Ruch – największa konspiracyjna organizacja niepodległościowa działająca w
Polsce
w latach
1965
-
1970
.
Program
"Ruch" powstał w połowie lat 60. Na IV Zjeździe, w styczniu
1969
r. przyjął deklarację programową Mijają lata (jej autorami byli
Stefan Niesiołowski
,
Andrzej Czuma
oraz
Emil Morgiewicz
) Podstawowym elementem programu "Ruchu" była walka o niepodległość. Jego działacze zdecydowanie odrzucali
komunizm
i nie uznawali
Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej
za legalne państwo polskie. Nie próbowali więc, w przeciwieństwie do innych środowisk opozycyjnych, działać na rzecz reformy i demokratyzacji PRL, uważali, że dopiero na jej gruzach należy budować niepodległe państwo: demokratyczne, niezależne od
Związku Radzieckiego
, gwarantujące przestrzeganie
praw człowieka
. Postulowali wręcz wprowadzenie zakazu działalności partii o programie totalitarnym, faszystowskim, partii głoszących nienawiść klasową i walkę klas. Przewidywali, że do wyzwolenia Polski dojdzie w przyszłości na drodze masowych wystąpień społecznych. Do założycieli "Ruchu", poza autorami deklaracji, należeli
Marian Gołębiewski
i
Benedykt Czuma
. W najbardziej aktywnym okresie działalności organizacja liczyła ok. 100 członków.
Działalność
Jednym z istotniejszych przejawów działalności grupy było wydawanie własnych pism, pierwszych, które po 1956 r. drukowano poza cenzurą. We wrześniu 1969 r. zaczął się ukazywać
"Biuletyn"
, pojawiło się też, choć na krótko, drugie pismo – "Informator".
Ponieważ niemożliwe było zdobycie narzędzi technicznych do prowadzenia działalności wydawniczej legalnymi środkami, działacze "Ruchu", zainspirowani tradycją
Armii Krajowej
, zdecydowali się na akcje
ekspropriacyjne
. W latach 1969-1970 zdobyto kilka powielaczy i maszyn do pisania, wynosząc je z budynków różnych instytucji państwowych.
Niektórzy członkowie podejmowali nieoficjalnie (poza działaniami planowanymi i aprobowanymi przez organizację) akcje wzorowane na
małym sabotażu
– głównie malując na murach antykomunistyczne napisy. Do najbardziej spektakularnych działań tego rodzaju należało zrzucenie z
Rysów
tablicy poświęconej
Włodzimierzowi Leninowi
. Dokonali tego w sierpniu
1968
r. Stefan Niesiołowski i
Benedykt Czuma
.
Wiosną 1970 kierownictwo "Ruchu" postanowiło demonstracyjnie zniszczyć
Muzeum Lenina
w
Poroninie
postawione ku czci wodza
rewolucji październikowej
. Decyzja była częściowo efektem spóźnienia pociągu jadącego z Łodzi do Warszawy. Podczas nieobecności przeciwnego akcji lecz spóźnionego Benedykta Czumy, Emil Morgiewicz i
Andrzej Czuma
zostali przegłosowani przez zwolenników działań zewnętrznych:
Stefana Niesiołowskiego
, Mariana Gołębiewskiego i Bolesława Stolarza.
Akcja ta zaplanowana została jako protest przeciwko oficjalnym uroczystym obchodom setnej rocznicy urodzin Lenina (zwanej potocznie SRUL-em), które władze PRL wyznaczyły na
21 czerwca
.
Dekonspiracja, rozbicie i procesy
Organizacja zdekonspirowana została 10 czerwca 1969 w wyniku donosu uczestnika Duszpasterstwa Akademickiego w Gdańsku Sławomira Daszuty złożonego
Służbie Bezpieczeństwa
. Daszuta nawiązał współpracę jako
Tajny Współpracownik
o kryptonimie "Sławek" i podjął próbę rozpracowania całości organizacji. Ponadto 6 czerwca 1970 SB otrzymała komplet "Biuletynów" i deklarację "Mijają lata..." od TW "Wanda" (Anna Rozwadowska-Kucharska) z Warszawy, a 13 czerwca 1970 jeden egzemplarz "Biuletynu" od Stefana Leśniaka z Lublina.
16 maja 1970 dyrektor Departamentu IV MSW zawiadomił o rozpracowywaniu organizacji kierownictwo PZPR i MSW. Dzięki informacjom zebranym od tajnych współpracowników oraz aparaturze podsłuchowej SB ustaliła, że Ruch zamierza przeprowadzić nieokreśloną akcję sabotażową. W związku z tym władze komunistyczne podjęły decyzję o likwidacji organizacji.
Aresztowania rozpoczęły się w przeddzień planowanej Akcji "Poronin" o świcie 20 czerwca 1970 i objęły początkowo 25 osób. W ciągu następnych miesięcy aresztowano łącznie ponad 100 osób w Warszawie, Łodzi, Gdańsku, Lublinie, Wrocławiu i Bydgoszczy.
Podczas śledztwa składania zeznań odmówili:
Andrzej Czuma
,
Hubert Czuma
,
Łukasz Czuma
i Jan Kapuściński. Pozostali aresztowani w różnym stopniu ujawniali SB okoliczności funkcjonowania Ruchu, a Wiesław Jan Kurowski otwarcie nawiązał współpracę z SB.
Do połowy
1971
r. władze PRL podjęły decyzję o wypuszczeniu kilkudziesięciu aresztowanych osób. Pozostałe 32 osoby oskarżone zostały o próbę obalenia ustroju socjalistycznego siłą, przynależność do związku, którego istnienie, ustrój i cel miał pozostać tajemnicą wobec organów państwowych oraz o udział w akcjach ekspropriacyjnych. Ostatni proces, przeprowadzono w dniach
21 września
–
23 października
1971 r. w Warszawie, objął przywódców organizacji. Otrzymali za prowadzenie przygotowań do obalenia w przyszłości przemocą ustroju socjalistycznego w PRL oraz liczne przestępstwa kryminalne (wg komunikatu
PAP
), następujące wyroki:
- Andrzej Czuma 7 lat
- Stefan Niesiołowski 7 lat
- Benedykt Czuma 6 lat
- Marian Gołębiewski 4,5
- Bolesław Stolarz 4,5
- Emil Morgiewicz 4 lata
Były to najwyższe wyroki, jakie od 1956 r. wydano za działalność polityczną.
Oficjalne gazety mogły drukować tylko informacje zawarte w enigmatycznym komunikacie
PAP
. Wszystkie inne wiadomości o procesie i samej organizacji objęte były cenzurą. W istocie akt oskarżenia obejmował także (poza przygotowaniami do obalenia siłą ustroju) zarzut wydawania nielegalnej prasy, zrzucenia z Rysów tablicy ku czci Lenina (tylko za ten jeden punkt prokurator zażądał roku więzienia), zamiar wysadzenia pomnika Lenina. Jako przestępstwa kryminalne, o których wspomina komunikat, potraktowano przede wszystkim nielegalne zdobywanie powielaczy i maszyn do pisania.
We wcześniejszych procesach skazano:
Marka Niesiołowskiego
i Wiesława Kęcika na 3,5 roku, Stefana Turschmida na 2,5 roku, Elżbietę Nagrodzką, Jan Kapuścińskiego, Wojciecha Mantaja, Jacka Bartkowiaka, Grzegorza Dzięgielewskiego,
Marzenę Górszczyk
, Janusza Krzyżewskiego i Wiesława Kurowskiego na 2 lata więzienia, Janusza Kenica na 20 miesięcy, Marka Kruzerowskiego i Edwarda Piotrowskiego na 1,5 roku, Adama Więckowskiego, Jana Długołęckiego i Wojciecha Majdę na rok, Andrzeja Woźnickiego na 10 miesięcy więzienia, a
Joannę Szczęsną
, Barbarę Wińczyk, Mirosławę Grabowską, Wojciecha Drozdka, Jerzego Bergiela, Lucynę Paszkowską, Czciborę Iżycką i
Jacka Bierezina
na kary w zawieszeniu.
Apele i interwencje
W obronie oskarżonych wystosowano do ministra sprawiedliwości tzw. List 17, który podpisali:
Jerzy Andrzejewski
,
Jacek Bocheński
,
Andrzej Braun
, W.Dąbrowski,
Jerzy Ficowski
,
Zbigniew Herbert
,
Anna Kamieńska
,
Andrzej Kijowski
,
Tadeusz Konwicki
,
Igor Newerly
,
Marek Nowakowski
,
Agnieszka Osiecka
,
Jarosław Marek Rymkiewicz
,
Wiktor Woroszylski
.
Interwencję podjął także prezes
Kongresu Polonii Amerykańskiej
,
Alojzy Antoni Mazewski
. Z inicjatywy m.in.
Jana Olszewskiego
wystosowano kolejny list, do
Rady Państwa
. Podpisali go, poza sygnatariuszami Listu 17, także
Maria Ossowska
i
Marian Falski
. Z prośbą o ułaskawienie, popartą przez
kardynałów
:
Stefana Wyszyńskiego
i
Karola Wojtyłę
, zwróciła się matka braci Czumów.
Epilog
Ostatni skazani opuścili więzienia jesienią 1974 roku na mocy amnestii. Aresztowania w 1970 r. położyły kres działalności "Ruchu". Wielu spośród jego członków zaangażowało się później w działalność
Ruchu Obrony Praw Człowieka i Obywatela
i innych organizacji opozycyjnych.
W
1996
r.
Sąd Najwyższy
umorzył, po kasacji, sprawy Mariana Gołębiewskiego i Bolesława Stolarza. 14 stycznia
2002
r. uniewinnił zaś Andrzeja i Benedykta Czumów, Stefana Niesiołowskiego i Emila Morgiewicza, z zarzutu "przygotowań do obalenia przemocą ustroju PRL", uwzględniając kasację, o którą wystąpił w
2000
r. ówczesny
prokurator generalny
,
Lech Kaczyński
. Kasacja nie obejmowała pozostałych zarzutów, a zatem sąd nie mógł się do nich ustosunkować.
Bibliografia
- Piotr Byszewski: Działania Służby Bezpieczeństwa wobec organizacji "Ruch". Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej. Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2008. .
- Ewa Ostrołęcka [Stefan Niesiołowski], Ruch przeciw totalizmowi, Warszawa 1985 (Niezależna Oficyna Wydawnicza).
- Stefan Niesiołowski, Organizacja "Ruch", "Więź" 1990, nr 1.
- Emil Morgiewicz, Ruch wobec stabilizacji, "Karta" 1996,nr 20.
- Antoni Dudek, Akcja "Poronin", w: tegoż, Ślady PeeReLu. Ludzie, wydarzenia, mechanizmy, Kraków 2000, s. 127-131.
- Piotr Byszewski, Konspiracyjna organizacja "Ruch", "Glaukopis" 2003, nr 1.
- Piotr Byszewski, Kryptonim "Rewident". SB na tropie "Ruchu", "
Biuletyn IPN
" 2005, nr 3.
Linki zewnętrzne
