Róża Luksemburg
Róża Luksemburg
Urodzona	5 marca 1871 Zamość
Zmarła	15 stycznia 1919 Berlin

Róża Luksemburg, właściwie Rozalia Luxenburg, ps. Róża Kruszyńska, Maciej Rózga, Spartakus (ur. 5 marca 1871 w Zamościu , zm. 15 stycznia 1919 w Berlinie ) – działaczka i ideolog polskiego i niemieckiego ruchu robotniczego.

Biografia

Z pochodzenia Żydówka , była najmłodszym z pięciorga dzieci kupca Eliasza Luxenburga i Liny z domu Loewenstein. Nazwisko Luksemburg jest wynikiem błędu urzędnika. W dzieciństwie na ponad rok przykuła ją do łóżka choroba biodra. Leczono ją nieprawidłowo i przez resztę życia Róża Luksemburg wyraźnie kulała.

W 1874 rodzina przeniosła się do Warszawy . Tam ukończyła w 1887 II Warszawskie Żeńskie Gimnazjum. Jeszcze jako uczennica wstąpiła do kółek partii Proletariat .

W 1887 wstąpiła do partii Proletariat. W 1889 wyjechała z Warszawy do Zurychu . W Szwajcarii studiowała filozofię, ekonomię i prawo, obroniła doktorat na temat rozwoju przemysłowego Królestwa Polskiego i poznała emigrantów rosyjskich – Plechanowa , Kołłontaj , Pawła Akselroda oraz Leona Jogichesa , z którym pozostawała w bliższym związku przez 20 lat.

Początkowo w PPS , od 1893 wraz z Jogichesem założyła partię Socjaldemokracja Królestwa Polskiego (SDKP) przekształconą w 1900 w Socjaldemokrację Królestwa Polskiego i Litwy ( SDKPiL ). Redagowała w Paryżu organ partyjny Sprawa Robotnicza .

Od 1898 przebywała w Niemczech, a chcąc uzyskać obywatelstwo niemieckie, wyszła za mąż za niemieckiego anarchistę Gustawa Lubecka. Należała do przywódców Socjaldemokratycznej Partii Niemiec i uczestniczyła w obradach II Międzynarodówki .

W 1903 mieszkała w Poznaniu w domu przy obecnej ulicy Szamarzewskiego 21. W 1904 spędziła trzy miesiące w więzieniu za obrazę cesarza Wilhelma II w publicznym przemówieniu.

W 1905 wróciła do Polski, posługując się fałszywym paszportem, by pomóc w organizowaniu akcji skierowanych przeciw rosyjskim władzom. Aresztowana przez carską policję i więziona. Członkowie SPD przekupili rosyjskich urzędników i Róża Luksemburg wyszła na wolność za kaucją. W latach 1905–1906 uczestniczyła w rewolucji w Warszawie i Petersburgu . W 1906 przez kilka miesięcy więziona była w X. Pawilonie Cytadeli Warszawskiej . Od 1907 prowadziła działalność w Niemczech, lansując koncepcję masowych strajków jako drogi dla rewolucji i obalenia kapitalizmu przemocą. "Strajk masowy, partia i związki zawodowe" (wyd. pol. 1959). Pracowała w "Vorwärts" ("Naprzód"), organie prasowym SPD.

W 1912 wydała podręcznik ekonomii. W 1914 opublikowała pracę „Akumulacja kapitału” (podtytuł „Przyczynek do ekonomicznego objaśnienia imperializmu”; wyd. pol. 1963).

W latach 1907–1914 prowadziła wykłady z ekonomii politycznej w Szkole Partyjnej SPD, co zapewniało jej stałe środki utrzymania. W sporze w łonie SDPRR ( Socjaldemokratyczna Partia Robotnicza Rosji ) poparła stronę mienszewików przeciwko bolszewikom Lenina . Później po rewolucji w Rosji krytykowała strategię Lenina i przestrzegała przed niebezpieczeństwem dyktatury.

W 1914 współtworzyła tajny Związek Spartakusa , który ujawnił się 1 maja 1916 , po czym została aresztowana za działalność antypaństwową. Była więziona m.in. w Poznaniu i we Wrocławiu . W październiku 1918 wyszła z więzienia. W 1918 była współzałożycielką Komunistycznej Partii Niemiec (KPD), przekształconej z Ligi Spartakusa.

15 stycznia 1919 wraz z Karlem Liebknechtem i Wilhelmem Pieckiem (który zdołał zbiec) została pojmana w Wilmersdorfie po udziale w powstaniu robotniczym, które objęło tzw. dzielnicę prasową w Berlinie . Policja przekazała więźniów żołnierzom Freikorpsu , którzy po przesłuchaniu pobili, a następnie strzałem z pistoletu w skroń zamordowali Różę Luksemburg. Jej zwłoki wrzucono do Kanału Piechoty, gdzie je odnaleziono dopiero 1 lipca 1919 .

Spośród postawionych później w stan oskarżenia morderców Otto Wilhelm Runge oraz Heinz von Pflugk-Hartung zostali skazani na nieznaczne kary więzienia, zaś Hermann Souchon po przedłużającym się procesie nie został ukarany, a po przejęciu władzy przez hitlerowców objęła go amnestia. Mocodawcy żołnierzy nigdy nie byli sądzeni. Przywódca grupy oprawców, Waldemar Pabst, w obawie przed aresztowaniem zbiegł po II wojnie światowej do Szwajcarii , skąd jednak wrócił po jakimś czasie do Niemiec. Jak twierdził w 1962 w wywiadzie dla tygodnika Spiegel morderstwa dokonano z polecenia socjaldemokratycznego ministra wojska, Gustava Noskego , zaś w krycie sprawców zaangażował się sam prezydent Ebert .

Poglądy

Róża Luksemburg była przedstawicielką lewego, rewolucyjnego skrzydła II Międzynarodówki, a zarazem krytyczką Lenina i partii bolszewickiej. Była gorącą obrończynią pluralizmu , wolności poglądów i prasy. Bolszewikom zarzucała brak poszanowania dla demokracji i elitarystyczną koncepcję roli partii w procesie rewolucyjnym. Z okresu rewolucji bolszewickiej pochodzi jej znany aforyzm: "Nie ma prawdziwego socjalizmu bez demokracji , tak jak nie ma prawdziwej demokracji bez socjalizmu ". Z drugiej strony - w miarę pozyskiwania większej ilości informacji na temat specyfiki sytuacji w Rosji podkreślała konieczność (z rewolucyjnego punktu widzenia) wprowadzenia przez bolszewików wielu "środków nadzwyczajnych" w celu obrony państwa robotniczego. Podkreślała, że niezależnie od rezultatów rewolucji 1917 Leninowi i jego partii należy się szacunek, gdyż jako pierwsi na świecie odważyli się wprowadzić w życie to, o czym do tej pory dyskutowano jedynie teoretycznie.

Kwestionowała polskie dążenia niepodległościowe uzasadniając ich irracjonalność racjami ekonomicznymi. Razem z Julianem Marchlewskim walczyła z tzw. "socjalpatriotyzmem" PPS i uważała, że poszczególne części Polski stopniowo ulegają "organicznemu wcieleniu" do mocarstw zaborczych. Następuje zrastanie się z nimi gospodarczo, społecznie i politycznie. Uważała, że produkcja Królestwa Polskiego na rynek wschodni nieodwracalnie łączy je z Rosją. W tym samym czasie broniła prawa do rozwoju kulturalnego społeczeństwa polskiego pod zaborami. W opublikowanej przez siebie broszurze "W obronie narodowości" wskazywała, że Polacy mają prawo do zachowania swojej tożsamości i języka, a prawdziwym przeciwnikiem tego nie jest społeczeństwo niemieckie, a jego kapitalistyczne elity, dla których nacjonalizm był sposobem tworzenia sztucznej identyfikacji społecznej.

Według Luksemburg powstanie styczniowe zostało wywołane przez szlachtę polską, aby utrzymać pańszczyznę i stłumić rozwój burżuazji . Burżuazja natomiast była przeciw powstaniom, zaś chłopi są oddani carowi , a proletariat ulega organicznemu wcieleniu do proletariatu państw zaborczych.

Róża Luksemburg była feministką i pacyfistką . Krytykowała I wojnę światową jako służącą interesom klasy kapitalistów .

Prace w języku polskim

• Akumulacja kapitału. Przyczynek do ekonomicznego wyjaśnienia imperializmu (wyd. PWN , Warszawa 1963 );
• Czego chce Związek Spartakusowców (wyd. Wyższa Szkoła Nauk Społecznych przy KC PZPR, Warszawa 1959 );
• Kryzys socjaldemokracji (wyd. Książka i Prasa, Warszawa 2005 );
• Listy do Leona Jogichesa-Tyszki (t. 1-3, wyd. Książka i Wiedza , Warszawa 1968 - 1971 );
• Listy z więzienia (wyd. Książka i Wiedza , Warszawa 1950 oraz PIW , Warszawa 1982 );
• O Rewolucji. Rosja 1905, 1917 (wyd. Książka i Prasa, Warszawa 2008 );
• Rewolucja rosyjska (wyd. Książka i Wiedza , Warszawa 1957 );
• Rok 1905. Wybór artykułów (wyd. Książka i Wiedza , Warszawa 1951 );
• Rozwój przemysłu w Polsce (wyd. Książka i Wiedza , Warszawa 1957 );
• Wstęp do ekonomii politycznej (wyd. Książka i Wiedza , Warszawa 1959 );
• Wybór pism (t. 1-2, wyd. Książka i Wiedza , Warszawa 1959 ).

Odniesienia w kulturze

• Utwór "I Was I Am I Shall Be" niemieckiej grupy muzycznej Heaven Shall Burn , opublikowany na albumie Invictus (Iconoclast III) wydanym w 2010 , został zainspirowany osobą Róży Luksemburg (oraz Karla Liebknechta).

Zobacz też

• Luksemburgizm

Linki zewnętrzne

• http://www.marxists.org/polski/luksemburg/
  • Zawiera prace:
    • Possybilizm i oportunizm ( 1898 );
    • Strajk masowy ( 1908 );
    • Palące zagadnienia ( 1917 ).
• Teksty on-line Róży Luksemburg w języku polskim (format pdf)
• Fundacja im. Róży Luksemburg
• Róża Luksemburg w Zamościu
• Maja Narbutt Jeszcze jedno życie Czerwonej Róży Rzeczpospolita 13 sierpnia 2009 .

Bibliografia

• F. Tych, Luksemburg Rozalia [w:] PSB, t.18, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1973, s. 119 – 129.
• Stefan Król, Cytadela warszawska, Książka i Wiedza , Warszawa 1978 , s. 217.