Region Autonomiczny Sinciang-Ujgur
Nazwa chińska: 新疆维吾尔自治区 (Xīnjiāng Wéiwú'ěr Zìzhìqū)
Nazwa lokalna: شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايون (Shinjang Uyghur Aptonom Rayoni)
Nazwa skrócona: 新 (Xīn)
Położenie prowincji Region Autonomiczny Sinciang-Ujgur
Stolica	Urumczi
Języki urzędowe	mandaryński , ujgurski
Mniejszość narodowa	Ujgurzy
Gubernator	Nur Bekri
Populacja	21,308,100 os. ( 2008 )
Powierzchnia	1 660 001 km²
Gęstość zaludnienia	11,8 os./km²
Skład etniczny	Ujgurzy – 45 proc. Chińczycy Han – 41 proc. Kazachowie – 7 proc. Hui – 5 proc. Kirgizi – 0,9 proc. Mongołowie – 0,8 proc. Dongxiang – 0,3 proc. Tadżycy – 0,2 proc. Xibe – 0,2 proc.
Liczba prefektur	14
Liczba powiatów	99
Liczba gmin	1005
ISO 3166-2	CN-65
Strona oficjalna	Xinjiang.gov.cn ( chiń. )

Sinciang ( chiń. Xinjiang, wym. Śin-dźiang; pełna nazwa: Region Autonomiczny Sinciang-Ujgur^[1], ujg. شىنجاڭ ئۇيغۇر ئاپتونوم رايونى, Shinjang Uyghur Aptonom Rayoni), to region autonomiczny w Chinach . Jest to duży, rzadko zaludniony obszar, pokrywający ok. 1/6 część kraju. Sinciang sąsiaduje z Tybetem od południa, z prowincjami Qinghai i Gansu od południowego wschodu, z Mongolią od wschodu, Rosją od północy, a Kazachstanem , Kirgistanem , Tadżykistanem , Afganistanem , Pakistanem oraz kontrolowanymi przez Indie obszarami Kaszmiru od zachodu. Sinciang zawiera większą część Aksai Chin – regionu, który Indie uznają za część stanu Dżammu i Kaszmir .

Historia

"Xīnjiāng" (新疆; lub "Ice Jecen" w języku mandżurskim ) oznacza dosłownie nowe kresy. Nazwa ta została nadana w 1759 roku, kiedy w wyniku podboju Dżungarii , terytorium to weszło w skład Chin.

W 1865 roku wybuchła rebelia przeciwko panowaniu chińskiemu, w wyniku której Sinciang uniezależnił się, a władzę nad regionem przejął Jakub Beg. W 1871 roku zawarł on umowę z Rosjanami, na mocy której zajęli oni dolinę rzeki Ili .

W latach 1875 - 1877 Chińczycy zdołali odzyskać kontrolę nad prowincją, a na mocy podpisanego w 1881 roku wycofali się także Rosjanie, choć zachowali Sinciang jako swoją strefę wpływów.

Po utworzeniu Republiki Chińskiej w 1912 roku Sinciang stał się jedną z prowincji, które nie uznały zwierzchnictwa rządu centralnego i dostały się pod władzę watażków wojskowych. Władzę w prowincji sprawował Yang Zengxin. W 1928 roku, w wyniku interwencji chińskiej armii, został obalony. Gubernatorem prowincji został Jin Shuren. Jego niepopularność doprowadziła w 1931 roku do wybuchu rebelii, w wyniku której 1933 roku proklamowano utworzenie Republiki Turkiestanu Wschodniego .

Z pomocą Związku Radzieckiego Chiny odzyskały w 1934 roku kontrolę nad prowincją. Za rządów nowego gubernatora prowincja popadła w faktyczną zależność od ZSRR. Po przystąpieniu ZSRR do II wojny światowej w 1941 roku region ponownie znalazł się pod władzą chińską.

W 1944 roku zamieszkujący prowincję Kazachowie wzniecili powstanie, w wyniku którego została utworzona (po raz drugi) Republika Turkiestanu Wschodniego . Opanowanie przez powstańców niemal całej prowincji skłoniło chińskie władze do negocjacji. Na mocy porozumienia z 1946 roku Turkiestan Wschodni stawał się niezależnym państwem, chociaż de iure nadal miał być uważany za część państwa chińskiego. Po proklamowaniu Chińskiej Republiki Ludowej w 1949 roku wojska chińskie wkroczyły do prowincji i zlikwidowały Republikę Turkiestanu Wschodniego.

1 października 1955 roku dotychczasowa prowincja Sinciang stała się regionem autonomicznym.

Geografia

Ukształtowanie powierzchni i budowa geologiczna

Położony w centrum kontynentu azjatyckiego Sinciang ma bardzo urozmaiconą rzeźbę powierzchni. Ciągną się tu liczne łańcuchy górskie i wielkie kotliny, leżące między nimi. Chińska część systemu Tienszanu przebiega przez terytorium okręgu w kierunku równoleżnikowym. W jego granicach góry te składają się z pasm: Terskej Ałatau i Borohoro Shan , między którymi ciągnie się głęboka dolina górnego biegu rzeki Ili . Na przedłużeniu tych pasm wznoszą się góry Bogda Shan i Ha'erlike Shan .

Tienszan zbudowany jest z utworów paleozoicznych . Góry te uległy denudacji i następnie w trzeciorzędzie wtórnemu wypiętrzeniu. W rezultacie tego powstały tu liczne kotliny tektoniczne, przede wszystkim Kotlina Turfańska , jedno z najgłębszych zapadlisk tektonicznych świata. Dno tej jedynej w swoim rodzaju "studni" leży w najniższym punkcie 154 m p.p.m. , brzegi jej zaś znajdują się ponad 1000 m n.p.m.

Po obu stronach Tienszanu rozciągają się dwie wielkie kotliny: Kotlina Kaszgarska i Kotlina Dżungarska . Położona na północ od Tienszanu Kotlina Dżungarska sięga aż po granicę z Mongolią i góry Ałtaju Mongolskiego . Leżąca na południe od Tienszanu Kotlina Kaszgarska, zwana też Kotliną Tarymską, dochodzi aż do przedgórzy Pamiru , Karakorum i Ałtyn-Tagu . Granica z regionem autonomicznym Tybetu biegnie już wgłębi Wyżyny Tybetańskiej , wzdłuż pasma Gór Przewalskiego , wzniesionego w pasmie Ulug Muztag do 7723 m n.p.m. Ku wschodowi Kotlina Kaszgarska przechodzi w pustynną równinę , sięgającą do wschodnich granic okręgu i łączącą się z równiną Ałaszan .

Klimat

Klimat Sinciangu jest suchy i skrajnie kontynentalny . Średnie temperatury stycznia wynoszą od -7° na południu Kotliny Kaszgarskiej do -15° na północy. Temperatury lipcowe są natomiast wysokie; wszędzie poza wysokimi górami przekraczają 20°, na południu wynoszą od 25° do 27°, a w wyjątkowych warunkach Kotliny Turfańskiej aż 34°, z maksimum do 48°. Opadów jest mało. Maksymalne ich sumy roczne wynoszą poniżej 100 mm, a w Kotlinie Turfańskiej średnio tylko 30 mm – jedna z najniższych wartości na świecie. Lasów, oprócz zarośli saksaułu , drobnych fragmentów lasów świerkowych i modrzewiowych w wyższych częściach dolin górskich oraz zarośli nadbrzeżnych (tugajów) wzdłuż Tarymu i niektórych innych rzek w zasadzie nie ma. Zarośla te miejscami mogą tworzyć zespoły roślinne trudne do przebycia, zbliżone do dżungli tropikalnych. Dla rolnictwa nadają się tylko ziemie sztucznie nawadniane wzdłuż rzek.

Istnieją podstawy do przypuszczenia, że klimat Sinciangu był jeszcze w czasach historycznych wilgotniejszy niż obecnie. Rzeki, spływające z Ałtyn-tagu, nie kończyły się ślepo, jak dziś, lecz wpadały do Tarymu. Świadczą o tym suche koryta rzek na pustyniach (z okresowym przepływem wody wiosną w najwilgotniejszych latach), a także zachowane w głębi pustyni ruiny miast, jak na przykład Chara Choto. W obecnych warunkach klimatycznych Sinciang należy do najsuchszych obszarów na kuli ziemskiej. Dotyczy to zwłaszcza pustyni Takla Makan , ogromnego kompleksu piasków, wypełniającego całą środkową część Kotliny Kaszgarskiej.

Tarym

Sieć rzeczna

Sieć rzeczna jest uboga. Jest to niemal w całości obszar bezodpływowy , z wyjątkiem skrawka północnej Dżungarii w dorzeczu Czarnego Irtyszu , biorącego swój początek na terytorium chińskim. Główna rzeka Sinciangu, Tarym , o pokaźnej długości 2750 km, ale znikomym i bardzo zmiennym przepływie , ginie w piaskach pustyni w pobliżu jeziora Lob-nor . Również mniejsze rzeki, spływające z gór, niekiedy zaopatrywane w wodę przez lodowce górskie (jak w paśmie Bogda Shan ), są z reguły "ślepe". Niektóre uchodzą do słonych jezior , jak na przykład Ulungur He w Dżungarii, wpadająca do jeziora Ulungur Hu .

Demografia

Ludność, podobnie jak we wszystkich krajach pustynnych, rozmieszczona jest nierównomiernie i skupiona niemal wyłącznie w oazach . Istnieje tu 5 głównych pasów oaz – południowej Kaszgarii wzdłuż Ałtyn-Tagu , północnej Kaszgarii wzdłuż Tarymu i południowych przedgórzy Tienszanu , Kuldżyńska wzdłuż Ili , Urumczi na północnym przedgórzu Bogda Shan oraz Hami na południowym przedgórzu pasma Ha'erlike Shan . W oazach gęstość zaludnienia przekracza 100 osób/km², pustynie zaś są bezludne ( Takla Makan ) bądź też zaludnione przez nielicznych koczowników . W Dżungarii powstało dużo osiedli związanych z wydobyciem ropy naftowej ( Karamay ).

Około 75% ludności Sinciangu mieszka w Kaszgarii, tj. ma południe od gór Tienszan, około 25% zaś przypada na znacznie słabiej zaludnioną Dżungarię. Słabość rolnictwa powoduje, że Sinciang jest bardziej umiastowiony niż inne regiony Chin – nie wydaje się jednak, by udział ludności faktycznie miejskiej był wyższy od 20%.

Bardzo ważnym problemem regionu jest jego wielonarodowość. Do połowy XX w. Chińczycy byli w Sinciangu nieliczni. Niewielki ich napływ z głębi kraju zaznaczył się w okresie międzywojennym, zwłaszcza podczas klęsk głodowych w Shaanxi i Gansu . Skupiali się oni głównie w Dżungarii, zwłaszcza w Urumczi i Barkol; w Kaszgarii w większych miastach istniały wyodrębnione dzielnice chińskie. W całym Sinciangu udział Chińczyków nie przekraczał w latach czterdziestych 5%. Dopiero doprowadzenie linii kolejowej do Urumczi w 1958 roku otworzyło drogę do napływu Chińczyków. Sinizacji uległa przede wszystkim różnojęzyczna Dżungaria, podczas gdy Kaszgaria, w której Ujgurzy stanowili większość, mogła jeszcze zachować ujgurski charakter etniczny.

Obecnie większość mieszkańców regionu stanowią wyznające islam ludy tureckie, z których najliczniejsi są Ujgurzy i Kazachowie . Liczną grupę etniczną stanowią Chińczycy Han . W północnej i wschodniej Dżungarii żyją w rozproszeniu Mongołowie . Podobnie jak Kazachowie, lud ten utrzymuje się dotąd głównie z pasterstwa koczowniczego. Podobny typ pasterstwa, tylko w warunkach wysokogórskich, jest podstawą egzystencji Kirgizów w graniczących z Kazachstanem, Kirgistanem i Tadżykistanem częściach Pamiru i Tienszanu. W miastach żyją dość liczni Hui – głównie w Urumczi i Hami. W wieku XV i XIX osiedliła się w Dżungarii niewielka liczba Rosjan , głównie tzw. starowierców . Po rewolucji 1917 r. w Urumczi i Kuldży (Yining) osiedliło się nieco rosyjskich emigrantów politycznych.

Przypisy