Slovenská republika Republika Słowacka
Flaga Słowacji Herb Słowacji Flaga Słowacji Herb Słowacji
Dewiza : Afferant Montes Pacem Populo (Niech góry przynoszą ludziom pokój)
Hymn : Nad Tatrou sa blýska (Nad Tatrami się błyska)
Język urzędowy	słowacki [1][2]
Język używany	język słowacki i języki mniejszości narodowych[3][4]
Stolica	Bratysława
Ustrój polityczny	demokracja parlamentarna
Głowa państwa	prezydent Ivan Gašparovič
Szef rządu	premier Iveta Radičová
Powierzchnia  • całkowita	126. na świecie 49 035 km²
Liczba ludności  (2008)  • całkowita   •  gęstość zaludnienia  • narodowości	111. na świecie 5 455 000 [1] ▲ 111 osób/km² Słowacy : 75,8% [2] Węgrzy : 9,7% Romowie  : 10%[5] Polacy  : 4% Inne: 0,5%
PKB (2008)  • całkowite   • na osobę	88,9 mld USD [3] ▲ 16 436▲
PKB ( PPP ) ( 2008 )  • całkowite   • na osobę	119,2 mld USD ▲ 22 024 USD ▲
Jednostka monetarna	1 euro = 100 eurocentów (EUR, €)
Niepodległość	rozpad Czechosłowacji 1 stycznia 1993
Strefa czasowa	UTC +1 – zima UTC +2 – lato
Kod ISO 3166	SK
Domena internetowa	.sk
Kod samochodowy	SK
Kod telefoniczny	+421
Mapa Słowacji
1  Dane szacunkowe na lipiec 2008, podane za CIA The World Factbook [4] 2  Dane na podstawie spisu powszechnego z 2001 roku 3  Dane dotyczące PKB na podstawie szacunków Międzynarodowego Funduszu Walutowego na 2008 (źródło: IMF)

Słowacja z kosmosu

Zamek Bratysławski

Widok z Zamku Bratysławskiego na centrum Bratysławy

Koszyce , widok na miasto i teatr

Słowacja, Republika Słowacka ( słow. Slovensko, Slovenská republika^[6]) – państwo śródlądowe w Europie Środkowej . Graniczy z Austrią (127 km), Polską (597 km), Czechami (240 km), Ukrainą (98 km) oraz Węgrami (678 km). Łączna długość granicy lądowej wynosi 1740 km. Do 1993 wchodziła w skład Czechosłowacji . Od maja 2004 kraj należy do Unii Europejskiej , a od 1 stycznia 2009 – do strefy euro . Stolicą państwa jest Bratysława , położona nad Dunajem przy granicy z Austrią i Węgrami .

Geografia

Położenie i ukształtowanie powierzchni

Słowacja to państwo położone w Europie Środkowej, rozpościerające się na obszarze liczącym 49 034,7 km²^[7]. Terytorium Słowacji pełni funkcję pomostu między wschodem i zachodem, czyli – między byłym Związkiem Radzieckim a Europą Zachodnią oraz między północą a południem, tj. pomiędzy Skandynawią a Bałkanami ^[8].

Słowacja znajduje się po południowej stronie wododziałowego łuku Karpat i – w niewielkiej części – na nizinach naddunajskich. Jest krajem górskim, ponieważ 61% jej powierzchni zajmują liczne pasma Karpat Zachodnich , takie jak: Tatry , Białe Karpaty , Małe Karpaty , Niżne Tatry , Rudawy Słowackie , Wielka Fatra , Mała Fatra oraz Karpat Wschodnich , takie jak: Bieszczady i Wyhorlat . Najwyższy punkt Słowacji stanowi tatrzański szczyt górski Gerlach (2655 m n.p.m. ). Góry obfitują w rozległe kotliny śródgórskie, z których największe to: Kotlina Koszycka i Kotlina Liptowska . Tereny nizinne zajmują stosunkowo niewielką część powierzchni kraju. Stanowią je trzy niziny: najmniejsza Nizina Zahorska na południowo-zachodnim skraju państwa, największa Nizina Naddunajska nad Dunajem, na południu i na południowym wschodzie Nizina Wschodniosłowacka z najniższym punktem powierzchni państwa przy przecięciu rzeki Bodrog z granicą państwa (94,7 m n.p.m. ).

Klimat

Słowacja należy do strefy klimatu umiarkowanego . Pogórza północnej Słowacji charakteryzują się klimatem chłodnym^[9], natomiast niziny południowej Słowacji – ciepłym. Między tymi obszarami zaznacza się klimat umiarkowanie ciepły^[10]. Średnia roczna temperatura powietrza waha się od 6 °C do 10 °C (stycznia: od 0 °C do -6 °C; lipca: od 16 °C do 20 °C)^[11]. Ilość opadów jest dostateczna (400-1200 mm rocznie), ale na nizinach zdarzają się susze , dlatego też stosuje się sztuczne nawadnianie .

Flora

Lasy, głównie iglaste i mieszane , zajmują około 40% powierzchni kraju, z największymi kompleksami leśnymi w środkowej Słowacji. Na Nizinie Naddunajskiej i na Nizinie Wschodniosłowackiej pierwotnie dominował step i lasostep , ale tereny te już dawno zostały zajęte pod intensywne rolnictwo .

Hydrologia

Słowacja ma gęstą sieć rzeczną, której 96% należy do zlewni Dunaju ( zlewisko Morza Czarnego ), a pozostałe 4% – do zlewni Wisły (zlewisko Morza Bałtyckiego ). Największe rzeki Słowacji (wg przepływu) to: Dunaj, Wag (Váh), Hron , Morawa (Morava), Bodrog, Latorica , Laborec , a najdłuższe – Wag (Váh; 403km), Hron (284km), Ipola (Ipeľ; 232km), Nitra (197km), Hornad (Hornád; 193km), Dunaj (172km).

Największym i zarazem najgłębszym jeziorem jest Wielki Staw Hińczowy (Veľké Hincovo pleso).

Parki narodowe

• Tatrzański Park Narodowy (TANAP, Tatranský národný park)
• Pieniński Park Narodowy (PIENAP, Pieninský národný park)
• Park Narodowy "Niżne Tatry" (NAPANT, Národný park Nízke Tatry)
• Park Narodowy "Mała Fatra" (Národný park Malá Fatra)
• Park Narodowy "Wielka Fatra" (Národný park Veľká Fatra)
• Park Narodowy "Słowacki Raj" (Národný park Slovenský raj)
• Park Narodowy "Połoniny" (Národný park Poloniny)
• Park Narodowy Płaskowyż Murański (Národný park Muránska planina)
• Park Narodowy "Słowacki Kras" (Národný park Slovenský kras)

Historia

Słowacja w prahistorii

Tereny zachodniej i południowej Słowacji od epoki żelaza zamieszkiwali Celtowie . Do dużego znaczenia doszło plemię Bojów . Budowało ono rozległe grody oppida , np. w miejscu dzisiejszej Bratysławy . Osady te stały się ośrodkami rozwiniętej gospodarki, m.in. wytwarzano w nich monety wzorowane na greckich heksadrachmach.

Wschodnia część kraju znajdowała się w orbicie wpływów trackich i kontrolowana była przez Daków .

W późniejszym czasie ziemiami słowackimi zawładnęły plemiona germańskie, wciąż jednakże istniały skupiska celtyckiej ludności na terenach peryferyjnych. Germanowie tych ziem to głównie Markomanowie na zachodzie i Kwadowie w południowo środkowej części kraju.

W latach 20-50 n.e. Kwadowie założyli królestwo, któremu przewodził Vannius - dawny najemnik rzymski. Było ono zależne od iliryjskiego Królestwa Pannoni.

W późniejszych latach rozwój Germanów spowodował wojny markomańskie , podczas których Rzymianie zapuszczali się na ziemie słowackie. W czasie jednej z takich wypraw legiony rzymskie doszły aż do okolic dzisiejszego Trenczyna , pozostawiając tam wykutą w skale inskrypcję.

Słowackie ziemie pozostawały w rękach Germanów aż po czasy wielkiej wędrówki ludów , kiedy to wyludniły się na skutek wojny Gepidów z Longobardami .

Średniowiecze

W VIII wieku na terenach dzisiejszej Słowacji powstało Księstwo Nitrzańskie . W 833 roku zostało podbite przez Mojmira I i odtąd aż do 906 roku obszar ten wraz z Czechami i Morawami tworzył państwo wielkomorawskie . W państwie tym działali m.in. św. Cyryl i Metody . Był to, oprócz XX wieku, jedyny okres w historii kraju, gdy był on związany administracyjnie z Czechami. Od 1001 lub 1003 roku, tereny Słowacji należały do Polski , po czym zostały podbite przez Królestwo Św. Stefana ^[12]. Od tego czasu stanowiły integralną część Węgier, tworząc jego północne komitaty (Węgry Górne). Północ kraju zamieszkana była przez ludność pochodzenia słowiańskiego, południe zaś stanowiło obszar intensywnej kolonizacji szlachty węgierskiej.

Słowacja w rękach Habsburgów

W 1526 roku, wraz z przejściem Węgier pod władanie dynastii Habsburgów Słowacja stała się częścią monarchii habsburskiej.

Status Słowacji w obrębie monarchii habsburskiej pozostawał niezmieniony nawet po reformie konstytucyjnej z 1867 roku, nadal stanowiła część Węgier i nie posiadała autonomii. Idée fixe ówczesnych panslawistów słowackich i czeskich było utworzenie w ramach państwa Habsburgów federacji ludów słowiańskich obejmującej Czechów , Słowaków , Rusinów oraz Słoweńców , mającej być przeciwwagą dla wpływów niemiecko-węgierskich w CK Monarchii (choć wielu Słowaków uważało się za "słowiański szczep węgierski" i ich celem było jedynie uzyskanie szerszej autonomii w węgierskiej części Austro-Węgier). Pomysły te nie zostały jednak zrealizowane z powodu niechęci Węgrów do dzielenia się władzą aż do czasu rozkładu wspólnego państwa w 1918 roku.

Czechosłowacja

Słowacja połączyła się wówczas – niezupełnie dobrowolnie i świadomie – z Czechami tworząc Czechosłowację . Do terytoriów zamieszkanych przez większość słowacką włączono też sporo terenów, gdzie Węgrzy byli większością lub jedyną narodowością – praktycznie cały południowy pas państwa był etnicznie węgierski, również stolica – Bratysława – zamieszkana była przez wielonarodowościową społeczność, wśród której Słowacy stanowili mniejszość. Było to złamanie zasady samostanowienia narodów głoszonej na konferencji w Wersalu – realnym powodem był fakt, że etnicznie słowackie ziemie były w większości mało urodzajne i górzyste, natomiast pas naddunajski obfitował w urodzajne gleby. Węgrzy nigdy się nie pogodzili z utratą ziem zamieszkanych przez rodaków, co było przyczyną napiętych stosunków czechosłowacko-węgierskich w okresie międzywojennym.

Pierwsza Republika Słowacka

Po układzie monachijskim z jesieni 1938 uzyskała szeroką autonomię w ramach Czechosłowacji (własny rząd cieszący się szerokimi kompetencjami). W latach 1939-45 formalnie pozostawała niepodległym państwem ( Pierwsza Republika Słowacka na czele z księdzem Jozefem Tiso i Vojtechem Tuką ), w rzeczywistości uzależniona była jednak od III Rzeszy . Musiała się jednak zrzec na korzyść Węgier swych terytoriów na południu – z Koszycami włącznie (były to ziemie zamieszkane w większości przez Węgrów oraz Rusinów – Ruś Zakarpacka ). Brała udział w agresji na Polskę w 1939 (w nagrodę uzyskała kilkanaście wsi należących do Polski w latach 1921-1939 na Spiszu i na Orawie ) oraz wojnie niemiecko-sowieckiej 1941-45. 29 sierpnia 1944 wybuchło Słowackie Powstanie Narodowe , które trwało kilka miesięcy. Po jego stłumieniu przez wojska niemieckie dalsze partyzanckie walki trwały do końca wojny.

Słowacja powojenna

W 1945 tereny Słowacji wróciły do federacji z Czechami na tych samych zasadach co przed 1938. W 1968 w wyniku reform " praskiej wiosny " rozszerzono autonomię Słowacji (duży wpływ na to miał przywódca państwa Alexander Dubček , sam z pochodzenia Słowak). Pokojowy podział Czechosłowacji na dwa suwerenne państwa nastąpił 1 stycznia 1993.

Ustrój polityczny i dzieje najnowsze

Słowacja jest republiką demokratyczną o systemie rządów parlamentarno-gabinetowych. Na czele państwa stoi prezydent, wybierany w wyborach powszechnych (od 1999) na kadencję pięcioletnią. Ratyfikuje on umowy międzynarodowe, wysyła i przyjmuje ambasadorów, jest zwierzchnikiem sił zbrojnych. Jego kompetencje w polityce wewnętrznej są ograniczone: nominowanie premiera i rządu, prawo weta oraz inicjatywy ustawodawczej, możliwość rozwiązania parlamentu przed terminem w określonych konstytucyjnie sytuacjach. Prezydent dzieli się władzą wykonawczą z premierem , który stoi na czele gabinetu posiadającego poparcie większości jednoizbowego parlamentu – 150-osobowej Rady Narodowej Republiki Słowackiej . Zarówno rząd, jak i prezydent w drodze specjalnej procedury referendalnej mogą zostać odwołani przez społeczeństwo, co jak na Europę Środkową jest rozwiązaniem nader oryginalnym.

Podstawy prawne funkcjonowania systemu partyjnego Słowacji

Podstawy prawne tworzenia i działalności partii politycznych zawarte są w art. 29 Konstytucji Republiki Słowackiej, w ustawie o zrzeszaniu się w partiach i ruchach politycznych, a także w wybranych postanowieniach ustawy o wyborach do Słowackiej Rady Narodowej. Finansowanie partii uregulowane jest w ustawie o ograniczeniu wydatków partii i ruchów politycznych na propagandę przed wyborami do Rady Narodowej. Partie i ruchy polityczne na Słowacji są jedynymi podmiotami politycznymi, które umożliwiają obywatelom tego państwa zdobycie mandatów parlamentarnych.

1998-2002

Na czele rządu Słowacji stał od 1998 Mikuláš Dzurinda – chrześcijański demokrata. W latach 1998-2002 przewodniczył szerokiej antymecziarowskiej koalicji socjalistów, chadeków i mniejszości węgierskiej. Głównym celem ówczesnego rządu było poprawienie fatalnego wizerunku Słowacji po kilkuletnich rządach Vladimíra Mečiara oraz integracja z UE i NATO . Funkcję prezydenta pełnił w latach 1999-2004 Rudolf Schuster , w kwietniu 2004 Słowacy zdecydowali się powierzyć ten urząd Ivanowi Gašparovičowi , byłemu współpracownikowi (do 2000) Vladimíra Mečiara, przewodniczącemu Rady Narodowej w latach (1992-1998).

2002-2006

W 2002 Mikuláš Dzurinda stanął na czele bardziej jednorodnej ideowo koalicji centroprawicowej (centroprawicowa Słowacka Unia Chrześcijańska i Demokratyczna (SDKÚ), chadecki Ruch Chrześcijańsko-Demokratyczny (KDH), Partia Węgierskiej Koalicji (SMK) i (do 2005) liberalny Sojusz Nowego Obywatela (ANO)). Opozycję stanowiły populistyczno-lewicowy Smer (Kierunek) z byłym działaczem komunistycznym Robertem Fico na czele, Ruch Na Rzecz Demokratycznej Słowacji (HZDS) Vladimíra Mečiara, Słowacka Partia Narodowa (SNS) kierowana przez Jána Slotę oraz Słowacka Partia Komunistyczna (KSS).

Za drugiej jego kadencji udało się, pomimo obstrukcyjnych działań podejmowanych przez prezydenta Rudolfa Schustera m.in.: wejść do NATO i UE oraz przeprowadzić śmiałe reformy gospodarcze (m.in. podatek liniowy CIT , PIT i VAT na poziomie 19%, niskie koszty zatrudnienia pracowników, ograniczenie wydatków socjalnych, prywatyzacja większości państwowych przedsiębiorstw, komercjalizacja służby zdrowia i państwowego szkolnictwa). Rząd Mikuláša Dzurindy był pierwszym rządem w Europie Środkowej , który wybrano na ponowną kadencję.

2006-2010

W latach 2006-2010 funkcję premiera pełnił Robert Fico , popierany przez lewicowo-nacjonalistyczną koalicję Partii Ludowej – Ruchu dla Demokratycznej Słowacji , Słowacką Partię Narodową oraz zwycięski Smer , którego jest przewodniczącym. Pomimo zwycięstwa Smeru w wyborach parlamentarnych w 2010, Fico nie zdołał utworzyć kolejnego rządu. W lipcu 2010 władzę w kraju przejęła koalicja czterech partii prawicowych, a stanowisko premiera zajęła Iveta Radičová .

Zobacz też (ustrój polityczny)

• partie polityczne Słowacji
• wybory parlamentarne na Słowacji, 2002
• wybory prezydenckie na Słowacji, 2004
• wybory parlamentarne na Słowacji w 2006 roku

Podział administracyjny

Słowacja jest państwem unitarnym . Dzieli się na 8 krajów i 79 powiatów . Kraje dzielą się na powiaty (okresy), a te na gminy (obce) miejskie lub wiejskie. Jednostki administracyjne szczebla krajowego i gminnego są również jednostkami samorządu terytorialnego .

#	nazwa polska	nazwa słowacka	stolica	powierzchnia (w tys. km²)	ludność w tys. (2001)
1	Kraj bratysławski	Bratislavský kraj	Bratysława	2,03	599
2	Kraj trnawski	Trnavský kraj	Trnawa	4,15	551
3	Kraj trenczyński	Trenčiansky kraj	Trenczyn	4,5	606
4	Kraj nitrzański	Nitriansky kraj	Nitra	6,34	713
5	Kraj żyliński	Žilinský kraj	Żylina	6,79	692
6	Kraj bańskobystrzycki	Banskobystrický kraj	Bańska Bystrzyca	9,46	662
7	Kraj preszowski	Prešovský kraj	Preszów	8,99	790
8	Kraj koszycki	Košický kraj	Koszyce	6,75	766
mapa podziału administracyjnego

Gospodarka

Demografia

Zmiana liczby ludności Słowacji w latach 1993-2003 (w tysiącach)

• Liczba mieszkańców: 5 400 998 (2007)^[7]
• Średnia gęstość zaludnienia: 110 os./km²
• Przyrost naturalny: 0,15% (2005)
• Skład etniczny:
  • Słowacy : 85,8%
  • Węgrzy : 9,5%
  • Czesi : 0,8%
• Religia:
  • rzymskokatolicy i starokatolicy : 68,9%
  • luteranie : 6,93%
  • prawosławni i grekokatolicy : 5,2%
  • kalwini : 1,9%
• Średnia długość życia:
  • mężczyźni: 71 lat (2005)
  • kobiety: 79 lat (2005)

Największe miasta

#	Miasto	Ludność	Kraj	Bratysława Koszyce Nitra Bańska Bystrzyca
1	Bratysława [13][14]	430 000	Kraj bratysławski
2	Koszyce	235 000	Kraj koszycki
3	Preszów	95 000	Kraj preszowski
4	Nitra	90 000	Kraj nitrzański
5	Żylina	85 000	Kraj żyliński
6	Bańska Bystrzyca	85 000	Kraj bańskobystrzycki
7	Trnawa	70 000	Kraj trnawski
8	Martin	60 000	Kraj żyliński
9	Trenczyn	60 000	Kraj trenczyński
10	Poprad	60 000	Kraj preszowski
11	Prievidza	55 000	Kraj trenczyński
12	Zvolen	45 000	Kraj bańskobystrzycki

Kultura

Obiekty wpisane na listę światowego dziedzictwa kulturalnego UNESCO :

• Bańska Szczawnica – średniowieczne miasto górnicze
• Vlkolínec – skansen architektury ludowej
• Zamek Spiski i okoliczne zabytki
• Bardiów – średniowieczne miasto obronne we wschodniej Słowacji, dobrze zachowany zespół miejski z dzielnicą żydowską ( synagoga z XVIII wieku)
• Drewniane kościoły w słowackich Karpatach

Obiekty wpisane na listę światowego dziedzictwa przyrody UNESCO:

• Jaskinie w Słowackim Krasie
• Dobszyńska Lodowa Jaskinia (jaskinia) w Słowackim Raju
• puszcze w Górach Bukowskich
• puszcze w Górach Wihorlackich

Obiekty wpisane na listę dzieł dziedzictwa ustnego i niematerialnego UNESCO:

• fujara – najbardziej typowy słowacki instrument muzyczny

Zobacz też

• miasta Słowacji
• słowackie uczelnie wyższe

Przypisy

Bibliografia

Linki zewnętrzne

• Oficjalna strona internetowa Narodowego Centrum Turystyki Słowacji
• mapy
  • Mapa Słowacji
  • Mapy Słowacji
  • Interaktywna mapa Słowacji