Tablica pamiątkowa poświęcona Szuchewyczowi na fasadzie jednej z dwóch polskich szkół średnich we Lwowie.

Roman Szuchewycz, ukr. Роман Шухевич, ps. Taras Czuprynka, Tut, Dzwin, R. Łozowskyj (ur. 30 czerwca 1907 w Krakowcu , zm. 5 marca 1950 w Biłohorszczu ) – ukraiński działacz narodowy, działacz Ukraińskiej Wojskowej Organizacji , przewodniczący referatu bojowego Krajowej Egzekutywy Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów , przewodniczący Krajowej Egzekutywy OUN-B na Generalne Gubernatorstwo , generał i naczelny dowódca Ukraińskiej Powstańczej Armii , przewodniczący Sekretariatu Generalnego Ukraińskiej Głównej Rady Wyzwoleńczej .

Roman Szuchewycz, jako główny dowódca UPA ponosi bezpośrednią odpowiedzialność za zaakceptowanie taktyki wołyńskiej UPA i przeprowadzenie zorganizowanej czystki etnicznej na polskiej ludności cywilnej.

12 października 2007 został pośmiertnie nagrodzony tytułem Bohatera Ukrainy przez prezydenta Ukrainy Wiktora Juszczenkę ^[1].

Młodość

Był synem sędziego powiatowego Osypa Zynowija Szuchewycza i Romany z d. Stoćkiej - córki proboszcza greckokatolickiego z Ohladowa. Urodzony w Krakowcu, w wieku 6 lat w związku z przeniesieniem służbowym ojca cała rodzina przeprowadziła się do Kamionki Strumiłowej . Po rozpoczęciu nauki w gimnazjum akademickim we Lwowie zamieszkał u babci - wdowy po profesorze Wołodymyrze Szuchewyczu. Jego stryjem był adwokat Stepan Szuchewycz . W gimnazjum Roman należał do Płastu oraz Organizacji Wyższych Klas Ukraińskich Gimnazjów. Po marcu 1923 wstąpił do Ukraińskiej Wojskowej Organizacji .

Maturę z odznaczeniem zdał w 1925 , jednak nie dostał się na studia we Lwowie. Rozpoczął więc studia na Politechnice w Gdańsku, a po roku (w 1926 ) przeniósł się na Politechnikę Lwowską. W 1934 roku ukończył Wydział Budowy Mostów na Politechnice Lwowskiej .

W latach 1928 - 1929 odbywał służbę wojskową w Wojsku Polskim, nie zezwolono mu na ukończenie podchorążówki i przeniesiono do innego pułku. Wyszkolenie wojskowe uzupełnił później w Niemczech oraz na kursach organizowanych przez OUN na terenie Wolnego Miasta Gdańska .

Działalność do roku 1939

Działalność polityczną rozpoczął Szuchewycz już w czasie nauki w gimnazjum, gdzie poznał Jewhena Konowalca (twórcę Ukraińskiej Wojskowej Organizacji ) i włączył się w działalność niepodległościową (w roku 1923 roku wstąpił do UWO). W roku 1929 wraz z całą organizacją wszedł w szeregi OUN, gdzie zajmował stanowisko w referacie wojskowym.

Według Grzegorza Motyki w 1926 roku wraz z Bohdanem Pidhajnym uczestniczył w zamachu na kuratora Stanisława Sobińskiego . Brał udział w podejmowaniu decyzji o zamachu na posła Tadeusza Hołówkę . Organizował zamachy na pocztę w Gródku Jagiellońskim oraz na konsulat ZSRR we Lwowie.

Po zamachu na ministra Bronisława Pierackiego , aresztowany 18 czerwca 1934 i 7 lipca osadzony na pół roku w obozie dla więźniów politycznych w Berezie Kartuskiej . Świadek w procesie Pierackiego, sądzony następnie we lwowskim procesie działaczy OUN ( 25 maja - 26 czerwca 1936 ) za działalność antypaństwową (przynależność do krajowej egzekutywy OUN)^[2]. Skazany 26 czerwca 1936 na trzy lata więzienia z zaliczeniem okresu tymczasowego aresztowania^[3]. Więzienie opuścił w styczniu 1937 ^[4], prowadził we Lwowie firmę reklamową. W grudniu 1938 po nielegalnym przekroczeniu granicy polsko-czechosłowackiej udał się na Ruś Zakarpacką , gdzie organizował ukraińskie oddziały wojskowe tzw. Siczy Karpackiej . Po zajęciu Ukrainy Karpackiej przez wojska węgierskie w marcu 1939 wyjechał do Wiednia . Po agresji III Rzeszy i ZSRR na Polskę i rozpoczęciu okupacji niemieckiej w Polsce jesienią 1939 przybył do Krakowa , gdzie działał w tolerowanych przez okupanta strukturach OUN.

Działalność w latach 1939-1942

Na Krajowej Konferencji OUN 10 lutego 1940 wybrany w skład Rewolucyjnego Prowodu i mianowany Prowidnykiem OUN-B na teren Generalnego Gubernatorstwa .

W roku 1941 zastępca dowódcy batalionu Nachtigall . Nachtigall stanowił część Drużyn Ukraińskich Nacjonalistów (DUN) , utworzonych przez Abwehrę z ukraińskich nacjonalistów do zadań sabotażu i dywersji w planowanej wojnie z ZSRR. Batalion organizowano w Neuhammer ( Świętoszów koło Wrocławia ) jako część pułku Brandenburg . Szkolenia nadzorował profesor niemieckiego uniwersytetu im. Karola IV w Pradze , dziekan wydziału nauk politycznych, porucznik Abwehry – Theodor Oberländer .

W przededniu ataku Niemców na ZSRR , batalion przerzucono do Rzeszowa , stamtąd pieszo dotarł w okolice Radymna . 27 czerwca 1941 r. Niemcy przerzucili go w rejon Lwowa . 30 czerwca o godzinie 4.30 nad ranem jako pierwsza zwarta jednostka wkroczył do Lwowa ^[5], zajmując bez oporu sowieckiego ratusz, Katedrę Świętego Jura i lwowskie więzienia. O 6.30 delegacja żołnierzy batalionu została przyjęta przez metropolitę Andrija Szeptyckiego . Część batalionu stanowiła ochronę lwowskiej radiostacji podczas ogłaszania Aktu odnowienia Państwa Ukraińskiego , dlatego też dowództwo niemieckie utraciło zaufanie do żołnierzy batalionu.

Przed wycofaniem się ze Lwowa NKWD wymordowało prawie wszystkich więźniów politycznych (Polaków i Ukraińców) z więzień lwowskich (więzienie śledcze NKWD – Zamarstynów , Brygidki , więzienie na ulicy Łąckiego)- co najmniej 7000 osób (dokładna liczba nie jest znana, niektóre ofiary zostały spalone żywcem). Wśród zamordowanych znalazł się brat Romana Szuchewycza – Jurij Szuchewycz. NKWD dokonało podobnych zbrodni wojennych we wszystkich więzieniach, których nie mogło ewakuować ( Drohobycz , Czortków itd. ).^[6]

Po zajęciu Lwowa przez Wehrmacht nastąpił pogrom ludności żydowskiej , którą Niemcy przy udziale części ludności Lwowa spędzali do grzebania zwłok ofiar pomordowanych w więzieniach przez NKWD i zabijali. W egzekucjach brały udział jednostki Sicherheitsdienstu , tzw. Einsatzgruppe Galizien , dowodzone przez personel Gestapo , Sicherheitsdienst i Geheime Feldpolizei. Równolegle Einsatzkommando zur besonderen Verwendung Eberharda Schöngartha , obecnego we Lwowie od 2 lipca 1941 zamordowało grupę 25 wybitnych profesorów lwowskich uczelni na Wzgórzach Wuleckich po ich aresztowaniu w nocy z 3 na 4 lipca 1941 ^[7].

Wbrew upowszechnianej w latach 1959-89 wersji sowieckiej żołnierze batalionu Nachtigall nie brali udziału w nocy z 3 na 4 lipca 1941 r. w aresztowaniu profesorów lwowskich i w ich egzekucji^[8]. Kwestia udziału żołnierzy "Nachigall" w pogromie lwowskim (tzw.akcji więziennej) w dniach 30 czerwca - 2 lipca 1941 pozostaje natomiast nierozstrzygnięta^[9].

Po ogłoszeniu w dniu 30 czerwca 1941 deklaracji niepodległości Ukrainy i powołaniu rządu Jarosława Stećki Szuchewycz został mianowany wiceministrem spraw wojskowych. 7 lipca 1941 r. batalion Nachigall został wraz z 1 dywizją strzelców górskich Wehrmachtu skierowany w kierunku Kijowa przez Złoczów , Tarnopol , Satanów , Płoskirów i Winnicę . Rząd Stećki został aresztowany przez Niemców 10 lipca 1941 r. Nieobecny Szuchewycz uniknął aresztowania z rąk Niemców, zarówno wówczas, jak i ponownie, gdy przeprowadzali oni jesienią 1941 roku masowe aresztowania wśród działaczy OUN, po ostatecznej odmowie Bandery i Stećki odwołania ogłoszonej 30 czerwca deklaracji niepodległości Ukrainy. Po rozwiązaniu w październiku 1941 przez Niemców batalionu, 1 grudnia 1941 Szuchewycz wraz z innymi żołnierzami batalionu podpisał roczny kontrakt na służbę w 201 batalionie policyjnym , w który przekształcono bataliony Nachtigall i Roland - w stopniu porucznika był zastępcą dowódcy batalionu Jewhena Pobihuszczego ^[13].

Działalność po roku 1942

Po wygaśnięciu kontraktu odmówił jego przedłużenia i został w styczniu 1943 przewieziony do Lwowa. Tu, by uniknąć spodziewanego aresztowania przez Gestapo przeszedł do konspiracji.

Po przejściu do konspiracji organizował UPA . 13 maja 1943 na konferencji Centralnego Prowodu OUN-B pozbawiono funkcji p.o. prowidnyka Mykołę Łebedia , jego miejsce zajęli kolegialnie jako Biuro Prowodu: Zinowij Matła , Dmytro Majiwśkyj i Roman Szuchewycz - ten jako "główny prowidnyk". Na III Nadzwyczajnym Zjeździe OUN-B ( 21 - 25 sierpnia 1943 ) Szuchewycz powołany został na Komendanta Głównego UPA w randze generała. W 1944 roku doprowadził do zjednoczenia ukraińskich organizacji politycznych w UHWR ( Ukraińska Główna Rada Wyzwoleńcza ), obejmując jednocześnie funkcję sekretarza generalnego UHWR i formalnie podporządkował jej UPA. Faktycznie skoncentrował w ten sposób w swych rękach władzę wojskową i polityczną ukraińskiego podziemia. Po uwolnieniu Stepana Bandery z obozu koncentracyjnego Sachsenhausen w końcu 1944, Szuchewycz uznał władzę Bandery jako głównego prowidnyka OUN-B , zachowując przywództwo w kraju. Formalnie ustaliła to konferencja OUN-B w lutym 1945 , która określiła nowy skład Biura Prowodu. Na jego czele stanął Stepan Bandera, jego zastępcami byli Jarosław Stećko i Roman Szuchewycz.

UHWR nadała mu w 1946 roku stopień generała. 5 marca 1950 roku w wiosce Biłohorszcze koło Lwowa Szuchewycz został rozpoznany przez agenta NKWD , zginął w obławie wojsk NKWD. Jego prochy po spaleniu wsypano do Zbrucza , a cała rodzina poniosła zbiorową odpowiedzialność (więzienia, łagry – patrz: Jurij Szuchewycz ).

Odpowiedzialność za czystki etniczne

Rola Romana Szuchewycza w podejmowaniu decyzji o przeprowadzeniu tzw. rzezi wołyńskiej nie została dotychczas w pełni wyjaśniona. Prokurator IPN Piotr Zając jako głównego decydenta w tej zbrodni wskazuje dowódcę UPA-Północ Dmytra Klaczkiwskiego , który podjął tę decyzję na własną rękę bez konsultacji z Prowodem OUN-B. Niemniej Szuchewycz na III konferencji OUN-B w lutym 1943 r. należał do osób wymieniających Polaków jako największych wrogów Ukrainy i - według jednej z hipotez - złamanie ustaleń III Konferencji, mówiących jakoby o nie rozpoczynaniu działań zbrojnych na dużą skalę na Wołyniu wiosną 1943 r., było efektem cichej umowy pomiędzy Klaczkiwskim a Szuchewyczem^[14]. Nie ulega wątpliwości, że antypolską czystkę na Wołyniu Szuchewycz po czasie zaakceptował i bronił Klaczkiwskiego przed zarzutami niektórych działaczy OUN^[15].

W przypadku czystki etnicznej w Małopolsce Wschodniej Roman Szuchewycz, będąc wówczas Głównym Komendantem UPA, ludobójcze działania co najmniej koordynował^[16]. Najpóźniej w marcu Główne Dowództwo UPA wydało rozkaz wypędzenia Polaków pod groźbą śmierci. Szczegółowe instrukcje powtórzył rozkaz z maja 1944 r.:

W lipcu 1944 r. na Zjeździe UHWR Szuchewycz przyznał, że na Wołyniu miała miejsce „likwidacja” ludności polskiej jako odpowiedź na rzekomą współpracę Polaków z Niemcami. Odnośnie sytuacji w Małopolsce stwierdził: „Dowództwo UPA wydało rozkaz wysiedlania Polaków jeśli sami się nie przesiedlą. Ataki są kontynuowane.”^[18].

W sprawie zbrodni popełnionych przez ukraińskich nacjonalistów na ludności polskiej Wołynia śledztwo prowadzi Oddziałowa Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu w Lublinie. W sprawie zbrodni popełnionych w Małopolsce Wschodniej (województwa tarnopolskie, stanisławowskie i lwowskie) śledztwa prowadzi Oddziałowa Komisja ŚZPNP we Wrocławiu^[19]. Zbrodnie zostały zakwalifikowane prawnie jako ludobójstwo ^[20].

Upamiętnienie

Po 1991 roku odrodził się wśród Ukraińców kult Romana Szuchewycza, który został patronem ulic, placów i szkół w wielu miejscowościach.

Pierwszy pomnik upamiętniający "ukraińskiego bohatera" powstał w Buffalo ( USA ) w 1968 z inicjatywy tamtejszych Ukraińców za zgodą miejscowych władz^[21]. Obecnie na Ukrainie istnieją trzy pomniki poświęcone Szuchewyczowi, wybudowane z inicjatywy tutejszych władz ukraińskich, jeden z nich wybudowano w styczniu 2009 roku w miejscu gdzie poległ dowódca UPA - Biłohorszczu ^[22]. Kolejny pomnik zostanie Szuchewyczowi wzniesiony we Lwowie, konkurs na jego budowę został już rozstrzygnięty^[23].

12 października 2007 Roman Szuchewycz został pośmiertnie nagrodzony tytułem Bohatera Ukrainy przez prezydenta Ukrainy Wiktora Juszczenkę ^[1].

Przypisy

Bibliografia

• Zygmunt Albert Kaźń profesorów lwowskich – lipiec 1941 / studia oraz relacje i dokumenty zebrane i oprac. przez Zygmunta Alberta Wrocław 1989, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, wersja elektroniczna artykułu podsumowującego
• Karolina Lanckorońska Wspomnienia wojenne wyd. Społeczny Instytut Wydawniczy Znak 2002,
• Grzegorz Motyka : Ukraińska partyzantka 1942 - 1960. Działalność Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów i Ukraińskiej Powstańczej Armii, Warszawa, oficyna wydawnicza Rytm, 2006.
• Władysław Siemaszko , Ewa Siemaszko Ludobójstwo dokonane przez nacjonalistów ukraińskich na ludności polskiej Wołynia 1939 - 1945 , Warszawa 2000 , Wydawnictwo "von Borowiecky"; . Wydane przy pomocy finansowej Kancelarii Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej,
• Ryszard Torzecki : Polacy i Ukraińcy. Sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczypospolitej ,Warszawa 1993 Wyd. PWN , ;
• Ryszard Torzecki: Kwestia ukraińska w polityce III Rzeszy, 1933-1945, Warszawa, KiW 1972
• Ryszard Torzecki: Kwestia ukraińska w Polsce w latach 1923-1929 Kraków 1989, Wydawnictwo Literackie ,;
• Jerzy Węgierski Lwów pod okupacją sowiecką 1939-1941 ,Editions Spotkania, Warszawa 1991, , fragment dotyczący czerwca-lipca 1941 w wersji elektronicznej [3]
• Roman Wysocki : Organizacja Ukraińskich Nacjonalistów w Polsce w latach 1929-1939, Lublin 2003,wyd. Wydawnictwo UMCS ,

Zobacz też

• kolaboracja pod okupacją niemiecką podczas II wojny światowej
• Centralny Ukraiński Komitet Narodowy
• Legion Ukraiński
• Batalion Nachtigall
• 14 Dywizja Grenadierów SS (1 ukraińska)
• UPA

Linki zewnętrzne

• Encyclopedia of Ukraine
• Zygmunt Albert – Mord Profesorów Lwowskich w lipcu 1941 roku
• Сергей Вейгман БАТАЛЬОН «НАХТИГАЛЬ»: СРАЖЕНИЯ ПОСЛЕ ВОЙНЫ "Столичные новости" Nr 3 (199) 29 stycznia-04 lutego 2002 ( język rosyjski )