Trylobity (†Trilobita, z
gr.
treis - trzy + lobos - płat) – gromada wymarłych morskich
stawonogów
o owalnym i spłaszczonym grzbietobrzusznie ciele, z wyraźnie wyróżnioną częścią głowową, tułowiową i ogonową. Od strony grzbietu przykryte wapiennym pancerzem. Dwie głębokie bruzdy wzdłuż dłuższej osi ciała dzielą optycznie jego powierzchnię na trzy płaty (stąd nazwa gromady). Pojawiły się w połowie wczesnego
kambru
, a wymarły z końcem
permu
.
Budowa
Pancerz trylobita składa się z tarczy głowowej (cephalon), tułowiowej (thorax) i ogonowej (pygidium). Każda z tych części może być zaopatrzona w kolce (istniało stosunkowo mniej odmian z kolcami), u niektórych gatunków dłuższe niż sam osobnik. Formy o licznych i długich kolcach wykorzystywały je prawdopodobnie do życia na grząskich dnach.
I – cephalon
II – thorax
III – pygidium
1 – szew policzkowy
2 – policzek ruchomy
3 – kolec potyliczny
4 – glabella
5 – segment potyliczny
6 – policzek nieruchomy
7 – oko
8 – płat osiowy, axis
9 – pleury
10 – bruzdy pleuralne
11 – pleury tarczy ogonowej
12 – kolec
Centralną część cephalonu stanowi wypukła glabella, a po jej bokach leżą bardziej płaskie policzki ze wzgórkami ocznymi, na których są rozmieszczone liczne soczewki oczne (do 15000 w jednym oku). Wyjątkowość wielosoczewkowych oczu trylobita polegała na tym, że soczewki były nieorganiczne, zbudowane z kryształów
kalcytu
. Thorax składa się z szeregu segmentów, które były ruchomo połączone, co umożliwiało większości trylobitów zwijanie się w razie niebezpieczeństwa. U form planktonicznych jest bardzo krótkie (2-3 segmenty), u pozostałych składa się z kilkunastu segmentów. Pygidium u większości gatunków kambryjskich było również złożone z ruchomo połączonych segmentów i słabo wyodrębnione od thoraxu. U form młodszych segmenty były mniej mobilne, a tarcza ogonowa staje się wyraźnie oddzielona od tułowiowej. Jednak tylko u nielicznych rodzajów dochodzi do zaniku segmentowania i wykształcenia jednolitej wizualnie płyty.
Większość trylobitów chodziła po dnie (
bentos
), choć były też nieliczne formy
planktoniczne
. Największe gatunki przekraczały 70 cm, ale zdecydowana większość miała niewielkie rozmiary, rzędu kilku centymetrów.
Ich pancerze zachowały się dobrze, a znaczna liczebność i szybkie tempo ewolucji sprawiły, że niektóre gatunki, a nawet rodzaje są przydatne w badaniach
stratygraficznych
. Trylobity są dobrymi
skamieniałościami przewodnimi
. W kambrze są podstawą wiekowego podziału tego okresu (za wyjątkiem najniższej części kambru dolnego). Na przykład, rodzaj
Holmia
jest typowy dla dolnego
kambru
, a
Olenus
dla kambru górnego. Pomiędzy tymi warstwami spotyka się przedstawicieli rodzaju
Paradoxides
. W
ordowiku
są podstawą datowań utworów płytkowodnych. W
sylurze
i
dewonie
używane jako skamieniałości pomocnicze w datowaniu. W dewonie późnym ich liczebność i zróżnicowanie spada, a od początku karbonu była to już grupa marginalna. Wymarły w czasie
wielkiego wymierania pod koniec permu
.
Zobacz też