Fragment rotundy (z lewej)
Rotunda Najświętszej Marii Panny, nosząca od XIV wieku także wezwanie św. Feliksa i Adaukta – rotunda znajdująca się na wzgórzu
wawelskim
w
Krakowie
. Powstała prawdopodobnie na przełomie X i XI wieku (według niektórych badaczy może nawet w okresie panowania czeskiego w
Małopolsce
), jest być może najstarszym kościołem na Wawelu.
Jest to tzw. tetrakonchos - budowla na planie czworoliścia (koła, do którego przylegają cztery
apsydy
). Najczęściej przyjmuje się, iż pełniła funkcję
kaplicy
pałacowej. Budowlę wykonano w technice
opus incertum
– z płaskich płytek
piaskowca
, łączonych zaprawą wapienną. Zachowały się dwa rozglifione okna, które oświetlały wnętrze oraz ślady po
emporze
i dwóch innych przybudówkach.
Kościół otaczały zabudowania, być może pałac książęcy, które razem z rotundą uległy zniszczeniu w XIII wieku. Z zachowanych przekazów wynika, że z inicjatywy
Konrada mazowieckiego
rotundę ufortyfikowano w roku 1241 – ta wzmianka
Jana Długosza
pozwala z dość dużym prawdopodobieństwem łączyć odkryte relikty obiektu ze znanym ze źródła wezwaniem, choć pozostają w tej kwestii pewne wątpliwości (wyrażał je m.in.
Gerard Labuda
). W 1340 roku
Kazimierz Wielki
przeznaczył ją na kaplicę zamkową pod wezwaniem św. Feliksa i
Adaukta
. O rotundzie wspomina też Jan Długosz w Liber beneficiorum. W połowie XIV wieku została odnowiona, a następnie z czasem ponownie podupadła. W XVII wieku utraciła ona swój sakralny charakter, gdyż dolną część przeznaczono do przechowywania sreber, górną natomiast na mieszkanie, którą na początku XIX wieku rozebrano (znajdował się tam wówczas austriacki szpital wojskowy).
W czasie prac związanych z odnawianiem Wawelu w latach 1914-1917 profesor
Adolf Szyszko-Bohusz
odkrył zasklepiony w murach zachodniej
oficyny
zamku okrągły kamienny kościół o czterech absydach, który datował najpóźniej na wiek X. Po odkryciu rotundy, Adolf Szyszko-Bohusz dokonał jej częściowej rekonstrukcji, której poprawność bywa dziś podawana w wątpliwość.
Obecnie rotunda jest udostępniona zwiedzającym i stanowi część rezerwatu archeologicznego
Wawel Zaginiony
, utworzonego w 1975.
Bibliografia
- Dobrowolski Tadeusz, Sztuka Krakowa, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1971.
- Podgórnik Iwona, Romanizm w Krakowie, Kraków: Centralny Ośrodek Informacji Turystycznej Oddział w Krakowie, 1985.
- Skarby kultury, Katowice: Videograf II, 2004, .
Linki zewnętrzne
