Rośliny lecznicze - najczęściej rośliny lądowe, zawierające substancje czynne, stosowane w medycynie i ziołolecznictwie . Z niektórych części tych roślin wyrabia się leki (np. z korzeni , łodyg , liści , kwiatów ). Na świecie poznano ok. 2 500 gatunków roślin leczniczych, u nas rośnie ich ok. 400, w praktyce stosowane jest ok. 200. Zdecydowana większość z nich to rośliny naczyniowe , nieliczne należą do paprotników , porostów i glonów . Niektóre z gatunków ziół stosowane dawniej w ludowej medycynie, obecnie nie są już używane.

Należy pamiętać, że większość roślin leczniczych jest również roślinami trującymi . Ich stosowanie wymaga fachowej wiedzy. Różnice między dawką leczniczą a toksyczną są niewielkie. Istnieją też różnego rodzaju przeciwwskazania co do stosowania ziół przy niektórych chorobach, stanach fizjologicznych organizmu, itp. W związku z tym stosowanie w celu leczniczym ziół wymaga konsultacji z lekarzem.

Znaczenie roślin leczniczych

Bardzo liczną grupę wśród roślin użytkowych stanowią rośliny lecznicze. Należą do nich gatunki dziko rosnące jak i wyhodowane z nich odmiany uprawne, które z uwagi na zawartość substancji czynnych znalazły zastosowanie w lecznictwie . Z wielu roślin pozyskuje się ponadto olejki dla przemysłu perfumeryjnego i spożywczego . Inne dostarczają drewna , garbników dla przemysłu garbarskiego, włókien dla przemysłu tekstylnego lub też barwników stosowanych w tkactwie artystycznym i archeologii doświadczalnej.

Wśród roślin leczniczych istnieją gatunki używane wyłącznie w lecznictwie. jak np. gatunki trujące w tym: lulek czarny , ciemierzyca biała , bieluń dziędzierzawa , naparstnica wełnista . Z gatunków nie trujących: wilżyna ciernista , babka lancetowata , miodunka plamista , mącznica lekarska czy też rzepik pospolity .

Przykładem roślin znajdujących szersze zastosowanie, ale głównie używanych w lecznictwie są: bez czarny używany również do sporządzania napojów orzeźwiających i win domowych ; drapacz lekarski służący do wyrobu likierów ; rumianek pospolity wykorzystywany min. do produkcji olejków i preparatów kosmetycznych ; miłek wiosenny sadzony w ogrodach jako ozdobna roślina skalna.

Istnieją także rośliny lecznicze, których zastosowanie w medycynie jest ograniczone, ale które mają znaczenie jako rośliny przyprawowe i należą do nich: cebula , czosnek pospolity , szczypiorek , chrzan pospolity , pasternak zwyczajny , pietruszka zwyczajna , kolendra siewna , koper ogrodowy , tymianek pospolity . Niektóre rośliny uprawowe mają również działanie lecznicze jak: mak lekarski , len zwyczajny , chmiel zwyczajny , gorczyca czarna .

Jeszcze w pierwszej połowie XIX wieku aptekarze używali suszonych ziół do sporządzania różnych herbat ziołowych. Oprócz tego przygotowywali z nich nalewki , wyciągi , soki , które przerabiali następnie na krople , syropy , odwary , maści i środki do nacierania ciała. W drugiej połowie XIX wieku nastąpił gwałtowny rozwój chemii i ówcześni chemicy zainteresowali się szczególnie roślinami leczniczymi (ziołami), z których wyodrębniali grupy substancji czynnych, często zastępujących zioła. Wkrótce pojawiły się na rynku pierwsze leki syntetyczne, które usunęły na dalszy plan zioła i preparaty ziołowe.

Wiele leków roślinnych nie może być zastąpionych przez leki syntetyczne. Należą do nich glikozydy nasercowe pozyskiwane z naparstnicy wełnistej , naparstnicy purpurowej , miłka wiosennego czy konwalii majowej . Zaliczają się do nich również alkaloidy pozyskiwane z przetrwalników buławinki czerwonej , które samoistnie lub w połączeniu z innymi substancjami czynnymi znajdują szerokie zastosowanie w położnictwie , leczeniu chorób wewnętrznych, chorób układu nerwowego .

Z niektórych ziół lub ich wysuszonych części nadal sporządza się wyciągi wodne lub alkoholowe, nalewki i mieszanki ziołowe. Czasem ze świeżych roślin wytłacza się sok, który zagęszcza się. Np. z korzenia kozłka lekarskiego sporządza się nalewkę lub wyciąg stosowany jako środek uspokajający.

Rośliny lecznicze w przemyśle spożywczym

Rośliny lecznicze znajdują szerokie zastosowanie również w przemyśle spożywczym, zwłaszcza przy produkcji odżywek dietetycznych. Dotyczy to przede wszystkim tych gatunków roślin, które zawierają substancje aromatyczne, pobudzające trawienie, witaminy , enzymy i aminokwasy . W barwinku pospolitym odkryto rezerpinę - alkaloid obniżający ciśnienie krwi . Nawet w wielu znanych od wieków ziołach, znajdowane są nowe, specyficzne substancje czynne np. w olejku lotnym rumianku pospolitego - substancje czynne i przeciwzapalne jak chamazulen i bizabolol, a w roślinach z rodziny baldaszkowatych liczne substancje czynne pomocne w leczeniu chorób wewnętrznych .

Roślinne substancje czynne

• alkaloidy
• glikozydy
• saponiny
• olejek eteryczny
• gorycze
• garbniki
• śluzy
• flawonoidy
• Inne grupy substancji czynnych

Ogólne zasady pozyskiwania ziół

• Zbiór
• Suszenie

Lista roślin leczniczych

Zobacz też

• farmakognozja