Więźniowie Sachsenhausen w czasie istnienia obozu

Rejestracja pierwszych polskich więźniów obozu koncentracyjnego Sachsenhausen 1939

Sachsenhausen

Brama wejściowa w wieży A z napisem Arbeit macht frei - za nią plac apelowy, a w tle pomnik

Zachowane ogrodzenie obozu (2001)

Konzentrationslager Sachsenhausen – niemiecki obóz koncentracyjny założony w lipcu 1936 około 30 km na północ od Berlina . Funkcjonował do 22 kwietnia 1945 .

Historia Obozu

Obóz został założony z rozkazu Heinricha Himmlera , tuż po objęciu przez niego kierownictwa całego aparatu policyjnego III Rzeszy . Obóz założono nieopodal Oranienburga , do którego przeniesiono inspektorat nadzoru nad wszystkimi obozami koncentracyjnymi Rzeszy .

Komendantami obozu Sachsenhausen byli:

1. Michel Johann Lippert - 12 lipca 1936 - październik 1936
2. Karl Otto Koch - październik 1936 - 16 lipca 1937
3. Hans Helwig - 1 sierpnia 1937 - 1 maja 1938
4. Hermann Baranowski - 1 maja 1938 - 5 lutego 1940
5. Hans Loritz - 5 lutego 1940 - 1 września 1942
6. Anton Kaindl - 1 września 1942 - 22 kwietnia 1945

Obóz został zbudowany przez więźniów KL Esterwegen na obszarze zamkniętym w równoramiennym trójkącie w środku podstawy którego umieszczono wieżę A z bramą wejściową. Później obóz rozbudowywano. SS uważała Sachsenhausen, za H. Himmlerem , za wzorowy obóz pod względem konstrukcyjnym. Na jego terenie szkoliło się wielu komendantów i wysokich funkcjonariuszy SS, którzy później obejmowali funkcje w innych obozach (m.in. Rudolf Höss – późniejszy komendant KL Auschwitz ). W obozie Sachsenhausen dokonywano zbrodniczych eksperymentów medycznych na więźniach, które często kończyły się śmiercią lub kalectwem. W 1941 roku przeprowadzono na jeńcach sowieckich próby gazowania w zaadaptowanych do tego celu ciężarówkach, których potem używano m.in. w ośrodku zagłady Kulmhof i w KL Majdanek . W 1942 roku zbudowano komorę gazową, krematoria i izbę przeznaczoną do egzekucji przez rozstrzelanie.

Na początku 1945 roku w obozie znajdowało się prawie 60 000 więźniów, a dalsze 20 000 w podobozach. Po przekroczeniu Odry przez Armię Czerwoną , rozpoczęto ewakuację obozu ( 1 lutego 1945 ). Więźniów niezdolnych do marszu wymordowano, innych popędzono w „ Marszach Śmierci ” do innych obozów, m.in. do KL Mauthausen-Gusen oraz Bergen-Belsen . 22 kwietnia 1945 roku obóz wyzwoliły oddziały 2 Warszawskiej Dywizji Piechoty im. Henryka Dąbrowskiego Wojska Polskiego oraz Armii Czerwonej. W obozie pozostało jedynie 3000 więźniów – wśród nich kilkuset zmarło w okresie kilku tygodni po wyzwoleniu.

Obozowi podlegała ponad setka podobozów i komand zewnętrznych. Więźniowie byli używani do pracy niewolniczej dla niemieckich firm, m.in. zakłady lotnicze Heinkel w Oranienburgu , czy fabryki Siemens lub AEG w niedalekim Berlinie .

Więźniowie i ofiary

Więźniami byli obywatele wielu narodowości: Polacy , Niemcy , jeńcy sowieccy , Romowie , Sinti , później Żydzi . Był to obóz tzw. "zielony", czyli przebywali w nim na początku więźniowie "nie-polityczni" jak również lotnicy brytyjscy czy dzieci.

Więźniów wykorzystywano do pracy niewolniczej, podczas której byli oni mordowani oraz umierali z wycieńczenia i chorób.

W obozie więziono między innymi 169 profesorów i pracowników naukowych Uniwersytetu Jagiellońskiego i Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie , z których 120 zwolniono po osobistej interwencji Benito Mussoliniego , a 14 zmarło w czasie pobytu w obozie. W obozie tym był przetrzymywany biskup polskiego Kościoła Ewangelickiego - Juliusz Bursche i jego trzej przyrodni bracia: Edmund (pastor), Alfred (adwokat) i Teodor (architekt - jedyny z braci, który przeżył okupację), a także ks. Jerzego Kahané i ks. Waldemara Preissa . W obozie tym zginął również Komendant Armii Krajowej Stefan Grot-Rowecki - w celi, w której był więziony w karcerze, umieszczono tablicę pamiątkową.

W KL Sachsenhausen prawie całą wojnę spędzili, m.in. były premier Hiszpanii Francisco Largo Caballero , były kanclerz Austrii Kurt Schuschnigg oraz przywódca Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów (OUN) Stepan Bandera .

Przeciętnie w obozie przebywało około 50 000 – ogółem przez KL Sachsenhausen i jego filie przeszło ich ponad 200 000, z których dziesiątki tysięcy zginęły, choć dokładną liczbę ofiar trudno ustalić.

Zobacz biogramy więźniów .

Dzieje powojenne

Tereny obozu zostały wykorzystane przez ZSRR . Sowieci utworzyli tu jeden z dziesięciu tajnych obozów istniejących na terenie podległych im obszarów Niemiec . Umieszczano w nim funkcjonariuszy NSDAP , osoby podejrzane o opór przeciwko sowieckiej okupacji Niemiec, żołnierzy Armii Czerwonej, których podejrzewano o dezercję lub kontakty ze światem kapitalistycznym . Utworzono też szpital dla żołnierzy sowieckich zarażonych chorobami wenerycznymi na skutek masowych gwałtów, których dopuszczali się na Niemkach. Obóz ten, wzorowany na gułagach istniał do 1950 roku. Przeszło przezeń około 60 000 osób, z czego 12 000 zmarło na skutek chorób, wycieńczenia, głodu. Przy likwidacji obozu wysadzono w 1953 r. krematorium.

W 1961 roku na terenie byłego obozu otwarto Muzeum Międzynarodowego Ruchu Oporu. W 1993 roku Muzeum zostało kompletnie odnowione. Zmieniono koncepcję ekspozycji – zamiast jednego muzeum, ekspozycję rozmieszczono w 13 miejscach, których dotyczy. Zrekonstruowano kilka baraków przedstawiających życie codzienne więźniów i karcer. W miejsce betonowego zadaszenia ruin krematorium wybudowanego w czasach NRD postawiono ażurową białą konstrukcję. Pozostawiono enerdowski pomnik antyfaszystowski. Na teren obozu wchodzi się przez główne wejście w wieży A przez bramę z napisem Arbeit macht frei. Zamknięto przejście w rogu obozu wybudowane w czasach NRD.

W roku 1992 bojówki neonazistowskie podpaliły jeden z baraków. Obecnie barak jest zabezpieczony szklanymi szybami, tak że widoczne są efekty podpalenia.

Zobacz też

• Obozy niemieckie 1933-1945 , Obóz koncentracyjny
• Holocaust
• Proces załogi Sachsenhausen

Bibliografia

Wykaz bibliografii dla serii artykułów o niemieckich obozach w latach 1933-1945 został umieszczony na .

Linki zewnętrzne

• Miejsce Pamięci Sachsenhausen