą i Arcybractwo Miłosierdzia ).

W Krakowie założył lombard dla ubogich, pierwowzór instytucji charytatywnej, tzw. Komorę Potrzebnych (tj. "potrzebujących").

Był wybitnym duszpasterzem Litwy i Białorusi . Zapisał się jako założyciel wielu kolegiów jezuickich, np. w Połocku , Rydze , Dorpacie .

Był pierwszym rektorem Akademii Wileńskiej ( 1579 - 1584 ). Od 1588 roku przez 24 lata pełnił funkcję nadwornego kaznodziei Zygmunta III Wazy, który cenił go za wyjątkową osobowość i talenty krasomówcze. Stał się zwolennikiem ograniczenia władzy Sejmu i zwiększenia władzy królewskiej. Piętnował wady polskiej szlachty. Był przeciwnikiem przyjęcia przez Zygmunta III korony szwedzkiej. Był współtwórcą Unii Brzeskiej .

Skarga został pochowany w kościele św. Piotra i Pawła w Krakowie gdzie jego płyta grobowa znajduje się przed wielkim ołtarzem, a krypta została udostępniona dla zwiedzających.

W Skarbcu Muzeum Towarzystwa Jezusowego Prowincji Polski Południowej w Starej Wsi k. Brzozowa przechowywanych jest wiele pamiątek po nim a także relikwiarzyk z kością przedramienia o. Piotra Skargi SI.

Oględziny zwłok przeprowadzane przez komisję dla celów beatyfikacji wykazały "że Skarga mógł zostać pochowany żywcem, w stanie śmierci klinicznej lub letargu. Świadczyły o tym uszkodzenia kości palców. Te obrażenia sam mógł sobie zadać, oprzytomniawszy w grobie"^[2].

Dzieła

W swojej twórczości Skarga prezentuje bogaty, ornamentacyjny styl oratorski o kunsztownej konstrukcji z wpleceniem wydarzeń polskich w prozę stylizowaną na biblijne księgi prorockie. Narrator jawi się jako profetyczny obrońca wartości i tradycji narodowej, a także wiary chrześcijańskiej. Wizerunek Skargi jako natchnionego narodowego kaznodziei utrwalili romantycy przede wszystkim Adam Mickiewicz i Cyprian Kamil Norwid , a także malarz Jan Matejko ( Kazanie Skargi ).

Skarga głosił kult ascezy , wskazywał na znaczenie celibatu i pielgrzymek . Reprezentując stanowisko katolickie , swoje argumenty opierał na Piśmie św. , wskazując na potrzebę wykorzenienia herezji w celu odnowy silnego państwa. Był przeciwny ugodowemu dialogowi międzywyznaniowemu oraz tolerancji religijnej, opartej o kryteria polityczne. Szczególnie atakował arian (prowadził m.in. dyskusje z pisarzem Hieronimem Moskorzewskim ), których wykluczał z grona wspólnot chrześcijańskich i zarzucał im powiązania dogmatyczne z wyznawcami islamu . Polemizował także z kalwinami . Ponadto propagował ideę unii Kościoła katolickiego z Kościołem prawosławnym .

Najbardziej znane i cenione dzieło królewskiego kaznodziei - Kazania sejmowe nie było utworem cenionym za życia twórcy. Już w latach dwudziestych XX wieku Adam Bergi dowiódł, że owe kazania nigdy nie zostały wygłoszone. Mimo kilku wznowień Kazania sejmowe nie doczekały się za życia twórcy samodzielnego wydania (ukazywały się wyłącznie jako dodatek do innych tekstów), nie odbiły się także szerszym echem w ówczesnej opinii publicznej (w przeciwieństwie do innych jego tekstów). Z rzadka wspominali o nich tylko następcy Skargi na dworze królewskim. Utwór jako pomnik polskiego języka literackiego i utwór o istotnej wartości politycznej odkryto dopiero na przełomie XVIII i XIX wieku, gdy polityczne proroctwa (Skarga stylizował tekst kazań na proroctwo w myśl XVI-wiecznych norm retorycznych ) upadku państwa nabrały charakteru rzeczywistego zagrożenia. Niezmiennie od chwili wydania aż do połowy XX wieku ogromną poczytnością i uznaniem cieszyły się dziś już nieco zapomniane Żywoty świętych, prawdopodobnie najpopularniejsza (w przeliczeniu na procentowy udział ludności zalfabetyzowanej w społeczeństwie) polska książka wszech czasów.^[]

• Areopagus. To jest wykład słów ś. Pawła Apostoła Kraków, 1609 ;
• Artes duodecim sacramentariorum, Wilno 1582 ;
• Bractwo miłosierdzia, Kraków 1588 ;
• C. Baroniusz, Roczne dzieje kościelne, Kraków 1603 (przekład)
• Discurs na konfederacyją, Kraków 1607 ;
• Dziękowanie kościelne za zwycięstwo multańskie, Kraków 1600 ;
• Gratiae Deo actae ab ecclesia, Kraków 1601 ;
• Kazania na niedziele i święta całego roku, Kraków 1595 , a w nich Kazania sejmowe , 1597 (traktat polityczny w formie kazań);
• Kazania o siedmi sakramentach, Kraków 1600;
• Kazania przygodne, Kraków 1610 ; (wybór kazań maryjnych)
• Messyjasz nowych arianów, Kraków 1612 ;
• Na artykuł o jezuitach zjazdu sędomierskiego odpowiedź, Kraków 1606 ;
• Na moskiewskie zwycięstwo kazanie, Kraków 1611 ;
• Na threny i Lament Theophila Orthologa, Kraków 1610;
• O jedności Kościoła Bożego pod jednym Pasterzem i o greckim od tej jedności odstąpieniu, Wilno 1577
  (drugie wydanie w 1590 pod tytułem O rządzie i jedności Kościoła Bożego pod jednym pasterzem);
• Pokłon Panu Bogu zastępów za zwycięstwo multańskie, Kraków 1605 ;
• Pro Sacratissima Eucharistia contra haeresim Zwinglianam, ad Andream Volanum, Wilno 1576 ;
• Próba zakonu Societatis Iesu, Kraków 1607;
• Proces konfederacyjej, [Kraków] 1595 ;
• Proces na konfederacyją, [Kraków] 1596 ;
• Siedem filarów, na których stoi katolicka nauka o Przenajświętszym Sakramencie Ołtarza,Wilno 1582 ;
• Synod brzeski, Kraków 1597 ;
• Upominanie do Ewanielików, Kraków 1592 ;
• Wsiadane na wojnę kazanie, Kraków 1602 ;
• Wtóre zawstydzenie arianów, przeciw... Jaroszowi Moskorzewskiemu z Moskorzowa, Kraków 1608 ;
• Wzywanie do jednej zbawiennej wiary, Wilno 1611 ;
• Wzywanie do pokuty obywatelów Korony Polskiej i W. Księstwa Litewskiego], Kraków 1610;
• Zawstydzenie arianów, Kraków 1604 ;
• Zawstydzenie nowych arianów, Kraków 1608;
• Żołnierskie nabożeństwo, Kraków 1606 ;
• Żywoty świętych, Wilno 1579 (ukazało się 8 wydań za życia autora).

Kontrowersyjne poglądy Skargi

Jako jezuita, o. Piotr Skarga był wielkim przeciwnikiem na owe czasy liberalnej konfederacji warszawskiej :

Legenda (być może plotka rozpowszechniana przez różnowierczych przeciwników politycznych królewskiego kaznodziei) głosi^[], że jakkolwiek od przemocy jako sposobu krzewienia wiary odżegnywał się (w przeciwieństwie do m.in. Jakuba Wujka ), tak w czasie wygłaszania jednego z kazań miał wykonać ręką ruch sugerujący pożyteczność ścinania heretyków. W swych pismach starał się unikać nawoływania do przemocy wobec różnowierców, co wyróżniało go pośród przedstawicieli polskiej kontrreformacji, ale nie ukrywał swej głębokiej niechęci wobec heretyków. Radykalizm religijny Skargi doprowadził do jego niepopularności wśród mas szlacheckich, w wolności wyznaniowej i prawomocności konfederacji warszawskiej upatrujących jeden z czynników konstytutywnych dla "złotej wolności szlacheckiej".

Przeciwnik Habsburgów

Kaznodzieja był politycznym przeciwnikiem Habsburgów , niechęci do których niejednokrotnie dawał wyraz w swych tekstach publicystycznych. Habsburgowie zaś, konsekwentnie wspierając w dobie reformacji i kontrreformacji Watykan wpływać mogli na decyzje w tej sprawie. W XIX wieku znaczenie negatywne dla procesu kanonizacji mogła mieć patriotyczna działalność Skargi wówczas odczytywana jako prefiguracja tendencji niepodległościowych Polaków, którym ośrodek Rzymski był przeciwny. Z kolei XX wiek przyniósł tendencje ekumeniczne , dla których rozwoju niekorzystnym byłoby wyniesienie na ołtarze polemisty tak nietolerancyjnego religijnie według współczesnych nam kryteriów.

Przypisy

Zobacz też

• Pomnik Piotra Skargi w Krakowie
• Rohatyn

Bibliografia

Linki zewnętrzne

• Krypta ks. Skargi pod prezbiterium kościoła św. św. Piotra i Pawła w Krakowie - panorama sferyczna
• Kazania o Przenajświętszej Bogarodzicy Niepokalanej Dziewicy 1854-1904 / Ks. Piotr Skarga T.J.
• Wzywanie do pokuty obywatelów Korony Polskiej i W. Księstwa Litewskiego
• Żywoty świętych, wyd. z 1857 .