Samuel Pepys (ur.
23 lutego
1633
, zm.
26 maja
1703
),
angielski
urzędnik państwowy, pamiętnikarz.
Wsławił się
pamiętnikami
pisanymi w latach
1660
-
1669
.
Pepys urodził się w
Londynie
, jako syn Jana (ur.
1601
r., zm. w
1680
r.); z zawodu krawca i Małgorzaty (z domu Kite - zm. w
1667
r.); według jednych źródeł praczki, według innych była służącą - słabo umiejącą czytać i pisać. Najstarszy z czwórki żyjącego rodzeństwa (Peypsowie mieli w sumie jedenaścioro dzieci), pozostali to:
Tomasz
(ur.
1635
, zm.
1664
) ,
Paulina
(ur.
1640
, po mężu Jackson, jej syn John Jackson był jedynym spadkobiercą Samuela),
Jan
(ur.
1641
). Uczył się w przykatedralnej szkole św. Pawła w południowo-zachodnim
Londynie
, a potem w Kolegium św. Magdaleny
Uniwersytetu Cambridge
.
Pepysowie byli starym rodem drobnoszlacheckim zamieszkującym okolice
Cambridge
. Linia Samuela wywodziła się z
Brampton
, wsi leżącej na północny zachód od Londynu (obecnie
Cambridgeshire
). Bliskimi ich sąsiadami była rodzina
Cromwellów
, którzy tamtejsze dobra ziemskie odsprzedali sir Sydneyowi Montagu, ojcu
Edwarda Montagu
; wujowi Samuela drugiego stopnia. Był on protektorem Pepysa. Nadto wpływ na jego karierę miała rewolucja
Cromwellowska
, która oparła się na niższych warstwach społecznych i wyniosła je - Samuel, jak sam przyznaje, w młodości był zapaloną
okrągłą głową
, a więc radykalnym zwolennikiem
republikanizmu
. A nade wszystko o karierze Pepysa zadecydowały jego wrodzone talenty.
W
1655
Pepys ożenił się z Elizabeth Marchant de St Michel, córką Aleksandra, emigranta –
hugenoty
z
Francji
. Zaczął wtedy też służbę u swego protektora
Edwarda Montagu
. W przededniu przewrotu rojalistycznego był jego sekretarzem. W
1660
został sekretarzem Urzędu Marynarki (Clerk of the Acts to the Navy Board), co zapoczątkowało jego karierę. Samuel Pepys był też szefem kancelarii Tajnej Rady Królewskiej.
1 stycznia
1660
zaczął pisać swój "Dziennik". Zgodnie z planem, codziennie zapisywał wszystko to, co przykuło jego uwagę, a gdy nie udawało mu się to, szybko nadrabiał zaległości następnego dnia. Opisywał wydarzenia, takie jak powrót Karola II, plotki dotyczące rodziny królewskiej, jak i własną karierę, i nadzieje związane z przyszłością, relacje z członkami rodziny, znajomymi, służbą. Dzięki "Dziennikowi" mamy możność poznania życia Samuela Pepysa, jego intymnych przeżyć dzień po dniu.
31 maja
1669
przestał pisać "Dziennik". Powodem była, jak nas poinformował, obawa o pogarszający się
wzrok
. W czerwcu, za zgodą króla wyjechali z żoną w od lat planowaną podróż do Francji. Trwała ona do października. 10 listopada tego samego roku, jego żona Elżbieta zmarła na tyfus . Samuel do końca życia formalnie pozostał wdowcem. Oboje spoczęli w kościele St. Olave's na Hart Street w Londynie. Jedna z uliczek blisko jego kościoła parafialnego nazwana jest jego imieniem (Pepys Street).
"Dziennik" Samuela Pepysa jest utworem wielowątkowym. Wynika to tyleż z istoty tej formy literackiej, co bogatej osobowości piszącego. Jest też niezwykłą pełną paradoksów autokreacją. Jednymi z najbardziej znaczących wątków dzieła są: zagmatwane i przedstawione na wskroś współczesnie życie intymne pisarza, pełne plastyki; sprzeczności, dramaturgii, pasji i pożądania, i poczucia winy... Opis relacji z żoną i sporym gronem kochanek, posunięty chwilami wręcz do masochizmu, to antycypacja powieści modernistycznej. Równie interesującą, rozpisaną na całość dzieła, jest realizacja mitu pucybuta. W momencie rozpoczęcia dziennika poznajemy Samuela, jako biednego i podrzędnego urzędnika. Utwór kończy się, kiedy bohatera stać na własny powóz, na codzienne wizyty w teatrze i organizowanie dużych przyjęć dla przyjaciół. Inne znaczące wątki utworu to opis sławnego
wielkiego pożaru Londynu
z
1666
roku, czy opis
wielkiej zarazy
z
1665
r. /zob. też
Dziennik roku zarazy
, autor
Daniel Defoe
/. Na marginesie tych dwóch wątków godną uwagi jest postać i postawa piszącego. Sam o sobie często na kartach dziennika pisze, że jest "słabego ducha", bojaźliwy, nadwrażliwy, itp.; np. kiedy jest świadkiem brutalnego i bezwzględnego poboru marynarzy (inna sprawa, że odbywało się to w oparciu o instrukcję, którą sam przygotował) pisze, że prawie płakał nad losem tych biedaków. I oto ten "słabeusz", jako zresztą jeden z nielicznych jest obecny w Londynie od pierwszego do ostatniego dnia tych kataklizmów. Cały dwór, wszyscy najwyżsi urzędnicy państwowi już na samym początku w panice pouciekali, a on, modląc się do swojego Boga z przygotowanym testamentem dzień w dzień pokonuje drogę przez pełne śmierci ulice Londynu.
Był także człowiekiem, którego charakteryzowała niesłychana ciekawość świata. Miał bardzo szerokie spektrum zainteresowań, między innymi interesował się
muzyką
,
teatrem
,
książkami
. Poliglota władający pięcioma językami. Bogato opisywał w nich m.in. życie kulinarno-gastronomiczne
Londynu
. Współczesny mu John Evelyn scharakteryzował go jako wszechstronnie wykształconego. W
1665
został członkiem Towarzystwa Królewskiego, a później nawet jego prezesem.
Samuel Pepys pędzla Edmunda J. Sullivana
W
1685
r., po ustąpieniu z tronu
Jakuba II Stuarta
odszedł z życia publicznego, jego miejsce w Urzędzie Marynarki zajął William Herwer, najbliższy przyjaciel domu, u którego Samuel mieszkał w ostatnich latach swojego życia.
Za życia Pepysa w
1690
r. ukazała się jego historia marynarki, pt.: Memories of the Navy.
Samuel Pepys zapisał cały swój księgozbiór, a był namiętnym
bibliofilem
, w
testamencie
na rzecz Magdalen College. Miał on stanowić odrębną całość i zostać nazwany, zgodnie z wolą testatora: Bibliotheca Pepysiana. Księgozbiór - 3 tysiące tomów: książek drukowanych, rękopisów, rycin, trafił na miejsce swojego przeznaczenia w
1724
. Chyba najważniejszą pozycją w tej bibliotece był oryginalny
rękopis
"Dzienników" Samuela Pepysa.
Samuel Pepys pisał swój dziennik używając, jednego z wielu popularnych w tamtych czasach
stenogramu
. Był to rodzaj
szyfru
, który umożliwiał skrótowe zapisywanie. Autorem tego "szyfru" był Thomas Shelton, po raz pierwszy opublikował go w
1626
(Short Writing), potem ulepszył swój system i nazwał go "Tachygraphy" – wydawcą został
Uniwersytet Cambridge
. Wśród młodych ludzi zapanowała swoista moda na używanie tego systemu, przede wszystkim do zapisywania treści kazań. Samuel Pepys najprawdopodobniej nauczył się go podczas swoich studiów w Cambridge, gdyż podczas spisywania pamiętników był już bardzo wprawiony w używaniu szyfru Sheltona.
Po śmierci Pepysa myślano jednak, że "Dzienniki" zostały napisane jakimś nieznanym szyfrem, wymyślonym przez samego autora.
John Smith, nieświadomy, że w bibliotece Pepysa znajduje się klucz do
szyfru
, jakim zostały zapisane "Dzienniki", podjął trud zdekodowania zapisków. Udało mu się to w latach
1819
–
1822
. Dziennik po raz pierwszy został wydany w
1825
, ale w skróconej formie. Skróty wydawane były też między innymi w 1828, 1848–1849 i 1854. Cały tekst (ponad 3800 stron) został wydany dopiero w
1893
przez Henry B. Wheatleya. Najbardziej nam współczesne pełne wydanie to londyńskie, jedenastotomowe wydanie R. Lathama, R. Matthewsa z lat
1970
-
1983
. Nie jest ono jednak dostępne w języku polskim.
W Polsce "Dziennik" ukazał się w wyborze w dwóch tomach (prawie 1000 stron tekstu) w tłumaczeniu
Marii Dąbrowskiej
, nakładem
wydawnictwa PIW
w
1952
r.; II wydanie w
1954
r.; III wydanie w
1966
r. ostatnie IV wydanie, pochodzi z
1978
r.
Biografie i studia biograficzne:
− Bryant, Arthur (1933). Samuel Pepys (I: The man in the making. II: The years of peril. III: The saviour of the navy), Revised 1948. Reprinted 1934, 1961, etc., Cambridge: University Press.
− Ollard, Richard (1984). Pepys : a biography, First published 1974, Oxford: Oxford University Press.
− Tomalin, Claire (2002). Samuel Pepys : the unequalled self. London: Viking.
W języku polskim:
−
Maria Dąbrowska
, Samuel Pepys i jego Dziennik w: Myśli o sprawach i ludziach.
Warszawa
.
Czytelnik
1956
Linki zewnętrzne
