Psychologia religii jest interdyscyplinarną nauką zajmującą się psychologiczną analizą
fenomenów
religijnych. Znajduje się na pograniczu
psychologii
i
religioznawstwa
i korzysta z dorobku obu dziedzin. Z psychologicznego punktu widzenia głównym zadaniem psychologii religii jest próba wyjaśniania zjawisk religijnych (takich jak doświadczenie religijne,
konwersja
, osobista religijność, duchowy rozwój człowieka,
fundamentalizm religijny
itd.) przy pomocy aparatu pojęciowego wytworzonego na polu psychologii bądź jej poddziedzin (np.
psychologia kliniczna
religii zajmuje się opisem relacji pomiędzy religijnością a
zdrowiem psychicznym
). Z punktu widzenia religioznawczego, psychologia religii traktowana jest jako subdyscyplina religioznawstwa, komplementarna w stosunku do
socjologii religii
. Tak traktowana psychologia religii stanowi młodą gałąź nauk religioznawczych. Psychologia religii zajmuje się zatem głównie przeżyciowo-przekonaniową stroną
religii
, próbując przy tym szukać zależności pomiędzy sposobem przeżywania religii, a kontekstem religijno-kulturowym jednostki.
Główne podejścia teoretyczne stosowane w psychologii religii:
- psychoanalityczne (psychodynamiczne)
- neopsychoanalityczne (głównie szkoła teorii relacji z obiektem)
- analityczne (szkoła C.G. Junga)
-
behawioralne
-
kognitywno
-ewolucyjne
- kulturowe (w Polsce H. Grzymała-Moszczyńska)
- humanistyczne
Przedmiot i cele psychologii religii
Przedmiotem badań psychologii religii jest struktura, procesy formowania się, miejsce i funkcja motywacyjna religijności w osobowości człowieka.
Rozróżnienie znaczeniowe pojęć: religia a religijność
Przez pojęcie religii rozumiemy zbiór twierdzeń i norm, które wyjaśniają i regulują stosunek zachodzący między człowiekiem i
Sacrum
. Przez religijność rozumie się indywidualne, podmiotowe ustosunkowanie się człowieka wobec Sacrum. To ustosunkowanie wyraża się w sferze pojęć i przekonań, uczuć oraz zachowań jednostki. Sprowadza się do subiektywnego odniesienia człowieka do rzeczywistości opisywanej i wyjaśnianej w religii. Jest strukturą złożoną z wielu elementów (sądy, przekonania, przeżycia, stany emocjonalne, predyspozycje do zachowań, same zachowania). Religijność nie stanowi struktury wyizolowanej z całokształtu życia psychicznego człowieka, jest czymś wkomponowanym, co konstytuuje osobowość człowieka, przenika ją. Zawiera w sobie odniesienie do transcendencji. Mówi się o różnych typach religijności: fundamentalnej i oświeconej, autorytarnej i humanistycznej, wewnętrznej i zewnętrznej, dojrzałej i niedojrzałej.
Psychologiczne źródła religijności
- instynkt religijny - doszukiwanie się skłonności i predyspozycji do religii, które spontanicznie stać się mogą instynktownym przeczuciem i pełnym tęsknoty podążaniem za in-tynktem religijnym, które uspokoją się, gdy znajdzie się swój cel, wyjaśni samego siebie;
- wrodzony temperament - niektórzy są bardziej temperamentalnie dysponowani do przeżywania religii niż inni;
- szósty zmysł - umiejętność kontaktowania się z tym, co boskie, pragnienie przeżywania czegoś innego od zwykłej codzienności, co jest pewną tajemnicą:
- misterium tremendum - lęk przed czymś co jest nieznane,
- misterium fascinans - zachwyt Bogiem i pięknem np. Stworzenia
- totemizm i magia (psychoanaliza,
Freud
)
- przeszczepienie religii od rodziców i osób znaczących - nie jest to do końca prawdą[], rodzice mogą być jedynie przekazicielami własnych doświadczeń;
- pragnienie redukowania czy zaspokajania potrzeb - np. gdy ktoś posiada potrzebę sensu życia, poszukuje go, nie znając odpowiedzi, dochodzi do wniosku, że Bóg może być ostatnim odniesieniem;
- redukowanie niepokoju człowieka - redukowanie np. lęku przed śmiercią;
Religia a psychologia (Freud, Jung, Maslow).
Zygmunt Freud
przyjmuje redukcjonistyczny pogląd na źródła religijności. Jest to redukcjonizm poznawczy (nie neguje istnienia Boga, ale neguje religię jako drogę ku poznaniu prawdy),
ontologiczny
(zaprzecza istnieniu Boga neguje religię jako drogę ku prawdzie). Freud uważa religię za iluzję, pochodną potrzeb ludzkich: ładu moralnego, bezpiecznego świata. Religia jest przedmiotem przeniesienia uczuć w stosunku do ojca, którego zastępuje Bóg. Hipotezy filozoficzne
Feuerbacha
i społeczne
Marksa
Freud uzupełnił argumentami psychologicznymi, uznając, iż
religia
to
nerwica natręctw
. Freud powołał się tu na perspektywę
antropologiczną
,
ontogenetyczną
i
etnologiczną
Jung
nie negował religii. Tradycje religijne powinny mieć wpływ na życie psychiczne człowieka. Człowieka tworzą
archetypy
religijne. Jeśli rozumem nie możemy poznać Boga, to nie znaczy, że nie istnieje. Bóg nie jest stworzony, ale wybierany. Wg Junga psychologia zastąpi religię.
Abraham Maslow
twierdzi, że przyszłość ma religia oparta na
doświadczeniu szczytowym
, zadaniem psychologii jest wyzwolenie w człowieku tych najwyższych doświadczeniach. Religia jest ważna dla życia psychicznego, gdyż ukazuje więzi między Sacrum a człowiekiem, może być przedmiotem badań naukowych, aby lepiej wyjaśnić pewne zachowania człowieka. Jej rolą jest wyjaśnianie i pomoc rozumienia przeżyć człowieka.
Badania psychologiczne
Tu niektóre badania psychologiczne nad
mistycyzmem
i połączeniami między niektórymi niepokojącymi doznaniami mistycznymi, a ciężkimi doświadczeniami z okresu dzieciństwa.[1][2][3] W innych badaniach Clifford A. Pickover odkrywa dowody wskazujące na związek padaczki skroniowej z wieloma "duchowymi" doznaniami, takimi jak
opętanie
, mającymi swoje źródło w zmianie aktywności elektrycznej mózgu.[4]
Carl Sagan
w swojej ostatniej książce
Świat nawiedzany przez demony. Nauka jako światło w mroku
uważa, że źródłem wszystkich widzeń świętych w przeszłości oraz współczesne widzenia UFO mają podstawę w tym samym umysłowym zaburzeniu.
Według profesora
Vilayanura S. Ramachandrana
"jest możliwe, że wielu wielkich przywódców religijnych miało zaburzenia funkcjonowania płatu skroniowego co powodowało, że mieli wizje lub mistyczne doznania".[5] Dr. Michael Persinger sztucznie stymulował płaty skroniowe polem magnetyczny, używając urządzenia nazwanego
hełm boga
i uzyskał efekt doznań religijnych włączając w to doświadczenia z pogranicza życia i śmierci oraz widzenie duchów.[6] Profesor neuropsychologii John Bradshaw mówi także:
Niektóre formy zaburzeń funkcjonowania płata skroniowego, lub padaczki są związane z religijnością. Najnowsze skanowania mózgu u wierzących pochłoniętych modlitwą lub transcendentalną medytacją wykazują większą aktywność "boskich obszarów" jak nazywa je Vilayanur Ramachandran. Psylocybina z "magicznych" grzybków wpływa na system serotoninoergiczny, powodując większą aktywność tych i innych obszarów mózgu, dając poczucie kosmicznej jedności, transcendentalnego znaczenia i ekstazy religijnej. Pewne rytuały mogą powodować podobne odczucia odpowiadające aktywności serotogenicznej[7]
W swojej książce Is Religion Dangerous, Keith Ward zwraca się do ludzi, którzy uważają, że wiara jest
urojeniem
cytując definicję z Oxford Companion to Mind: "Utrwalone i specyficzne przekonanie, niespotykane w kulturze do której należy jednostka." i zauważa, że "większość wielkich filozofów wierzyła w Boga" i że wielu ludzi, którzy wykazują wysoki stopień racjonalnego myślenia oraz potrafią sensownie i spójne uzasadnić swoje przekonania "odrzuca przekonanie, że wiara w Boga jest urojeniem - niezaleznie od tego czy jest błędna czy nie." [8]
Sam Harris
amerykański autor, który pisał na tematy neurologii i rozumu jest również autorem książki
Koniec wiary
, którą napisał po
zamachach z 11 września 2001
oraz
Listu do chrześcijańskiego narodu
. W Końcu wiary porównuje wiarę do choroby psychicznej mówiąc, że wiara: pozwala skądinąd normalnej osobie, zrywać owoce szaleństwa i uważać je za święte[9]
Zobacz też
Bibliografia
- Allport Gordon W. (1988) Osobowość i religia. Warszawa: IW PAX. .
- Chlewiński Zdzisław (1982, red.) Psychologia religii. Lublin: TN KUL.
- Głaz Stanisław (2006, red.) Podstawowe zagadnienia psychologii religii. Kraków: Wydawnictwo WAM. .
- James William (2001). Doświadczenia religijne. Przekład Jan Hempel. Wydanie polskie 3, na podstawie wydania 2 z roku 1958. Kraków: Zakład Wydawniczy «Nomos». .
- Kuczkowski Stanisław (1998) Psychologia religii. Kraków: Wydawnictwo WAM.
- Grzymała-Moszczyńska Halina (1991) Psychologia religii. Wybrane zagadnienia. Kraków: Zakład Wydawniczy «Nomos».
- Grzymała-Moszczyńska Halina (2004) Religia a kultura. Wybrane zagadnienia z kulturowej psychologii religii. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego. .
- Wulff David M. (1999) Psychologia religii. Klasyczna i współczesna. Redakcja naukowa: Paweł Socha. Przekład: Przemysław Jabłoński, Małgorzata Sacha-Piekło, Paweł Socha. Warszawa: WSiP. .
Przypisy
Linki zewnętrzne
