Serce ( łac. cor, gr. kardia) – centralny narząd układu krwionośnego strunowców i niektórych bezkręgowców . Zbudowany jest z tkanki mięśniowej poprzecznie prążkowanej sercowej . Zazwyczaj narząd ten otoczony jest osierdziem (pericardium).

Serce człowieka

Serca mięczaków i stawonogów

Budowa serca bezkręgowca, półschemat.
Strzałka pionowa: ostium, strzałka pozioma: mięsień skrzydlaty, łamane: mięśnie wewnętrzne serca. Zastawki usunięto

Serce wśród bezkręgowców posiadają mięczaki i stawonogi (Mollusca et Arthropoda), lecz jest to organ w znaczny sposób odbiegający w fizjologii i budowie od serca człowieka. Położony jest (zazwyczaj) po grzbietowej stronie ciała. Do serca zasysana jest hemolimfa z hemocelu poprzez ostia (zabezpieczone zastawkami uniemożliwiającymi cofanie się płynu), gdzie pod stosunkowo niskim ciśnieniem przetaczana jest do tętnic , skąd wylewa się do wtórnej jamy ciała (otwarty układ krążenia ).

Serce bezkręgowców stymulowane jest przez układ nerwowy .

Serca strunowców

Serce ryby, schemat. a – zatoka żylna, b – przedsionek, c – komora, d – stożek tętniczy

Serce występuje u wszystkich strunowców. Narząd ten umiejscowiony jest po brzusznej stronie ciała, w klatce piersiowej za żebrami (wyłączając bezogonowe – Anura – nie mające właściwej klatki piersiowej). Umiejscowione może być po środku klatki piersiowej lub z pewnym odchyleniem w stronę lewą (często znacznym – np. ponad 70 % u bydła ). Są to serca miogenne, co znaczy, że są pobudzane przez własny rozrusznik (tj. specyficzny mięsień, np. węzeł zatokowo-przedsionkowy nodus sinuatrialis). W sercu występują zastawki.

Najprymitywniejsze serce (tzw. serce skrzelowe) wśród kręgowców posiadają bezżuchwowce i ryby (Agnatha et Pisces) – wyróżnić w nich można: zatokę żylną (sinus venosus), przedsionek (atrium), komorę (ventriculus cordis), stożek tętniczy z zastawkami (conus arteriosus). Uwaga: występuje u nich jeden obieg krwi !

U płazów (Amphibia) serce to zatoka żylna, prawy przedsionek, komora, lewy przedsionek i stożek tętniczy.

Serce gadów (Reptilia) w budowie zbliżone jest do serca płaziego, z tą różnicą, że u gadów nie występuje stożek tętniczy, a pojawia się częściowa przegroda międzyprzedsionkowa (septum interatriale). Wyjątek stanowią przedstawiciele rzędu Crocodilia , u których występuje przegroda całkowita. Ponadto u gadów występują dwa łuki aorty: lewy i prawy, który u ptaków i ssaków wywodzących się od gadów został z redukowany do prawego u ptaków i lewego u ssaków .

Zastawki w sercu człowieka, półschemat. P – strona prawa, L – strona lewa, zastawki: a – mitralna, b – aorty, c – pnia płucnego , d – trójdzielna Serce ssaków i ptaków składa się z dwóch przedsionków i dwóch komór. Charakterystyczna jest obecność 4 zastawek: zastawki trójdzielnej (przedsionkowo-komorowej prawej, valva tricuspidalis syn. valva atrioventricularis dextra), zastawki dwudzielnej (przedsionkowo-komorowej lewej, mitralnej, valva bicuspidalis syn. valva atrioventricularis sinistra, valva mitralis) oraz 2 zastawek półksiężycowatych: zastawki aorty i zastawki pnia płucnego (valva aortae et trunci pulmonalis).

Przepływ krwi przez serce ssaka

Obieg krwi przez serce dorosłego ssaka, schemat
Małe litery odpowiadają oznaczeniom zastawek (patrz wyżej), strzałki: kierunek, w którym płynie krew, kolor czerwony: krew utlenowana , niebieski odtlenowana . Pozostałe oznaczenia w tekście

Krew odtlenowana powraca z tkanek do serca żyłami głównymi (vv. cavae): górną i dolną do prawego przedsionka (PP) serca, skąd przez zastawkę trójdzielną przepływa do komory prawej (KP). Tętnicami płucnymi (aa. pulmonale) jest transportowana do płuc, gdzie następuje jej utlenowanie. Powraca następnie do przedsionka lewego (PL) żyłami płucnymi (vv. pulmonales), skąd trafia do komory lewej (KL), a później aortą do pozostałych narządów.

U płodu ssaka krążenie krwi w sercu przebiega następująco: krew utlenowana (powracająca z łożyska – placenta) żyłami wpływa do prawego przedsionka, skąd w większości (więcej niż w 95 % ) przedostaje się otworem owalnym (foramen ovale, OO) do lewego przedsionka i aortą do tkanek. Otwór owalny przestaje być drożny w chwili "pierwszego oddechu", czyli w momencie narodzin.

Diastole

Systole

Praca serca ssaka

Pełny cykl pracy serca ( ang. cardiac cycle) trwa około 0,8 sekundy i wyróżnić w nim można trzy fazy:

• okres pauzy, który trwa około połowy czasu przeznaczonego na cały cykl; w tej fazie mięśnie komór i przedsionków są rozkurczone. Krew napływa do serca z żył głównych oraz żył płucnych . Zastawki półksiężycowate pozostają zamknięte.
• diastole jest fazą, w czasie której następuje wypełnienie komór poprzez skurcz przedsionków. Diastole trwa ponad 0,1 sekundy.
• systole trwa 0,3 s; w czasie tej fazy następuje skurcz komór i wyrzut do aorty i tętnicy płucnej przez otwarte zastawki półksiężycowate.

Ogólna zasada brzmi: im większe zwierzę, tym wolniej bije jego serce. Serce słonia waży 22kg i bije tylko 25 razy na minutę, serce myszy nawet 700 razy na minutę. U dużych psów serce bije 80 razy na minutę, a u małych 120 razy.

Serca ptaków biją nawet szybciej, niż wynikałoby to z ich wielkości: kury – do 400 razy na minutę, kanarka – nawet do 1000 razy na minutę.

Budowa serca człowieka

Praca serca człowieka

Serce noworodka zaraz po urodzeniu ma masę 20 gramów i bije z częstością ok. 120-160 uderzeń na minutę. Serce człowieka dorosłego waży niespełna pół kilograma i w warunkach prawidłowych w spoczynku wykonuje od 60 do 90 (średnio 72) uderzeń na minutę. W ciągu przeciętnego życia serce uderza 2,5 miliarda razy. W czasie jednego cyklu sercowego człowieka przez serce przetłaczana jest całkowita objętość krwi w krwiobiegu .

Serce zaczyna bić już 21 dnia od poczęcia. Krew krąży w nieskomplikowanym zamkniętym układzie naczyń, oddzielnym od krążenia matki.

Choroby serca człowieka

Schorzenia serca można podzielić na wrodzone i nabyte. Wady wrodzone są nieprawidłowościami budowy serca lub dużych naczyń powstałymi w życiu płodowym. Do częściej występujących nabytych schorzeń serca zalicza się:

• chorobę niedokrwienną serca ( chorobę wieńcową ) i zawał mięśnia sercowego
  Niedomykalność i zwężenie zastawki mitralnej. Materiał z autopsji.
• wady zastawkowe
• zaburzenia rytmu serca (arytmie) oraz zaburzenia przewodnictwa
• zapalenie mięśnia sercowego
• zapalenie osierdzia
• zapalenie wsierdzia
• niewydolność mięśnia sercowego
• krwotok sercowy
• migotanie przedsionków

Leczeniem chorób serca zajmuje się jedna z podspecjalności interny – kardiologia . Leczeniem operacyjnym chorób serca zajmuje się kardiochirurgia . Na pograniczu tych dwóch specjalności znajduje się kardiologia inwazyjna, która w ostatnich latach przeżywa intensywny rozwój.

Zobacz też

• Fizjologia serca
• Krążenie krwi
• Krążenie wieńcowe
• Budowa serca człowieka
• Osłuchiwanie serca

Bibliografia

• Biologia / Salomon, Berg, Martin, Wille, tł. Alicja Borowska

Linki zewnętrzne

• Trójwymiarowe przedstawienia wyglądu serca w serwisie 3DScience.com:
  • Rysunki
  • Modele
  • Animacja- Krwiobiegu
  • Animacje
  • Heart