Saddam Hussajn, właściwie Saddam Hussajn Abd al-Madżid al-Tikriti (صدام حسين عبد المجيد التكريتي) (ur. 28 kwietnia 1937 roku w Al-Audży , zm. 30 grudnia 2006 roku w Bagdadzie ) – iracki polityk , generał , prezydent i faktyczny dyktator Iraku w latach 1979 - 2003 , z wykształcenia prawnik . Został stracony przez powieszenie.

Młodość

Saddam Husajn, 1940

Saddam Husajn urodził się 28 kwietnia 1937 roku w wiosce Al-Audża, w irackim okręgu Tikrit , w rodzinie hodowcy owiec (wywodził się z plemienia Al Bu Nasir)^[1]. Jego ojciec – Husajn al-Madżid at-Tikriti – najprawdopodobniej opuścił jego matkę Subhę jeszcze przed jego urodzeniem (chociaż według wersji oficjalnych miał on zostać zamordowany przez bandytów). Imię Saddam – nadane mu przez brata jego ojca^[2] – oznacza "tego, który walczy", "tego który stawia czoło". Imię to było niespotykane wówczas wśród Arabów^[1].

Z powodu trudnej sytuacji w domu matka oddała Saddama pod opiekę jego wuja Chajr Allaha Tulfy, który zajmował się nim do 1941 roku, kiedy to został skazany na karę 5 lat pozbawienia wolności za udział w przewrocie wojskowym . Saddam Husajn wrócił wtedy do domu swojej matki, która wyszła ponownie za mąż – za Ibrahima Hasana. Ojczym małego Saddama bił i poniżał chłopca, który uciekł i zamieszkał ponownie u swojego wuja Chajr Allaha Tulfy, który po wyjściu z więzienia zamieszkał w Tikricie . Kiedy Chajr Allah Tulfa przeniósł się z Tikritu do Bagdadu, by tam objąć posadę nauczyciela, pozostający pod jego opieką Saddam Husajn przeniósł się razem z nim^[2].

Po raz pierwszy był żonaty z Sadżidą Chajr-Allah znaną też jako Sadżida Talfah. Miał z nią dwóch synów: Kusaja i Udaja , którzy zajmowali za jego rządów wysokie stanowiska w państwie oraz trzy córki (Raghat, Rana i Chrisnia). Kolejne jego żony to Samira Szahbandar, Nidal al-Hamdani i Wafa ei-mullah al-Howeisz.

W 1956 wziął udział w nieudanym zamachu na króla Fajsala II (król został obalony w innym zamachu w 1958 zorganizowanym przez grupę pod przywództwem generała i późniejszego premiera Abd al-Karima Kasima ). W 1957 wstąpił do marksistowskiej partii Baas , a w 1959 , po nieudanym zamachu na premiera Kasima, uciekł do rodzinnego Tikritu, następnie do Syrii – z Syrii zaś do Egiptu (oba kraje były wówczas pod silnym wpływem Partii Baas). Został zaocznie skazany na śmierć. Na uniwersytecie w Kairze zdobył niepełne wykształcenie prawnicze. Po powrocie do Iraku, w 1964 , został uwięziony.

Z więzienia uciekł w 1967 . W 1968 pomógł przeprowadzić zakończony sukcesem i bez użycia przemocy zamach zorganizowany przez partię Baas. W 1968 ukończył studia prawnicze na uniwersytecie w Bagdadzie. Od 1968 do 1979 był wiceprzewodniczącym Rady Dowództwa Rewolucji. W 1973 został generałem irackich sił zbrojnych.

Okres rządów dyktatorskich

Saddam Husajn, 1974

W 1979 , gdy prezydent Ahmed Hassan al-Bakr w wieku 65 lat ogłosił swoje odejście na emeryturę, 42-letni wówczas Saddam uzyskał stanowisko przewodniczącego partii i prezydenta. Według niektórych źródeł Husajn odsunął al-Bakra od władzy.

Polityka Saddama opierała się na wykorzystaniu zasobów ropy naftowej w celu uczynienia z kraju znaczącej siły militarnej. 1 czerwca 1972 rozpoczął proces nacjonalizacji zachodnich firm paliwowych, które do tej pory miały monopol w Iraku. Aktywnie przyczyniał się do modernizacji gospodarki kraju. Nadzorował także modernizację regionów wiejskich, mechanizację rolnictwa i dystrybucję ziemi. Jego zasługą są też znaczące przemiany w przemyśle energetycznym oraz w usługach publicznych takich jak transport i edukacja.

Z jego inicjatywy Irak zaangażował się w wojnę z Iranem ( wojna iracko-irańska 1980 - 1988 ). W tym czasie przywódcy ZSRR , a także USA i państw Europy Zachodniej bardziej niż irackiego reżimu obawiali się rozprzestrzenienia irańskiej rewolucji islamskiej . Dlatego, mniej lub bardziej jawnie, zachęcali Saddama do wojny z Iranem, wspierali go politycznie a także militarnie^[3]. W zakres dostaw wchodziły najnowsze technologie oraz broń, również chemiczna ( gaz musztardowy ) i biologiczna ( wąglik ). W czasie działań wojennych Irak, przy milczącym poparciu krajów zachodnich, masowo używał swego chemicznego arsenału. CIA służyła informacjami wywiadowczymi dla podniesienia efektywności ataku^[4]. Pod koniec roku 1987 Saddam nakazał użycie broni chemicznej również przeciwko domagającym się niepodległości Kurdom . Wojna pochłonęła wiele ofiar, była kosztowna dla obu stron i skończyła się patem.

Saddam Husajn ze swoją rodziną, ok. 1987

W 1990 Irak wysunął roszczenia w stosunku do terytorium Kuwejtu . Saddam wydał rozkaz zajęcia jego terytorium siłą. ONZ nakazała Irakowi wycofanie się z Kuwejtu. Po upływie wyznaczonego terminu siły ONZ, w których decydującą rolę odgrywały Stany Zjednoczone , zadały armii irackiej sromotną klęskę oraz odbiły Kuwejt, po czym się zatrzymały. Po klęsce wybuchły powstania Kurdów i szyitów . Wydawało się wtedy, że koniec rządów Saddama jest bliski. Jednak armia iracka stłumiła powstania i Saddam Husajn zachował władzę. Ogłosił on przy tym, że wycofanie się z Kuwejtu tak naprawdę jest zwycięstwem, i że jest to dopiero początek konfliktu.

W 2000 miał zlecić atak terrorystyczny na praską siedzibę Radia Wolna Europa w celu powstrzymania audycji radiowych nadawanych stamtąd na terytorium Iraku . Spisek został wykryty przez czeski kontrwywiad i nie doszedł do skutku^[5].

Według oficjalnych irackich raportów miał się rzekomo cieszyć ogromną popularnością w Iraku. W referendum z 2002 na pytanie czy powinien pozostać na stanowisku prezydenta, 100% głosujących miało opowiedzieć się "za". W istocie głosowanie było farsą, gdyż odbywało się jawnie, a głosowano przez odciśnięcie na karcie linii papilarnych kciuka.

W czasie długoletnich rządów przetrwał wiele zamachów stanu oraz ataków na swoje życie. Wielu swoich przeciwników politycznych uwięził lub zabił, a wielu innych uciekło z kraju.

Światopogląd

Istnieją wątpliwości co do silnych przekonań religijnych Saddama Husajna, przynajmniej w pierwszym okresie jego działalności politycznej. Został niewątpliwie wychowany na muzułmanina sunnitę , jednak pod wpływem socjalistycznej ideologii partii Baas, bliższy stał mu się światopogląd materialistyczny . W okresie swoich rządów w Iraku na przemian akcentował swoje przywiązanie do islamu , bądź do areligijności, czy wręcz do starożytnej religii babilońskiej .

Był wielbicielem postaci Nabuchodonozora II , króla Babilonii , z którym kazał się portretować na monetach i od którego pragnął otrzymać legitymizację do koncentracji władzy w swoim ręku. W związku z tym rozpoczął wielką odbudowę ruin Babilonu oraz stał się mecenasem wszelkich pamiątek po starożytnych imperiach Mezopotamii .

Być może przed śmiercią, pragnąc być zapamiętany w roli prawowiernego bojownika o wolność Arabów , powrócił na łono islamu. Świadczyłoby o tym Invocatio Dei ("Boże, jeśli masz taką wolę, przyjmij mnie do raju") oraz dwukrotne zmówienie przez niego muzułmańskiego wyznania wiary bezpośrednio przed otwarciem zapadni szubienicy ("Zaświadczam, że nie ma Boga prócz Allaha. Zaświadczam, że Mahomet jest Jego prorokiem").

Saddam Husajn krótko po pojmaniu, 14 grudnia 2003

Utrata władzy

Utracił faktyczną władzę w wyniku ataku USA i ich sojuszników na Irak wiosną 2003 roku. Nie został aresztowany i jego miejsce pobytu nie było znane. W okresie bezpośrednio po zajęciu Bagdadu pojawiła się taśma wideo pokazująca ponoć Saddama Husajna w dniu zdobycia miasta, 9 kwietnia. Później rozpowszechniano liczne taśmy wideo i audio z wystąpieniami Saddama Husajna, lecz ich autentyczność była niepotwierdzona.

Obaj synowie Husajna zginęli 22 lipca 2003 roku w wyniku amerykańskiego ataku powietrznego na ich kryjówkę.

13 grudnia 2003 roku, po ośmiu miesiącach poszukiwań Saddam Husajn został pojmany przez amerykańskich żołnierzy na farmie oddalonej 15 kilometrów od jego rodzinnego Tikritu . Znaleziono go leżącego w głębokiej na dwa metry ziemiance z wentylacją. Niedaleko kryjówki stała taksówka z 750 tysiącami dolarów w bagażniku. Były prezydent Iraku nie stawiał oporu.

Po przewiezieniu do jednej z amerykańskich baz został przebadany, ogolony i umyty. 30 czerwca 2004 doszło do formalnego przekazania Husajna i jedenastu jego współpracowników (zobacz: Amerykańska Talia Kart ) władzom irackim.

Proces i śmierć

Pojmanie było pierwszym krokiem do procesu sądowego, który toczył się przed powołanym specjalnie do tego celu trybunałem, któremu przewodniczył Szalam Szalabi. Proces rozpoczął się 19 października 2005 .

5 listopada 2006 Saddam Husajn, któremu postawiono zarzut spowodowania masakry 148 szyitów z Dudżailu koło Bagdadu , został skazany przez iracki Trybunał Narodowy nieprawomocnym wyrokiem na karę śmierci przez powieszenie na szubienicy .

Organizacje broniące praw człowieka wskazywały już od dawna, że w państwach tego regionu oskarżony jest notorycznie pozbawiany prawa do sprawiedliwego procesu. Wykazywały one, że sąd skazujący Husajna kontynuował te same naganne praktyki, które były stosowane w czasach jego reżimu^[6]. Skrytykowano także sam wyrok kary śmierci^[7]. Jednocześnie organizacje te przyznają od dawna, iż w Iraku rządzonym przez Saddama ciągle dochodziło do łamania praw człowieka, a brutalna kara śmierci była często stosowana^[8].

Iracki sąd apelacyjny 26 grudnia podtrzymał wyrok Trybunału; zgodnie z irackim prawem (wprowadzonym jeszcze przez samego Husajna) wyrok wykonany być musiał w ciągu 30 dni od tej daty.

Przygotowania do egzekucji zakończone być miały – według amerykańskiej telewizji CNN powołującej się na źródła arabskie – przed godziną 6:00 czasu irackiego (4:00 CET ) 30 grudnia. Do egzekucji doszło o godzinie 6:07 czasu lokalnego. 31 grudnia o 4:00 (02:00 czasu warszawskiego) został pochowany w swojej rodzinnej miejscowości Al-Audża , obok swoich synów zabitych w 2003 .

Utrata zajmowanych urzędów państwowych

Zarówno z punktu widzenia sytuacji w Iraku pod koniec wojny, jak też z punktu widzenia prawa irackiego i prawa międzynarodowego publicznego , ustalenie dokładnej daty utracenia przez Saddama Husajna urzędu Prezydenta Republiki Irackiej oraz pełnionych jednocześnie urzędów Prezesa Rady Ministrów i Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych nie jest proste.

Pojawiająca się w związku z tym tematem data 9 kwietnia 2003 nie jest oczywista, nawet jeśli wyłączy się przesłanki formalne, a weźmie się pod uwagę wyłącznie stan faktyczny. W związku z tym, poza powyższą datą można, a nawet trzeba rozpatrzyć także, co najmniej takie daty, jak: 14 kwietnia 2003, 22 maja 2003, 1 marca 2004, 28 czerwca 2004 i 30 grudnia 2006.

Kwiecień 2003

• 9 kwietnia 2003 – W tym dniu wojska amerykańskie zajęły Bagdad, stolicę Republiki Irackiej, a wiceprezydent Stanów Zjednoczonych Dick Cheney oświadczył: Obserwujemy upadek centralnych władz w Bagdadzie. W Iraku mogą jednak nas jeszcze czekać ciężkie walki. Tego dnia Saddam Husajn był po raz ostatni widziany w Bagdadzie. Zajęcie stolicy państwa przez obce wojska i opuszczenie jej przez najwyższe władze nie może być jednak traktowane jako koniec rządu, ani nawet jako utratę przez rząd możliwości swobodnego wykonywania władzy. W momencie zajęcia Bagdadu pod kontrolą irackich sił zbrojnych znajdował się jeszcze dość obszerny teren wokół miasta Tikrit , gdzie według wszelkiego prawdopodobieństwa ewakuowały się najwyższe władze Republiki i skąd jeszcze Saddam Husajn mógł w sposób nieskrępowany korzystać ze swych konstytucyjnych uprawnień.

• 14 kwietnia 2003 – W tym dniu wojska amerykańskie zajęły Tikrit i tym samym całe terytorium Republiki Irackiej znalazło się pod okupacją wojsk koalicji. Irackie siły zbrojne zostały rozbite. Część z nich zasiliło obozy jenieckie, a część utworzyło struktury podziemne. Władzę okupacyjną przejął głównodowodzący sił sprzymierzonych. Saddam Husajn utracił swobodę poruszania się oraz swobodę działania w charakterze konstytucyjnego organu państwa. Dlatego też tę datę można uznać za faktyczne obalenie dotychczasowego rządu irackiego, co oczywiście nie ma nic wspólnego z jego formalnym unicestwieniem.

Maj 2003

• 6 maja 2003 – W tym dniu Prezydent USA George W. Bush mianował cywilnego administratora Iraku, co jednak nie zmieniło stanu prawnego, ponieważ i tak najwyższą administrację terytorium okupowanego sprawował administrator wojskowy.

• 22 maja 2003 – W tym dniu Rada Bezpieczeństwa uchwaliła rezolucję nr 1483 powierzającą Stanom Zjednoczonym i Wielkiej Brytanii władzę okupacyjną w Iraku do czasu powołania rządu. Z tą chwilą, według przeważających opinii, okupacja terytorium Republiki Irackiej stała się legalna z punktu widzenia prawa międzynarodowego publicznego (co jednak wcale nie oznacza, że była legalna z punktu widzenia prawa irackiego). Z rezolucji tej można także wywieść przypuszczenie, iż organ międzynarodowy stwierdził brak istnienia rządu irackiego, co powodowało konieczność powołania nowego. Na tej podstawie można przyjąć, iż punktu widzenia prawa międzynarodowego publicznego Saddam Husajn utracił – jeśli nie wszystkie sprawowane urzędy – to przynajmniej urząd Prezesa Rady Ministrów . Jednak należy także zastrzec, że według nadal obowiązującej konstytucji irackiej jego pozycja prawna nie uległa jakiejkolwiek zmianie na gorsze.

• 23 maja 2003 – W tym dniu administrator cywilny Iraku rozwiązał irackie siły zbrojne. W związku z tym (z zastrzeżeniem odnośnie prawnego punktu widzenia) można przyjąć, że z tą chwilą Saddam Husajn przestał pełnić urząd Naczelnego Dowódcy Sił Zbrojnych . Nadal jednak pozostała kwestia legalności jego prezydentury.

Lipiec 2003

• 13 lipca 2003 – W tym dniu odbyło się inauguracyjne posiedzenie irackiej Rady Zarządzającej – pozakonstytucyjnego organu administracyjnego powołanego i podległego władzom okupacyjnym.

Wrzesień 2003

• 1 września 2003 – W tym dniu Rada Zarządzająca utworzyła w trybie pozakonstytucyjnym przejściowy rząd iracki. Tryb pozakonstytucyjny polegał na tym, iż Saddam Husajn, jako konstytucyjny prezydent Iraku, nie zdymisjonował dotychczasowego rządu i nie wręczył nominacji nowym ministrom .

• 23 września 2003 – W tym dniu przewodniczący irackiej Rady Zarządzającej zajął miejsce przeznaczone dla Iraku na sali obrad Zgromadzenia Ogólnego ONZ, co można odczytać jako nieformalne, międzynarodowe uznanie nowych władz irackich.

Marzec 2004

• 1 marca 2004 – W tym dniu iracka Rada Zarządzająca przyjęła w trybie pozakonstytucyjnym tymczasową konstytucję Iraku. W zależności od prawnego punktu widzenia, można przyjąć, że uchylenie dotychczasowej konstytucji równało się unicestwieniu dotychczasowych organów konstytucyjnych Republiki Irackiej, a tym samym unieważnieniu prezydentury Saddama Husajna.

Czerwiec 2004

• 28 czerwca 2004 – W tym dniu, na mocy nowej konstytucji, Rada Zarządzająca powołała przewidziany w rezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ rząd tymczasowy, a tym samym okupacja Iraku została zdelegalizowana. Rada Zarządzająca wybrała również ze swego grona Tymczasowego Prezydenta Republiki – Ghaziego Mashala Ajila al-Yawera. Także z tym wydarzeniem można powiązać koniec prezydentury Saddama Husajna.

Grudzień 2006

• 30 grudnia 2006 – W tym dniu wykonano wyrok śmierci na Saddamie Husajnie – jako cywilu i osobie prywatnej. Według opinii mniejszości prawo międzynarodowe publiczne zakazuje jakiemukolwiek państwu agresji na terytorium innego państwa z jakiegokolwiek bądź powodu^[9]. Międzynarodowe przepisy w zakresie okupacji stwierdzają, że państwo okupujące nie posiada żadnych praw suwerennych na terytorium państwa okupowanego, lecz sprawuje wyłącznie jego tymczasową administrację^[10]. W okresie okupacji władzy okupacyjnej nie wolno zmieniać porządku prawnego obowiązującego w państwie okupowanym, co miało miejsce w przypadku powołania niekonstytucyjnych organów irackich i uchwalenia przez nie tymczasowej konstytucji. Na podstawie powyższego – i zastrzeżeniem, że jest to opinia mniejszości – można przyjąć, iż Saddam Husajn momencie powieszenia był głową państwa , szefem rządu i głównodowodzącym sił zbrojnych, a co za tym idzie – najwyższym reprezentantem państwa i narodu irackiego w stosunkach wewnętrznych i na arenie międzynarodowej. Dopiero po jego śmierci i wobec faktycznego zaniechania stosowania poprzedniej konstytucji, legalność nowych władz Iraku nie może budzić wątpliwości formalnych.

Przypisy

Bibliografia

• J. Bullock & H. Morris, Wojna Saddama, Poznań 1991
• Rebecca Stefoff, Saddam Husajn, wyd. Świat Książki, Warszawa 2003

Zobacz też

• Afera Iran-Contras
• Al-Muchabarat