Aktualny wzór ( Dz. U. z 2004 r. Nr 268, poz. 2665 )

Pomnik przyrody: dąb szypułkowy Stefan, Kampinos pod Warszawą

Lipa drobnolistna – pomnik przyrody, Park w Młodojewie

Aleja Brzozowa – pomnik przyrody w Częstochowie

Dąb szypułkowy – pomnik przyrody w Czechach

Winobluszcz trójklapowy - pomnik przyrody na budynku Wydziału Rolniczego UTP w Bydgoszczy ^[1]

Dąb Bogusława X w Puszczy Wkrzańskiej

Aleja 46 jarzębów szwedzkich - pomnik przyrody w Bydgoszczy ^[1]

Głaz narzutowy "Adam" w Parku Żeromskiego w Szczecinie

Pomnik przyrody – termin ten został wprowadzony przez Aleksandra von Humboldta na przełomie XVIII i XIX wieku , co dało początek kierunkowi konserwatorskiemu w ochronie przyrody .

W brzmieniu Ustawy o ochronie przyrody z 2004 roku:

Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody ożywionej i nieożywionej lub ich skupienia o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub krajobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie.

Do pomników przyrody ożywionej należą: pojedyncze krzewy , drzewa i grupy drzew odznaczające się sędziwym wiekiem, wielkością, niezwykłymi kształtami lub innymi cechami, a także zabytkowe aleje drzew. Natomiast do pomników przyrody nieożywionej należą: największe głazy narzutowe , tzw. eratyki oraz interesujące formy powierzchni ziemi np. – źródła , wodospady , jary , skałki, wywierzyska , przełomy rzeczne , jaskinie , odkrywki itp.

W Polsce znajduje się ok. 33 tys. pomników przyrody, z czego najwięcej jest pojedynczych drzew i grup drzew.

Kryteria

Aby uznać drzewo za pomnik przyrody jego obwód w pierśnicy powinien być większy niż szacunkowe wartości minimalne dla danego gatunku. Poniżej podane są te wartości dla drzew rosnących poza lasami wg P. Rucińskiego^[2]:

• bez czarny – 100 cm
• bez koralowy – 100 cm
• bluszcz – wszystkie kwitnące
• brzoza brodawkowata – 200 cm
• brzoza omszona – 200 cm
• buk zwyczajny – 300 cm
• choina – 200 cm
• cyprysy – 100 cm
• czeremcha zwyczajna – 94 cm
• czereśnia – 100 cm
• dąb bezszypułkowy – 300 cm
• dąb czerwony – 300 cm
• dereń – wszystkie drzewiaste
• dąb szypułkowy – 300 cm
• głóg – 100 cm
• grab – 200 cm
• grusza – 200 cm
• iglicznia – 275 cm
• jabłoń – 200 cm
• jałowiec – 75 cm
• jarząb pospolity – 100 cm
• jarząb szwedzki – 100 cm
• jedlica , daglezja – 280 cm
• jesion – 250 cm
• jodła – 250 cm
• kasztanowiec – 300 cm
• klon jawor – 225 cm
• klon polny – 225 cm
• klon zwyczajny – 225 cm
• klony inne – 220 cm
• kruszyna – 40 cm
• leszczyna pospolita – 100 cm
• leszczyna turecka – 250 cm
• lipy – 300 cm
• magnolia – 150 cm
• miłorząb – 150 cm
• modrzew – 250 cm
• olsza czarna – 225 cm
• olsza szara – 225 cm
• orzech włoski – 200 cm
• sofora japońska (perełkowiec, szupin) – 250 cm
• platan – 300 cm
• robinia akacjowa – 300 cm
• rokitnik – 60 cm
• sosna Banksa – 275 cm
• sosna czarna – 275 cm
• sosna limba – 150 cm
• sosna zwyczajna – 310 cm
• sosna wejmutka – 275 cm
• szakłak pospolity – 100 cm/wszystkie drzewiaste
• świerk – 275 cm
• topola biała – 400 cm
• topola czarna i podobne – 400 cm
• trzmielina – 50 cm
• tulipanowiec – 150 cm
• wierzba biała – 300 cm
• wierzba krucha – 300 cm
• wierzba iwa – 300 cm
• wierzba pięciopręcikowa – 300 cm
• wiąz górski – 225 cm
• wiąz szypułkowy – 225 cm
• wiąz polny – 225 cm
• żywotniki – 100 cm

Wybrane pomnikowe dęby w Polsce

• Dąb Bartek Przemysła, ok. 500 lat, rosnący przy murze przyklasztornym w wielkopolskiej miejscowości Owińska
• Dąb Bartek koło Zagnańska
• Dąb Bażyńskiego w Kadynach
• Dąb Beczka w Puszczy Białowieskiej
• Dąb Bogusława X w Puszczy Wkrzańskiej koło Leśna Górnego
• Dąb Bolko w Hniszowie
• Dąb Bolesław w Lesie Kołobrzeskim – najstarszy dąb w Polsce (wg szacunku z roku 2000: 805 lat)
• Dąb Car w Puszczy Białowieskiej
• Dąb Chrobry opodal wsi Piotrowice – do niedawna uznawany za najstarszy dąb w Polsce
• Dąb Dzierżona we Wrocławiu
• Dąb Jagiełły w Białowieskim Parku Narodowym
• Dąb Józef w Brzynie (woj. pomorskie – gmina Krokowa)
• Dąb Kongresowy w Puszczy Białowieskiej
• Dąb Krzyż Południa w Puszczy Białowieskiej
• Dąb Wielki Mamamuszi w Puszczy Białowieskiej
• Dąb Mieszko na Ursynowie (dzielnica Warszawy )
• Dąb Mnich w Mnichowie ( województwo świętokrzyskie )
• Dąb Napoleon w powiecie zielonogórskim
• Aleja Napoleona w Parku Krajobrazowym Pojezierza Iławskiego
• Dąb Król Nieznanowa w Puszczy Białowieskiej
• Dąb Imperator Północy w Puszczy Białowieskiej
• Dąb Imperator Południa w Puszczy Białowieskiej
• Dąb Piotrowy w Toporowie (województwo lubuskie)
• Dęby rogalińskie w Rogalińskim Parku Krajobrazowym
• Dąb Poganin w Węglówce ( województwo podkarpackie )
• Dąb Stefan , Dąb Żeromskiego
• Dąb Władek z Zagrzęby w Karczmiskach
• Dąb Wolności w Głownie

Inne pomniki przyrody w Polsce

• Jesion wyniosły w Rybniku
• lipa na rynku w Brdowie (posadzona 3 maja 1919 r., pomnik przyrody od 1991 r.)
• pomnikowe drzewa w Ogrodzie Zoobotanicznym w Toruniu :
  • platan klonolistny ( pierśnica – 422 cm, wysokość – 25 m)
  • sosna czarna (pierśnica – 234 cm, wysokość – 17 m)
  • dąb szypułkowy (pierśnica – 324 cm, wysokość 27,5 m).
• Cis Henrykowski - najstarsze drzewo w Polsce, wiek szacowany na 1200-1300 lat

Zobacz też

• ochrona przyrody w Polsce
• park krajobrazowy , ogród botaniczny , Ogród Botaniczny we Wrocławiu , ogród zoologiczny , park safari , rezerwat przyrody , park narodowy , użytek ekologiczny
• Pomniki przyrody na terenie Krakowa
• Pomniki przyrody w Bydgoszczy

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Puszcza Białowieska – Dęby