Sarna, sarna europejska (Capreolus capreolus) –
gatunek
ssaka
parzystokopytnego
z
rodziny
jeleniowatych
. Jedno z ważniejszych
zwierząt łownych
Europy
. Samica jest nazywana kozą, samiec rogaczem, kozłem, młode zaś koźlętami. Istnieje również łowieckie określenie sarniak [3] [4] na dorosłego samca sarny.
Występowanie i biotop
Obecny
zasięg występowania
gatunku obejmuje
Europę
,
Azję Mniejszą
i region
Morza Kaspijskiego
. W Azji występuje blisko z nią spokrewniona
sarna syberyjska
, do niedawna traktowana jako podgatunek sarny europejskiej. Zasięgi występowania obydwu gatunków graniczą ze sobą w
górach Kaukazu
.
W
Polsce
sarna jest gatunkiem pospolitym w całym kraju, najliczniejszym w jego zachodniej części.
Jej
siedliskiem
są równinne i górskie (do 2400 m
n.p.m.
) rzadkie lasy liściaste i mieszane oraz zarośla. W Europie – oprócz populacji leśnej – występuje populacja polna, która przystosowała się do życia na otwartych terenach uprawnych, łąkach, a nawet w ogrodach w pobliżu osiedli i miast.
Charakterystyka ogólna
| Podstawowe dane |
|---|
| Długość ciała | 95-140 cm |
| Wysokość w kłębie | 60-90 cm |
| Długość ogona | 1-2 cm |
| Masa ciała | 15-35 kg |
| Dojrzałość płciowa | 2 lata |
Liczba młodych
w miocie | 1-3 |
| Długość życia | 5- 12 lat |
Wygląd
Sarna jest zwierzęciem średniej wielkości o smukłym ciele, wysokich nogach (cewkach), sierści czerwono-brązowej w lecie, siwo-brązowej lub siwo-żółtej w zimie, z białą lub żółtawą plamą (lustrem) na pośladkach. W Niemczech i Holandii spotykane są osobniki o czarnym ubarwieniu, a w całym zasięgu występowania również białe albo łaciate. Racice małe, ostro zakończone. Palce boczne są wysoko osadzone, nie dotykają podłoża.
Wysokość w kłębie
ok. 75 cm, długość 95-140 cm (w tym tułowia ok. 70 cm), przeciętna masa ciała ok. 25 kg (koza ok. 10% mniej).
Poroże
samców (parostki) osiąga 25-30 cm, u dorosłych zwykle z trzema odnogami (są to tzw. szóstaki regularne - jeśli każda z tyk na trzy odnogi i nieregularne, kiedy tylko jedna tyka ma trzy, a druga posiada mniej odnóg), zrzucane są na przełomie października i listopada; nowe rośnie w scypule do kwietnia. Z końcem kwietnia, bądź na początku maja ma miejsce ścieranie scypułu.
W 2008 w
Prato
we
Włoszech
odkryto samca sarny z jednym parostkiem położonym na środku czaszki[5]. Naukowcy uważają, że jest to wada genetyczna tego osobnika, ponieważ jego bliźniak ma normalne poroże złożone z dwóch parostków.
Tryb życia
Sarny w okresie od późnej jesieni do wiosny żyją w stadach (rudlach) złożonych z kilku do kilkudziesięciu osobników prowadzonych przez doświadczoną samicę. Po tym okresie rudle się rozluźniają i rozbijają na mniejsze grupy. Największą aktywność wykazują we wczesnych godzinach rannych, południowych i wieczornych. Mogą żerować w nocy. Sarna jest gatunkiem roślinożernym. Żywi się trawami, ziołami, liśćmi, grzybami i owocami leśnymi. Samce wykazują zachowania terytorialne i związaną z tym
agresję
.
Rozród
Ciąża
u saren zapłodnionych w okresie letniej
rui
(od połowy lipca do połowy sierpnia) trwa prawie 10 miesięcy, a w przypadku zapłodnienia w listopadzie lub grudniu – 4,5 miesiąca (zimowa ruja występuje u kóz niezapłodnionych w czasie rui letniej). U saren zapłodnionych w lecie przez pierwsze 5 miesięcy występuje zjawisko ciąży przedłużonej (utajonej) polegającej na zahamowaniu rozwoju
zarodka
w stadium
blastuli
na okres około 150 dni.
Wykocenie odbywa się w maju lub czerwcu. Samica rodzi w odosobnionym miejscu od 1 do 3 koźląt. Pozostawia je w ukryciu podchodząc do ich kryjówki tylko na czas karmienia. W pierwszych dniach życia koźląt kontakty matki z dziećmi oraz między rodzeństwem są ograniczone do niezbędnego minimum. Relacje rodzinne nasilają się po dołączeniu młodych do stada. Młode zaczynają pobierać pokarm roślinny w drugim tygodniu życia, do 6 tygodnia mają po bokach tułowia po 3 rzędy białych plamek. Koźlęta pozostają przy kozie przez rok, a czasem dłużej.
Dojrzałość płciową
sarna osiąga w wieku 2 lat.
Znaczenie
Na sarny poluje się dla
mięsa
i
skór
. Mięso (sarnina) jest uważane za bardzo smaczne. Ze skór sarny wyprawiane są
zamsze
(skóry zamszowe).
Zagrożenia i ochrona
Koźlęta
Sarny są narażone na ataki
drapieżników
(
wilk
,
ryś
,
niedźwiedź
, wałęsające się
psy
). Szczególnie narażone są młode koźlęta zanim nabiorą zdolności szybkiego biegu. Jedną ze strategii obronnych saren jest brak
zapachu
młodych oraz pozostawianie ich tuż po
porodzie
w odosobnionych miejscach. Matka przebywa w pobliżu, ale do miejsca ukrycia koźląt podchodzi tylko na czas karmienia. Koźlęta sarny w pierwszych dniach życia nie mają własnego zapachu. Dzięki temu drapieżniki (nawet
psy myśliwskie
) nie mogą ich wyczuć. Znalezionych przypadkowo w lesie koźląt nie należy dotykać, ponieważ w ten sposób człowiek przekazuje swój zapach, co pozbawia młode naturalnej ochrony przed drapieżnikiem. Nie należy również koźląt zabierać pod pretekstem porzucenia przez matkę. Pozostawianie samotnych młodych w ukryciu jest naturalną strategią obronną wielu gatunków jeleniowatych.
Gatunek Capreolus capreolus nie jest objęty konwencją waszyngtońską
CITES
. Sarna jest zwierzęciem łownym zaliczanym do kategorii zwierzyny grubej (zwierzyny płowej) i podlega sezonowej ochronie łownej. Okres polowań na kozły rogacze trwa od 11 maja do 30 września, natomiast na kozy i koźlęta polowania prowadzi się od 1 października do 15 stycznia.
Według danych GUS (Mały Rocznik Statystyczny Polski 2010), pozyskanych na podstawie inwentaryzacji zwierzyny łownej, liczebność polskiej populacji sarny wynosi około 828 tysięcy osobników. W
Czerwonej Księdze Gatunków Zagrożonych
Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów
został zaliczony do kategorii LC (least concern – niskiego ryzyka)[6].
Przypisy
Bibliografia
- Komosińska Halina, Podsiadło Elżbieta: Ssaki kopytne. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002. .
- Woliński Park Narodowy:
Sarna Capreolus capreolus
(
pol.
). [dostęp 21 września 2007].
Zobacz też
