Ricercar (od wł. ricercare = szukać) jest to forma muzyczna rozwinięta w XVI i XVII wieku komponowana na instrumenty solowe lub zespoły instrumentów, a we wczesnym okresie także do wykonania wokalnego. Nazwą tą określa się dwa typy utworów: imitacyjne i swobodne.

Ricercar imitacyjny wyewoluował z motetu przeimitowanego. W jego rozwoju najpierw dążono do ograniczenia liczby tematów (J. Buus), a następnie wprowadzono skomplikowane środki techniczne takie jak augmentacja i dyminucja zbilżając się tym samym do formy fugi . W połowie XVI wieku G. Cavazzoni zaczął komponować ricercary na organy, a jego kontynuatorami w tej kwestii byli G. Gabrieli (stworzył ricercar jednotematowy) i G. Frescobaldi (zastosował kontrapunkty stałe).

Ricercar swobodny powstał na pocz. XVI w. i wywodzi się z muzyki lutniowej w formie bliskiej preludiom . Z biegiem czasu forma ta zbliżała się do ricercaru imitacyjnego, ale cały czas nawiązywała do formy preludium rozwijając technikę figuracyjną, która zaowocowała powstaniem toccaty . Twórcami ricercarów swobodnych byli m.in. O. Petrucci, S. Gintzler, W. Bakawark i V. Galilei.

Bibliografia:

• G. Frotscher, Geschichte des Orgelspiels, Leipzig 1935.
• J.M.Chomiński, Formy muzyczne, t. 1, Kraków 1954.