Bitwa w lesie Teutoburskim (
niem.
Schlacht im Teutoburger Wald lub Varusschlacht również Hermannsschlacht) - bitwa stoczona jesienią 9 roku n.e. pomiędzy
plemionami germańskimi
pod wodzą
Arminiusza
, wodza ze szczepu
Cherusków
, a wciągnietymi w zasadzkę trzema
legionami
rzymskimi (XVII, XVIII, XIX) dowodzonymi przez
Publiusza Kwinktyliusza Warusa
.
Bitwa ta zapoczątkowała siedmioletnią wojnę, która ostatecznie ustanowiła granicę na Renie, jako granicę Cesarstwa Rzymskiego na okres 4 stuleci aż do upadku Cesarstwa. Bitwa ta miała duży wpływ na kształtowanie się XIX-wiecznego nacjonalizmu niemieckiego.
Tło
Podczas jednej z kampanii germańskich Rzymianie zapuścili się na odległe tereny zamieszkiwane przez liczne plemiona Cherusków i Tempterów. Doprowadziło to do zbrojnego powstania plemion germańskich, które rozpoczęły koncentrację w rejonie zalesionego wzgórza Riesekalkberg w paśmie wzgórz
Lasu Teutoburskiego
. Siły rzymskie (do 30 000 ludzi) rozpoczęły marsz za Germanami, którzy umiejętnie uchylali się od walki i wykorzystując warunki terenowe atakowali Rzymian z zasadzki.
Bitwa
Siły Warusa składały się z trzech legionów, sześciu kohort cudzoziemskich oddziałów pomocniczych i trzech
ali
kawalerii. Oddziały te nie miały wystarczającego doświadczenia bojowego w walce z Germanami w bardzo specyficznych warunkach terenowych (gęsto zalesiony górzysty obszar poprzecinany wąwozami). Ponadto na skutek błędów Warusa oddziały rzymskie nie maszerowały w szyku bojowym, obciążone taborem i licznym gronem pomocników obozowych. Gdy Rzymianie wkroczyli do puszczy (prawdopodobnie zaraz na północ od
Osnabrück
(52 16'34"N 8 02'50"E), musieli poruszać się wąską i błotnistą ścieżką. Jak pisze Dio Kasjusz, Warus nawet w tej sytuacji zaniedbał wysłania grup zwiadowców.
Bardzo szybko linia maszerujących wojsk rozciągnęła się bardzo niebezpiecznie do około 15 km. Wtedy zostali oni nagle zaatakowani przez wojowników z plemion germańskich, jednakże Rzymianie zdołali utworzyć na noc ufortyfikowany obóz i następnego poranka wyrwać się z okrążenia na bardziej otwarty teren w rejonie gór Wiehnu (w pobliżu współczesnego Osterkappeln). Ze względu na bardzo intensywne deszcze ciężkozbrojni legioniści mieli jednak bardzo utrudnioną mobilność oraz ograniczone możliwości użycia łuków i tarcz. Następnie Rzymianie podjęli nocny marsz, aby wyrwać się z okrążenia, ale dostali się teraz w kolejną pułapkę przygotowaną przez Arminiusza u stóp wzgórza Kalkriese (w pobliżu dzisiejszego Osnabrück). Wzdłuż drogi, gdzie urządzono zasadzkę, wzniesiony był ziemno-kamienny mur, zza którego Germanie mogli razić przeciwników. Rzymianie w desperackiej próbie próbowali frontalnego ataku na mur, ale go nie sforsowali.
W końcu ostateczny atak Germanów dokonał dzieła zniszczenia. W czasie trwających trzy dni i dwie noce walk poległy 3
rzymskie legiony
. Spośród około 20 tysięcy legionistów i kilku tysięcy żołnierzy służb pomocniczych i towarzyszących cywilów ocalało tylko kilkunastu żołnierzy, którzy zdołali uciec przez bagna, a kilkuset dostało się do niewoli. Natomiast zrozpaczony Warus, nie mogąc przebić się w stronę
Renu
, popełnił wraz ze swoimi oficerami samobójstwo.
Po bitwie
Na wieść o klęsce Warusa
Oktawian August
miał zawołać: „Kwinktyliuszu Warusie, oddaj legiony” (
łac.
Quinctili Vare, legiones redde!). Po tej klęsce żaden z rzymskich legionów nie nosił już nazw XVII, XVIII i XIX.
Klęska w Lesie Teutoburskim spowodowała utratę przez Rzym ziem germańskich, leżących na wschód od
Renu
. W latach 15 i 16 na czele wojsk rzymskich dwukrotnie dotarł do Lasu Teutoburskiego
Germanik
. Za pierwszym razem pochował kości legionistów Warusa, za drugim pobił Arminiusza, ale działania te nie zapewniły odzyskania utraconych ziem, gdyż cesarz
Tyberiusz
uznał, że wojny z Germanami są zbyt kosztowne i odwołał Germanika mimo sukcesów, które tam odnosił.
Według aktualnego stanu badań sądzi się, że bitwa miała miejsce w miejscowości Kalkriese (część miasta
Bramsche
) w okolicy
Osnabrück
w
Dolnej Saksonii
, na co wskazują wyniki wykopalisk archeologicznych prowadzonych od lat 80. XX wieku. Pozostają jednak wątpliwości, bowiem miejsce to niezbyt odpowiada danym topograficznym zawartym w opisie bitwy u
Tacyta
.
Bibliografia
-
Paweł Rochala
- Las teutoburski 9 r. n. e., z serii: "Historyczne bitwy", Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa 2005.
Linki zewnętrzne
