Ptolemeusz XII, popiersie z Muzeum w Luwrze

Ptolemeusz XII Neos Dionisos ( gr. basileus Ptolemaios XII Theos Philopator II Theos Philadelphos II Theos Neos Dionysos, pol. król Ptolemeusz Bóg Miłujący Ojca Bóg Miłujący Siostrę Bóg Młody Dionizos, egip. Juaenpaneczernetinechem Setepenptah Irimaatenre Sechemanchamon) - w latach ( 80 - 57 p.n.e. i 55 - 51 p.n.e. władca Egiptu z dynastii Ptolemeuszów (nieoficjalnie zwany Auletes (flecista) z powodu zamiłowania do gry na flecie) syn Ptolemeusza IX Sotera II i Kleopatry Selene I, mąż Kleopatry V Tryfajny II, ojciec Kleopatry VI Tryfajny III , Bereniki IV , Kleopatry VII , Ptolemeusza XIII , Ptolemeusza XIV i Arsinoe IV . Czworo ostatnich dzieci z nieznanej matki, prawdopodobnie wywodzącej się ze sfer kapłańskich.

Wysłany przez babkę Kleopatrę III , wraz z braćmi na wyspę Kos, pobierał nauki u kapłanów-lekarzy ze świątyni Asklepiosa . Po opanowaniu wyspy przez króla Pontu Mitrydatesa VI Eupatora , wpadł w jego ręce, a następnie przebywał na jego dworze. Po śmierci Kleopatry Berenike III i Ptolemeusza XI na zaproszenie mieszkańców Aleksandrii przybył do Egiptu i objął tron. W 79 r. poślubił swoją siostrę, Kleopatrę V Tryfajnę. Oficjalna koronacja na króla Egiptu nastąpiła w 76 p.n.e.

Władzę swoją nad krajem sprawował dzięki poparciu Rzymu , uzyskanemu drogą łapówek dla czołowych polityków i darowizn pieniężnych dla państwa rzymskiego (np. za uznanie za króla przez rzymski senat zapłacił 6 000 talentów ). Polityka uległości w stosunku do Rzymu podczas aneksji Cypru (58-56 p.n.e.) i duże darowizny obciążające budżet królewski i barki poddanych doprowadziły do wybuchu niezadowolenia społecznego. Ptolemeusz musiał opuścić Aleksandrię i udał się na wygnanie, początkowo na wyspę Rodos , a następnie do Rzymu.

Od 58 p.n.e. Egiptem rządziła córka Ptolemeusza, Berenike IV, najpierw ze swoją matką, a po jej śmierci w 57 p.n.e. z mężem Archealosem. Ptolemeusz w tym czasie zabiegał o rzymskie poparcie w odzyskaniu tronu, co zakończyło się rzymską interwencją w 55 p.n.e. . Armia pod dowództwem prokonsula Syrii, Aulusa Gabiniusza (który dostał od Ptolemeusza 10 000 talentów łapówki) pokonała Archelaosa, który zginął w walce, i zdobyła Egipt. Ptolemeusz objął ponownie tron 15 kwietnia 55 p.n.e.

Pierwszym krokiem w drugim okresie sprawowania władzy było zamordowanie rządzącej dotychczas córki Bereniki IV i jej zwolenników. Drugą osobą w państwie stał się zausznik i wierzyciel faraona, rzymski bankier Gajus Rabiriusz Postumus, mianowany ministrem finansów, który pożyczył Ptolemeuszowi część pieniędzy na łapówkę dla Gabiniusza. Postumus wykorzystał swoją pozycję do bezwzględnego ściągania z poddanych zaległych długów królewskich. Jednak po roku, w obliczu groźby rebelii, Ptolemeusz musiał usunąć rzymskiego bankiera ze stanowiska. W 52 p.n.e. koregentką została Kleopatra VII . Ptolemeusz zmarł na początku 51 p.n.e. , wcześniej zobowiązując Rzym do patronatu nad dynastią.

Poprzednik Ptolemeusz XI Aleksander II

Okres grecko-rzymskiPtolemeusze 80-57 p.n.e.

Następca Kleopatra VI Tryfajna III

Poprzednik Berenika IV

Okres grecko-rzymskiPtolemeusze 55-51 p.n.e.

Następca Ptolemeusz XIII / Kleopatra VII