Roland Barthes fr : ʀɔlɑ̃: baʀt , (ur. 12 listopada 1915 w Cherbourg , Normandia , zm. 25 marca 1980 w Paryżu ) – francuski krytyk literacki, pisarz, czołowy przedstawiciel strukturalizmu i poststrukturalizmu francuskiego, teoretyk semiologii .

Życie i dzieło

Urodził się jako syn Louisa Barthesa, służącego wówczas w marynarce wojennej, oraz jego towarzyszki życia Henriette Bnger. Ojca stracił wcześnie - Louis Barthes poległ podczas bitwy morskiej na Morzu Północnym . Lata dzieciństwa spędził w Bayonne , wychowywany przez matkę i ciotkę, kobietą bardzo muzykalną, która udzielała mu lekcji gry na fortepianie; w 1924 roku razem z matką przeprowadzili się do Paryża . W autobiograficznym tekście Barthes wspomina: "W mojej przeszłości najbardziej fascynuje mnie dzieciństwo; to właśnie ono - i tylko ono - kiedy spoglądam wstecz - sprawia, że nie żałuję czasu minionego".

Przez całe życie wielkie znaczenie miał dla Barthesa teatr. Już jako uczeń udzielał się w szkolnej trupie teatralnej - jedną z jego najważniejszych ról była rola króla Dariusza. W pracy maturalnej zajmował się tragedią grecką. Swoje Essais critiques poświęcił teatrowi awangardowemu.

Barthes był bardzo obiecującym studentem - studiował w latach 1935-1939 na Sorbonie - licencjat uzyskał na podstawie pracy z literatury klasycznej. Naukę często musiał przerywać ze względu na zły stan zdrowia - cierpiał na gruźlicę, często musiał udawać się do sanatorium. To właśnie z tego względu musiał pożegnać się z myślą o dalszej karierze akademickiej, z tego też względu nie został powołany do armii w chwili wybuchu II wojny światowej .

Lata 1939-1948 spędził Barthes na studiowaniu gramatyki i filologii ; opublikował wówczas pierwsze prace, parał się medycyną. W roku 1948 powrócił do zajęć akademickich - podejmował (raczej dorywczo) pracę w Instytutach Francuskich we Francji , Rumunii i Egipcie . Udzielał się wówczas jako autor w lewicowym czasopiśmie paryskim Combat - z artykułów tam publikowanych stworzył swe pierwsze poważne dzieło Le degré zéro de l'écriture(1953). W 1952 roku Barthes trafił do Centre national de la recherche scientifique , gdzie studiował leksykologię i socjologię .

We wczesnych latach sześćdziesiątych zajmował się semiologią i strukturalizmem - pracował na różnych stanowiskach w różnych miastach we Francji; jego - widoczne w publikowanych wówczas pracach - nieortodoksyjne myślenie sprawiło, że znalazł się w konflikcie z innymi myślicielem francuskim, Raymondem Picardem, który zaatakował new criticism (z kierunkiem tym - błędnie - utożsamił on Barthesa) za obskurantyzm i brak szacunku dla korzeni kultury literackiej.

Pod koniec lat sześćdziesiątych Barthes ugruntował swą pozycję. Odbył podróże do USA i Japonii , pisał do awangardowego magazynu literackiego Tel Quel. W latach siedemdziesiątych kontynuował prace krytycznoliterackie, dążąc do nowych ideałów tekstualności i neutralności powieściowej.

W 1977 otrzymał katedrę semiologii w Collège de France . W tym samym roku zmarła jego matka - Barthes bardzo boleśnie przeżył tę stratę. W swym ostatnim wielkim dziele La chambre claire (Światło obrazu) Barthes przywołuje jej postać: tekst ten jest, z jednej strony, teorią komunikacji odbywającej się za pośrednictwem medium fotografii, z drugiej zaś medytacją nad starą fotografią matki.

W pracach lingwistycznych i semiotycznych Barthesa można wyróżnić trzy fazy: zrazu dla jego ujęcia mitologii codzienności (Mitologie) miarodajne były poglądy teoretyków takich jak André Gide , Karl Marx i Bertolt Brecht ; później można dostrzec w nich wpływy językoznawców, pojawiają się zatem nazwiska takie, jak: Ferdinand de Saussure , Roman Ossipowicz Jakobson oraz Louis Hjelmslev . Nie chcąc dopuścić do powstania sytuacji, w której semiologia ugrzęźnie w dogmatach naukowych, Barthes podjął próbę uwzględniania w swych pracach perspektywy filozoficznej i psychologicznej, ulegając wpływowi dzieła Jacques'a Lacana .

Mimo to jakakolwiek systematyzacja dzieła Barthesa to zadanie problematyczne: zrazu zafascynowany jakimś tematem, wkrótce go porzucał, zajmował się czymś innym, pozostawiając dokończenie już rozpoczętego dzieła współpracownikom. Ta zasada "przedłużania" i "zmiany miejsca" (Barthes: dépaysement) uchodzi za "demitologizującą zasadę główną" dzieła Barthesa, choć niektórzy badacze dostrzegają w tym uleganie eskapizmowi.

Barthes był wielkim znawcą muzyki, był pianistą i kompozytorem. Interesował się też malarstwem - zachęcił go do tego jego przyjaciel Cy Twombly.

Potrącony 25 lutego 1980 roku przez ciężarówkę (wychodził z przyjęcia u prezydenta François Mitterranda ), Barthes zmarł miesiąc później w paryskim szpitalu.

Zbiór (rzekomej) korespondencji Barthes'a, dokumentujący plany akademickie, ogromną miłość do matki i niezwykle intensywną, homoseksualną miłość do Edmonda (pieszczotliwie i konsekwentnie nazywanego "cheri"), znaleźć można w książce Ewy Kulryluk "ENCYKLOPEDIEROTYK", SIC!, Warszawa 2001.

Bibliografia

Bibliografia w języku polskim

Linki zewnętrzne

• Zdjęcie Rolanda Barthes'a (1)
• Zdjęcie Rolanda Barthes'a (2)
• Zdjęcie Rolanda Barthes'a (3)
• Zdjęcie Rolanda Barthes'a (4)
• Strona Roland Barthes - Philippe Sollers (fr.)