|
Republic of South AfricaNazwa w innych językach |
---|
Republiek van Suid-Afrika iRiphabliki yeSewula Afrika iRiphabliki yomZantsi Afrika iRiphabhuliki yaseNingizimu Afrika iRiphabhulikhi yeNingizimu Afrika Repabliki ya Afrika-Borwa Rephaboliki ya Afrika Borwa Rephaboliki ya Aforika Borwa Riphabliki ra Afrika Dzonga Riphabuḽiki ya Afurika Tshipembe |
Republika Południowej Afryki |
|
Dewiza
: (ǀXam) !ke e: /xarra //ke (Jedność w rozmaitości) |
Hymn
:
Nkosi Sikelel iAfrica / Die Stem van Suid Afrika
|
 | Położenie Republiki Południowej Afryki |
|
Język urzędowy
|
afrikaans
,
angielski
,
kosa
,
ndebele
,
pedi
,
soto
,
suazi
,
tsonga
,
tswana
,
venda
,
zulu
|
Stolica
|
Pretoria
(stolica egzekutywna)
[2]
|
Ustrój polityczny
|
republika
|
Głowa państwa
|
prezydent
Jacob Zuma
|
Szef rządu |
prezydent
Jacob Zuma
|
Powierzchnia
• całkowita • wody śródlądowe |
24. na świecie
1 219 912 km² 0% |
Liczba ludności
(
2008
) • całkowita •
gęstość zaludnienia
|
28. na świecie
48 783 000
[3]
▲ 40 osób/km² |
Jednostka monetarna
|
rand
(ZAR) |
Niepodległość
| od
Wielkiej Brytanii
31 maja
1910
|
Religia
dominująca |
protestantyzm
|
Strefa czasowa
|
UTC
+2 |
Kod ISO 3166
| ZA |
Domena internetowa
|
.za
|
Kod samochodowy
| ZA |
Kod telefoniczny
| +27 |
 | Mapa Republiki Południowej Afryki |
|
1 Są też dwie inne stolice nieoficjalne:
Kapsztad
jest stolicą legislacyjną, a
Bloemfontein
sądowniczą 2 Dane szacunkowe na lipiec 2008 roku, podane za
CIA
The World Factbook
(źródło:CIA)
(
ang.
) |
Republika Południowej Afryki (RPA,
afr.
Republiek van Suid-Afrika,
ang.
Republic of South Africa) – państwo na południowym krańcu
Afryki
.
Jego początki to dwie burskie republiki:
Transwal
i
Orania
.
Burowie
byli potomkami osadników
holenderskich
przybyłych tu w
XVII wieku
. Pod koniec
XIX wieku
wybuchły dwie
wojny burskie
z
Wielką Brytanią
. W
1910
utworzono
dominium brytyjskie
Związek Południowej Afryki
, przekształcony w
1961
w
republikę
. Do lat 1990-93 w RPA obowiązywał rasistowski system społeczny rządów białej mniejszości (
apartheid
). Od wolnych wyborów w
1994
, władzę sprawuje reprezentujący czarnoskórą większość
Afrykański Kongres Narodowy
. Mimo niepokojów społecznych, RPA pozostaje największą gospodarką na kontynencie i trzecią największą spośród tych znajdujących się wyłącznie na
południowej półkuli
.
Historia
W roku
1487
Portugalczyk
Bartolomeu Dias
odkrył dla Europejczyków Przylądek Burz (obecnie
Przylądek Dobrej Nadziei
). Pierwotnie tereny obecnej Republiki Południowej Afryki były zamieszkane przez plemiona
Buszmenów
i
Hotentotów
, w
XVI wieku
zostali oni wyparci przez ludy
Bantu
.
Europejska
kolonizacja rozpoczęła się w roku
1652
. Wtedy to
Jan van Riebeeck
z
holenderskiej
Kompanii Wschodnioindyjskiej
z garstką osadników założył
Kapsztad
. Początkowo była to baza zaopatrzeniowa dla statków niderlandzkich w drodze do
Azji
. Wkrótce doszło do wojen wzrastającej kolonii osadników (
Burów
) z tubylczymi plemionami afrykańskimi.
Na wschód od Kapsztadu powstało w roku
1785
pierwsze osiedle brytyjskie
Port Elizabeth
. Po
kongresie wiedeńskim
Kraj Przylądkowy przypadł w udziale
Wielkiej Brytanii
, która go zaanektowała.
Pod koniec
XIX wieku
, wskutek osadniczej presji Anglii na
Burów
, wybuchły dwie
wojny burskie
z osadnikami (1880-1881, 1899-1902), wygrane ostatecznie przez Brytyjczyków.
31 maja
1910
Natal
,
Transwal
,
Orania
i
Kolonia Przylądkowa
utworzyły
Związek Południowej Afryki
, będący
dominium brytyjskim
.
Razem z Wielką Brytanią uczestniczył on w II wojnie światowej po stronie alianckiej, wypowiadając wojnę Niemcom 6 września 1939 roku. W
1960
w kraju przeprowadzono referendum na temat proklamowania republiki – udział w nim mogli wziąć tylko biali obywatele, z których nieco ponad połowa (52, 29%) poparła taką zmianę. W
1961
Związek Południowej Afryki został przekształcony w niepodległą Republikę Południowej Afryki.
W RPA obowiązywał aż do lat 90. XX wieku rasistowski system społeczny rządów białej mniejszości (
apartheid
), dyskryminujący w majestacie prawa napływową czarnoskórą ludność. Postacią symbolizującą walkę z państwem prześladującym czarnoskórych obywateli był
Nelson Mandela
, więziony przez 27 lat. W
1990
, za rządów prezydenta
F.W. de Klerka
, rozpoczęto stopniowy demontaż systemu apartheidu i wprowadzanie
demokracji
. Za swój wkład w demokratyczne przemiany Mandela i de Klerk otrzymali wspólnie w roku
1993
pokojową
Nagrodę Nobla
.
Pierwsze wolne wybory przeprowadzono w
1994
, wygrane przez reprezentujący czarnoskórą większość
Afrykański Kongres Narodowy
, który władzę sprawuje do tej pory. Skutkiem ubocznym przejścia od rasistowskiego państwa do demokracji było jednak gwałtowne pogorszenie się sytuacji gospodarczej i wewnętrznej kraju.
W 2004 roku zarząd
FIFA
wybrał RPA do organizacji
Mistrzostw Świata w Piłce Nożnej 2010
, które odbyły się w dniach od
11 czerwca
do
11 lipca
.
Ustrój polityczny
Republika Południowej Afryki jest państwem federalnym podzielonym na 9 prowincji, o
demokratyczno-parlamentarnej
formie rządów. Oficjalnie w tej
republice
funkcjonuje 11
języków urzędowych
. Głową tego południowoafrykańskiego państwa jest
prezydent
, obecnie
Jacob Zuma
, jest on również szefem rządu.
Oprócz
prezydenta
w skład gabinetu wchodzi wiceprezydent i
ministrowie
, powoływani przez prezydenta spośród członków Zgromadzenia Narodowego.
Konstytucja
przewiduje powołanie tylko dwóch
ministrów
niebędących parlamentarzystami.
Prezydent powoływany jest w wyborach pośrednich spośród członków Zgromadzenia Narodowego przez połączone izby parlamentu: niższej (Zgromadzenia Narodowego) oraz wyższej (Krajowej Rady Prowincji). Izbę niższą powołuje się w
wyborach powszechnych
w
okręgach
wielomandatowych i
zasadą proporcjonalności
. Izbę wyższą – Krajową Radę Prowincji – powołują lokalne parlamenty każdej z 9 prowincji (po 10 deputowanych z każdej prowincji). Izba niższa liczy 350-400 deputowanych, a wyższa 90. Każda z 9 prowincji posiada swój lokalny parlament i swój rząd.
Podział administracyjny
-
Prowincja Przylądkowa Zachodnia
(
Kapsztad
)
-
Prowincja Przylądkowa Północna
(
Kimberley
)
-
Prowincja Przylądkowa Wschodnia
(
Bisho
)
-
KwaZulu-Natal
(
Pietermaritzburg
)
-
Wolne Państwo
(
Bloemfontein
)
-
Prowincja Północno-Zachodnia
(
Mafikeng
)
-
Gauteng
(
Johannesburg
)
-
Mpumalanga
(
Nelspruit
)
-
Limpopo
(
Polokwane
)
Geografia
Kraj ten jest
najdalej na południe
wysuniętym państwem w
Afryce
, z trzech stron otoczonym przez
ocean
, linia brzegowa ma ponad 2500 km. Republika Południowej Afryki ma powierzchnię 1 219 912 km², czyli czterokrotnie większą od
Polski
. Większą cześć kraju zajmuje rozległy
płaskowyż
Wysoki Weld, o wysokości od 900 do 2000 metrów. Od strony wschodniej i południowej kończy się on ostrą krawędzią opadającą w stronę
Oceanu Indyjskiego
. Wyżynne ukształtowanie terenu przyczyniło się do powstania wielu okazałych
jaskiń
.
Głębokie doliny rzek dzielą kraj na kilka grup górskich, najwyższe z nich to
Góry Smocze
ciągnące się z północnego wschodu przez enklawę
Lesotho
w kierunku południowo-wschodnim. Najwyższym punktem tego pasma jest góra
Thabana Ntlenyana
osiągająca wysokość 3482 m
n.p.m.
Na północno-zachodnich obszarach kraju rozciąga się kotlina
Kalahari
. Na "
Przylądku Igielnym
" (
port.
agulhas = igły), najdalej na południe wysuniętym obszarze
Afryki
spotykają się dwa Oceany,
Ocean Atlantycki
i
Ocean Indyjski
.
Większość rzek w Republice znajduje swe źródła w
Górach Smoczych
i płyną głównie na wschód w kierunku
Oceanu Indyjskiego
. Najdłuższą z nich jest
rzeka Oranje
, o długości 1860 km.
Klimat
Południowa Afryka posiada kilka
stref klimatycznych
. Od suchego
pustynnego
przy granicy z
Namibią
do klimatu podzwrotnikowego w południowo-wschodnim obszarze kraju. W większej części kraju
klimat
jest przeważnie słoneczny i suchy. Śnieg w zimie pada zazwyczaj tylko wysoko w górach. Istnieją trzy czynniki, które decydują o różnicach klimatycznych w poszczególnych częściach RPA: prądy morskie,
szerokość geograficzna
i wysokość nad poziomem morza.
Klimat
atlantyckiego
wybrzeża zachodniego jest przez zimny
Prąd Benguelski
z
Antarktydy
chłodniejszy i bardziej suchy.
Prąd Mozambicki
natomiast zapewnia na wybrzeżu wschodnim raczej wilgotny klimat subtropikalny.
Położenie RPA na półkuli południowej powoduje, że pory roku są przeciwne niż w Europie. Między czerwcem i sierpniem, w
Górach Smoczych
, na wyżynie
Highveld
i w
Johannesburgu
(położonym na wysokości 1753 m
n.p.m.
) nierzadko leży śnieg. W lecie temperatury w
Kapsztadzie
(15 m
n.p.m.
) oscylują w granicach 30 °C, w zimie natomiast przeważają chłodne dni z częstym deszczem.
Demografia
74,4% obywateli RPA jest pochodzenia
afrykańskiego
, 14,3%
europejskiego
(w tym
Afrykanerzy
), 8,8% to ludność
etnicznie mieszana (tzw. Kolorowi)
, zaś 2,5% jest pochodzenia azjatyckiego, głównie
indyjskiego
. Wśród populacji pochodzenia afrykańskiego utrzymuje się 20% stopa bezrobocia. Przyrost naturalny jest ujemny (-0,40%). Szacuje się, że z ponad 43 milionowej populacji RPA około 5,5 miliona ludzi jest zarażonych wirusem
HIV
.
Religia
Języki
Od momentu zakończenia
apartheidu
w Republice Południowej Afryki obowiązuje jedenaście języków urzędowych:
język angielski
,
język afrikaans
,
isiZulu
,
Siswati
,
isiNdebele
,
Sesotho
,
pedi
,
Xitsonga
,
Setswana
,
Tshivenda
i
isiXhosa
. RPA obok
Indii
posiada najwięcej języków urzędowych na świecie. Szacuje się, że około 0,7%
czarnej
i 59,1%
białej populacji
posługuje się na co dzień
językiem afrikaans
.
Językiem angielskim
, natomiast jako ojczystym posługuje się około 0,5%
czarnej
i 39,3%
białej populacji
. Języki
z grupy bantu
używane przez czarną ludność przedstawiają się następująco: około 2,0%
isiNdebele
, 22,3%
isiXhosa
, 30,1%
isiZulu
, 11,9%
pedi
, 10,0%
Sesotho
, 10,3%
Setswana
, 3,4%
Siswati
, 2,9%
Tshivenda
a 5,6%
Xitsonga
. Jedynie około 0,3% czarnej ludności nie posługuje się na co dzień jednym z jedenastu języków urzędowych. Część (1,1%) białych mieszkańców porozumiewa się w innych
językach indoeuropejskich
t.j: po
portugalsku
,
niemiecku
czy
grecku
. W dalszym ciągu niektórzy mieszkańcy RPA o pochodzeniu
południowoazjatyckim
władają na co dzień
językiem gudźarati
lub
tamilskim
. Język angielski jest szeroko rozumiany przez mieszkańców i służy do komunikacji pomiędzy różnymi grupami etnicznymi.
Flora i fauna
Na terenie Republiki Południowej Afryki występuje ponad 20 000 gatunków roślin, co stanowi około 15% wszystkich poznanych roślin na świecie[]. Wiele spośród nich to
gatunki endemicznie
, które najczęściej występują w
Państwie przylądkowym (Capensis)
. Na niewielkim obszarze, w
Prowincji Przylądkowej Zachodniej
, występuje roślinność twardolistna – krzewiaste zarośla określa się tu jako
fynbos
.
W RPA jest stosunkowo mało lasów w przeciwieństwie do obszarów krzaczastych i
sawann
, porośniętych akacjami a także pojedynczymi
baobabami
Pierwotnie istniejący las został prawie w całości przetrzebiony przez kolonistów europejskich niedługo po ich przybyciu, pozostałości można jeszcze zastać w parku Auckland Nature Reserve. Obecnie istniejące lasy RPA składają się głównie z
eukaliptusów
i
sosen
. Na pustyni
Kalahari
występują
sukulenty
takie jak
aloes
czy
wilczomlecze
.
W RPA można spotkać pierwszą trójkę największych
ssaków
, czyli
słoń afrykański
,
nosorożec biały
i
hipopotam
, jak również najwyższego, czyli
żyrafę
, najszybszego, czyli
geparda
i najmniejszego ssaka na świecie, czyli
ryjówkę malutką
. Największymi i najniebezpieczniejszymi ssakami lądowymi są
nosorożec czarny
,
bawół afrykański
,
słoń
,
lampart
i
lew
. Z mniejszych zwierząt wymienić należy rohatyńca borneańskiego, bawolika białodziobego,
ryjoskoczka
,
żółwia lamparciego
i
mrówkolwa
. Wśród ponad 800 gatunków
ptaków
w RPA znajduje się największy czyli
struś
i najcięższy latający czyli
drop olbrzymi
. Oprócz tego można zobaczyć
nektarniki
i
flamingi
.
Wikłacze
budują gigantyczne, podobne do
miast
kolonie a sokolnik czerwonooki jest najmniejszym ptakiem drapieżnym na świecie. U południowych wybrzeży kraju, głównie w rejonie
Przylądka Dobrej Nadziei
naliczono około 170 000 dzikich
pingwinów
będących pod ścisłą ochroną.
Gospodarka
Atlas Cheetah- myśliwiec produkcji południowoafrykańskiej
Republika Południowej Afryki od
lat 70. XX wieku
pozostaje na
progu kraju uprzemysłowionego
, obecnie jest to najlepiej rozwinięty kraj kontynentu afrykańskiego. Na terenie RPA znajduje się wiele bogactw naturalnych, a także dobre żyzne
gleby
.
Klimat
również sprzyja rozwojowi
rolnictwa
.
Przemysł wydobywczy
RPA opiera się na wydobyciu
złota
(40% światowych zasobów) i
diamentów
jubilerskich i przemysłowych, gdzie stanowią one połowę światowych zasobów oraz
węgla kamiennego
(80% zasobów Afryki).
Rolnictwo
RPA produkuje więcej
żywności
niż konsumują mieszkańcy tego kraju. Nadwyżki są
eksportowane
. Użytki rolne i zielone stanowią ponad 75% kraju. Hodowla obejmuje:
konie
,
owce
,
trzodę chlewną
. U wybrzeży RPA znajdują się bogate
łowiska
wykorzystywane przez rozwiniętą flotę rybacką.
Państwo z najwyższym
PKB
w Afryce, według danych
Banku Światowego
z
2006
roku.
Kultura
Dzisiejsza Republika Południowej Afryki jest krajem wielokulturowym w którym zwyczaje i normy społeczne różnią się w zależności od regionu i struktury społecznej.
Południowoafrykańska drużyna rugby- "Stormers"
John M. Coetzee, południowoafrykański pisarz
Literatura
Problem AIDS
Nosicielami
wirusa
HIV
jest dziesięć procent spośród prawie 45-milionowej populacji[3].
Zobacz też
Przypisy
Linki zewnętrzne