Puszcza Kampinoska: mogiła powstańców z 1863 r.
Puszcza Kampinoska – kompleks leśny leżący w centralnej Polsce, na północny zachód od
Warszawy
. Zajmuje fragment
pradoliny
Wisły
na
Nizinie Mazowieckiej
, ograniczony korytem Wisły (od północy i wschodu), korytem
Bzury
(od zachodu) oraz skarpą tarasu Równiny Łowicko-Błońskiej (od południa).
Powierzchnia tego obszaru to ok. 670 km², jednak tylko ok. 270 km² zajmują lasy. Obecnie w większości teren należy do
Kampinoskiego Parku Narodowego
.
Krajobraz
Puszcza Kampinoska: bagna w okolicach Zaborowa Leśnego
Krajobraz Puszczy Kampinoskiej charakteryzuje się
równoleżnikowym
układem pasowym. Jest on wynikiem działalności wód płynących przed czołem
lądolodu
w okresie
zlodowacenia
bałtyckiego. Od północy w pradolinie wyróżnia się, kolejno:
- koryto współczesnej Wisły
- taras zalewowy
- taras wydmowy
- północny pas wydmowy
- północny pas bagienny
- południowy pas wydmowy
- południowy pas bagienny
- taras wysoki (południowa skarpa).
Taras zalewowy, w przeszłości niejednokrotnie zalewany wodami powodziowymi, jest wysłany żyznymi glebami –
madami
. To sprawiło, że bardzo wcześnie (już w
XI wieku
) pojawili się tu osadnicy, którzy przysposabiali teren pod uprawy rolnicze. Ostatnie większe połacie lasu zostały wycięte w drugiej połowie
XIX wieku
.
Właściwa puszcza leży na tarasie wydmowym. Najbardziej charakterystyczną cechą krajobrazu są kontrasty między naprzemiennie ułożonymi pasami
wydm
i
bagien
. Wydmy to dawne piaszczyste
łachy
i kępy. Przeważają wśród nich łukowe, zwłaszcza
paraboliczne
. Na południowych obrzeżach pasów wydm występują tzw. grzędy wydmowe, powstałe z połączenia ramion kilku wydm łukowych. Natomiast bagna i
torfowiska
zajmują teren dawnych nurtów pra-Wisły, które zostały odcięte w bezodpływowe jeziora, a następnie zarosły roślinnością.
Klimat
Puszcza Kampinoska: Kanał Zaborowski
Puszcza Kampinoska podlega wpływom klimatu nadmorskiego i kontynentalnego, a także sąsiedniej Wisły i aglomeracji Warszawy. Pod względem klimatycznym różni się ona od sąsiadujących obszarów: chłodne lub ciepłe masy powietrza utrzymują się tu dłużej niż w Warszawie, wiatry są mniej odczuwalne, wiosną i jesienią częste są mgły, za to latem bardzo rzadko zdarzają się burze. Średnia temperatura roczna wynosi ok. 7,8 °C, średnie roczne opady - ok. 530 mm.
Duże zróżnicowanie krajobrazu ma wpływ również na klimat. Na wydmach latem notuje się bardzo duże dzienne amplitudy temperatur, podobnie jak na pustyni: w dzień piasek nagrzewa się od słońca, nocą bardzo częste są gruntowe
przymrozki
. W tym samym czasie na bagnach powietrze jest chłodniejsze i wilgotne. Niemal cała woda na obszarze puszczy pochodzi z opadów atmosferycznych, więc okresy długotrwałej suszy są tu bardzo odczuwalne.
Flora i fauna
W Puszczy Kampinoskiej dominują rosnące na piaszczystych wydmach
bory
sosnowe
. Niektóre drzewa mają ponad 200 lat i są bardzo wysokie (sięgają nawet do 28 m wysokości). Większość drzewostanów ma jednak charakter mało naturalny, pochodzą bowiem z
monokulturowego
zalesiania
. Lasy liściaste (w postaci
olsów
i
łęgów
) rosną obecnie głównie na bagnach, podczas gdy w naturalnej puszczy powinny pokrywać około dwie trzecie powierzchni. Monokultury sosnowe są jednak stopniowo zastępowane lasem mieszanym. Przebieg tego naturalnego procesu jest szczególnie widoczny w obszarach ochrony ścisłej.
W Puszczy Kampinoskiej rośnie wiele rzadkich gatunków roślin, których nasiona znalazły się tu przypadkowo: przyniesione przez wodę lub ptaki. Są to np.
chamedafne północna
, będąca
reliktem glacjalnym
; wiśnia kwaśna, roślina
stepowa
z południowo-wschodniej Europy;
brzoza czarna
, czyli
endemit
występujący poza Kampinosem tylko w południowej i zachodniej Polsce. Ponadto w puszczy sadzono w przeszłości, w celu utrwalenia wydm lub dla dekoracji, drzewa z gatunków północnoamerykańskich, np.
dąb czerwony
,
sosnę smołową
,
sosnę Banksa
. Ich obecność budzi zastrzeżenia, gdyż są to gatunki obce.
Znakiem firmowym Puszczy Kampinoskiej jest często w niej spotykany
łoś
. Żyją tu także ssaki takie jak:
bóbr
,
ryś
,
wydra
,
lis
,
jeleń
,
sarna
,
dzik
,
jenot
,
borsuk
. Z ptaków występują:
bocian czarny
,
bielik
,
żuraw
,
czapla siwa
,
derkacz
,
bąk
i wiele innych.
Dzieje puszczy
Puszcza bardzo długo pozostawała dziewicza. W
XV wieku
pojawiły się pierwsze osady w głębi lasów:
Truskaw
i Wólka Zaborowska. W
XVI wieku
lasy weszły w skład majątków królewskich, a od
1590
stanowiły tzw.
królewszczyznę
, tj. dochód z nich zasilał skarb publiczny. Już wtedy zaczęto eksploatować puszczę: wycinano drzewa, które następnie spławiano Wisłą do Gdańska; wyrabiano
smołę
,
potaż
,
dziegieć
i
węgiel drzewny
. Największe zniszczenia poczyniono w
XVIII wieku
, tak że pod koniec tego stulecia z braku surowca zaczęto likwidować smolarnie.
Puszcza była w przeszłości terenem łowów na łosie, jelenie, dziki. Polował tu prawdopodobnie
Władysław Jagiełło
, a na pewno
Jan III Sobieski
i
Stanisław August Poniatowski
. Wraz z wycinaniem lasu wytrzebiono jednak i zwierzynę.
Puszcza była areną niemal wszystkich ważnych wydarzeń w historii Polski. W
1410
zachodnim skrajem puszczy podążał pod
Grunwald
Władysław Jagiełło
. W
1794
północnym krańcem puszczy maszerowała dywizja, którą dowodził
Henryk Dąbrowski
. W okresie
powstania styczniowego
puszcza dawała schronienie dla walczących. We wrześniu
1939
lasy stały się miejscem walk, a także masowych mordów dokonywanych przez
Niemców
na ludności cywilnej (m.in. okolice
Palmir
). Pamiątkami tych wydarzeń są rozsiane po całej puszczy samotne mogiły i cmentarze poległych tam ludzi.
W
XIX wieku
przeprowadzono intensywną
meliorację
pasów bagiennych, połączoną z wycinką olsów. Podczas
I wojny światowej
Niemcy wycięli dalsze połacie puszczy, a
wojska rosyjskie
zniszczyły duży obszar lasu przygotowując pozycje obronne. W
okresie międzywojennym
nadal eksploatowano drewno, jednak pojawiły się też pierwsze głosy za ochroną puszczy. Dzięki staraniom profesorostwa
Romana
i
Jadwigi Kobendzów
utworzono pierwsze rezerwaty: w
Granicy
(
1936
) i
Sierakowie
(
1937
).
II wojna światowa
przyniosła kolejne straty w drzewostanie. Dopiero po jej zakończeniu podjęto starania w celu ochrony puszczy, które zaowocowały utworzeniem w
1959
Kampinoskiego Parku Narodowego.
Ochrona przyrody
Kampinoski Park Narodowy
posiada 22
obszary ochrony ścisłej
, stanowiące 12% jego terenu. Pozostałą część zajmują obszary ochrony częściowej (80,4% terenu) i ochrony krajobrazowej (7,6%). Wokół Parku rozciąga się
otulina
o powierzchni ponad 37 tys. ha.
Od
2000
roku KPN jest Rezerwatem Biosfery "Puszcza Kampinoska". Został też uznany przez
Parlament Europejski
za
ostoję
ptaków o randze europejskiej.
Turystyka
Przez Puszczę Kampinoską prowadzą liczne
szlaki turystyczne
piesze i rowerowe (np.
Kampinoski Szlak Rowerowy
), a także ścieżki dydaktyczne.
Bibliografia
- Lechosław Herz,
2002
, Puszcza Kampinoska, Pruszków, Wyd. Oficyna Wydawnicza "Rewasz", .
- Marcin Zamorski,
2006
, Spacerem, rowerem... Puszcza Kampinoska i okolice, Warszawa, Wyd. Wydawnictwo Rajd, .
Linki zewnętrzne
