Startuj z nami!

www.szkolnictwo.pl

praca, nauka, rozrywka....

mapa polskich szkół
Nauka Nauka
Uczelnie Uczelnie
Mój profil / Znajomi Mój profil/Znajomi
Poczta Poczta/Dokumenty
Przewodnik Przewodnik
Nauka Konkurs
uczelnie

zamów reklamę
zobacz szczegóły
uczelnie

Sowy

Sowy

Sowy (Strigiformes) – rząd ptaków z podgromady ptaków nowoczesnych Neornithes. Obejmuje gatunki drapieżne , które przystosowały się do polowania nocą i o zmroku, choć niektóre gatunki powróciły do dziennego trybu życia. Zamieszkują cały świat, prowadząc zasadniczo osiadły tryb życia, lecz niektóre północne populacje koczują lub stały się wędrowne.

Spis treści

Cechy

Sowy nie są spokrewnione z ptakami drapieżnymi , ale wykazują z nimi konwergencję – tzn. posiadają wiele cech wspólnych, wynikających z podobnego trybu życia. Wśród nich można wymienić: ostre dzioby i szpony , dobry wzrok, zdolność widzenia stereoskopowego (dwuocznego). Różnice to przede wszystkim nocny tryb życia sów oraz ich doskonały słuch.

Charakterystyka

Czaszka puchacza (Bubo bubo)

U sów występuje tzw. odwrócony dymorfizm płciowy – samice są większe od samców. Różnice jednak nie są zwykle tak duże, jak u ptaków szponiastych . Poza tym obie płci zazwyczaj nie różnią się wyglądem.


Upierzenie

Zbliżenie pióra sowy uszatej (Asio otus)

Upierzenie sów ma zwykle maskujący wzór, w kolorystyce szarej lub brązowej. W porównaniu z ptakami prowadzącymi dzienny tryb życia ich ubarwienie jest bardzo mało zróżnicowane. Gatunki zamieszkujące daleką północ, jak sowa śnieżna , są przeważnie białe, co na śniegu również spełnia funkcję maskującą.

Sowie upierzenie jest gęste i miękkie. Każde pióro na górnej powierzchni chorągiewki pokryte jest aksamitnym puszkiem, w dotyku przypominającym plusz lub atłas . Dzięki temu pióra ocierając się o siebie w czasie uderzeń skrzydeł nie wydają dźwięku – sowa leci bezszelestnie. Ponadto, przednie krawędzie lotek położonych najbardziej z przodu są wyposażone w „ząbki” – szczoteczkowaty rąbek. Podobny brzeg mają tylne krawędzie wszystkich lotek. Taka budowa piór najprawdopodobniej zapobiega zawirowaniom powietrza podczas lotu i również sprzyja jego wyciszeniu. Podanych cech nie posiada upierzenie sów żywiących się rybami, które podczas polowania posługują się wzrokiem, a nie słuchem. Gatunki rybożerne mają ponadto nagi skok i palce.

Zmysły

Słuch

Ucho sowy uszatej (Asio otus)

Sowy słyszą w przedziale 50–21000 Hz. Nie posiadają uszu zewnętrznych, a jedynie otwory słuchowe ukryte pod piórami. „Uszy” widoczne u niektórych sów (np. sowy uszatej ) to jedynie pęki piór.

Wokół oczu i dzioba sowy mają szlarę , czyli promieniście ułożone pióra, sztywniejsze od innych. Funkcją szlary jest skupianie fal dźwiękowych o wysokich częstotliwościach. Działa ona podobnie jak talerz satelitarny lub ręka przyłożona do ucha. W obrębie szlary, na jej krawędzi leżą sowie uszy, otoczone zagłębieniem, przechodzącym dalej w rynienkę w upierzeniu. Dźwięk trafiający do szlary jest kierowany poprzez rynienki do zagłębień i dalej do uszu. Co istotne, otwory słuchowe po obu stronach głowy są ułożone niesymetrycznie, również zagłębienia mają inny kształt. Powoduje to, że dźwięk dochodzi do uszu w różnym czasie i w nieco innej formie. Dzięki temu sowa potrafi precyzyjnie zlokalizować ofiarę nawet w całkowitej ciemności.

Wzrok

Oczy puchacza wirginijskiego (Bubo virginianus)

Wprawdzie większość sów poluje używając przede wszystkim słuchu, ale charakteryzują się one również doskonale rozwiniętym wzrokiem, dostosowanym do widzenia w słabym oświetleniu. W porównaniu do ptaków dziennych, np. gołębi, oko sowy jest do 100 razy wrażliwsze na światło; w porównaniu do człowieka – do 2,5 raza wrażliwsze[2]. Poszczególne gatunki różnią się między sobą zdolnością widzenia – sowy prowadzące dzienny tryb życia widzą gorzej przy słabym oświetleniu, ale lepiej rozróżniają barwy.

Lepsze widzenie w ciemności nie wynika ze zwiększonej wrażliwości siatkówki , a ze specyficznej budowy oka. Sowy mają bardzo duże gałki oczne typu teleskopowego, z długą ogniskową i bardzo dużą źrenicą. Powoduje to, że na siatkówkę pada więcej światła. Za siatkówką znajduje się błona odblaskowa , która dodatkowo wzmacnia jasność widzenia.

Dzięki długiej ogniskowej oczy sów mają także zdolność powiększania obrazu, podobnie jak teleobiektyw . Cylindryczny kształt gałki ocznej pozwolił zwiększyć głębokość oka i tym samym długość ogniskowej bez jednoczesnego znacznego zwiększania rozmiarów i masy głowy. Wadą tego rozwiązania jest zawężenie pola widzenia – sowy widzą tunelowo, podobnie jak człowiek przez lornetkę. Ponadto oczy sów, ze względu na ich wielkość i kształt, są mało ruchliwe w oczodołach . Ograniczony kąt widzenia rekompensują sobie ogromną ruchliwością szyi – mogą wykonywać obroty głową w zakresie 270°. Natomiast obiekty położone bardzo blisko identyfikują wyjątkowo długimi piórami czuciowymi umieszczonymi wokół dzioba.

W przeciwieństwie do większości ptaków, oczy sów są zwrócone do przodu. Pola widzenia prawego i lewego oka nachodzą na siebie w zakresie 60–70°. Daje to duży kąt widzenia przestrzennego i ułatwia szacowanie odległości.

Sowy jako jedyne spośród ptaków mrugają używając górnej powieki (oraz dodatkowo tzw. trzeciej powieki – migotki ).

Rozmiary

Puchacz , jedna z największych sów

Rozmiary sów są bardzo zróżnicowane. Największą[3] sową jest zamieszkujący Eurazję puchacz (Bubo bubo). Rozpiętość jego skrzydeł sięga dwóch metrów , zaś jego długość to około 70 centymetrów . Za to najmniejszą[3]sową jest północnoamerykańska sóweczka kaktusowa (Micrathene whitneyi), której długość może wynosić tylko 12 cm. Puchacz występuje także w Polsce, jako nieliczny ptak lęgowy. Z kolei występująca u nas sóweczka (Glaucidium passerinum) jest niewiele większa od sóweczki kaktusowej.

Środowisko

Włochatka – gatunek typowo leśny

Sowy zamieszkują bardzo różnorodne środowiska, ale większość gatunków preferuje lasy, od starych, gęstych drzewostanów (np. puszczyk mszarny , włochatka ) po luźniejsze lasy i zadrzewienia, a nawet tereny parkowe czy sady (np. uszatka , puszczyk , syczek ). Inne środowiska zasiedlane przez sowy to m.in.:

Niektóre gatunki żyją blisko siedzib ludzkich – np. pójdźka, płomykówka, syczek.

Pożywienie

Wypluwki uszatki

Sowy odżywiają się pokarmem zwierzęcym od owadów po ssaki. Najczęstsze strategie polowań u sów to czatowanie (zasiadka) oraz niski lot patrolowy, zwykle ok. 1–3 m nad ziemią. Niektóre gatunki (jak pójdźka ) polują na owady i gryzonie chodząc po ziemi, inne (jak płomykówka , uszatka , sowa błotna ) potrafią zawisać w powietrzu, podobnie jak pustułka ; niektóre wreszcie, jak sóweczka , szukają ofiar w koronach drzew.

Niektóre gatunki sów (np. puszczyk ) są generalistami pokarmowymi, czyli zjadają to, co jest najłatwiej dostępne i uda im się upolować. Skład ich pożywienia jest więc różnorodny i może być inny u różnych przedstawicieli tego samego gatunku, zależnie od zasobności środowiska. Z kolei inne gatunki sów są specjalistami pokarmowymi, czyli specjalizują się w jednym rodzaju pożywienia (np. płomykówka i uszatka odżywiają się niemal wyłącznie drobnymi gryzoniami, a sowy rybiarki – rybami).

Ofiary są łapane w szpony i uśmiercane uderzeniami dzioba lub przez uduszenie silnym uściskiem. Do przenoszenia zdobyczy sowy wykorzystują zarówno dziób, jak i szpony. Potrafią w locie przemieścić ofiarę z nóg do dzioba. Dorosłe osobniki zazwyczaj połykają ofiarę w całości (o ile jej wielkość na to pozwala), a młodym ofiara podawana jest po rozdrobnieniu. System trawienny sów nie pozwala na strawienie kości, zębów, sierści i piór. W czasie od 8 do 24 godzin po połknięciu pokarmu wydalają więc niestrawione resztki w postaci wypluwki . Jej zawartość można zidentyfikować co do gatunku i dzięki temu możliwe jest dokładne poznanie składu pokarmu sowy.

Niemal wszystkie gatunki sów gromadzą zapasy, składując nadmiar upolowanych ofiar w gnieździe lub jego sąsiedztwie, w dziuplach, na gałęziach, w załomach skał itp.

Lęgi

Lęg włochatki (Aegolius funereus)

Okres lęgowy u sów zaczyna się już w lutym, a nawet styczniu ( puchacz , puszczyk , puszczyk uralski ) i trwa do maja ( pójdźka , sóweczka ). Płomykówka, uszatka i włochatka regularnie wyprowadzają drugie (a wyjątkowo nawet trzecie) lęgi, do lipca.

Sowy zwykle nie budują własnego gniazda, a jedynie nieco przystosowują miejsce lęgowe. Wykorzystują gniazda opuszczone przez inne gatunki (np. uszatka , puchacz) lub składają jaja bezpośrednio w dziupli (np. puszczyk, sóweczka), na półce skalnej (np. puchacz) czy na ziemi (np. sowa błotna ). Pójdźki ziemne zajmują nory w ziemi, wykopane przez małe ssaki lub (rzadziej) samodzielnie. Pójdźki i płomykówki często gniazdują w niszach budynków czy na poddaszach.

Jaja są składane w odstępach 1–3 dniowych. Mają kolor matowobiały i kształt bardzo zbliżony do kulistego. W przeciwieństwie do większości ptaków, sowy zwykle zaczynają wysiadywanie już po złożeniu pierwszego jaja. Pisklęta klują się kolejno, jest więc między nimi różnica wieku. W sytuacji niedoboru pokarmu przeżywają tylko najstarsze (największe i najsilniejsze) ptaki. W większości lęgów najmłodsze pisklęta nie dożywają dorosłości. Młode wykluwają się zazwyczaj nocą i są ślepe, lecz pokryte gęstym, białym lub kremowym puchem. Puch ciemnieje po 1–2 tygodniach, dzięki czemu pisklęta opuszczające gniazdo mają bardziej maskujące ubarwienie.

Samica opiekuje się pisklętami do momentu opuszczenia przez nich gniazda, co może nastąpić po 2–7 tygodniach od wyklucia. Samiec pozostaje w pobliżu, przynosząc samicy i pisklętom pokarm. Młode opuszczają gniazdo, zanim nauczą się latać. U sów gniazdujących w dziuplach pisklęta wychodzą na okoliczne gałęzie i tam przesiadują, domagając się pożywienia od rodziców. Potrafią przelatywać z gałęzi na gałąź, a w razie upadku na ziemię najczęściej są w stanie wspiąć się z powrotem na drzewo, używając mocnych szponów i dzioba.

Systematyka

Do rzędu należą dwie rodziny [4]

Mielczarek i Cichocki w ramach powyższych rodzin wydzielali ponadto podrodziny : płomykówki (Tytoninae) i puchówki (Phodilinae) w rodzinie płomykówkowatych oraz puchacze (Buboninae) i puszczyki (Striginae) w rodzinie puszczykowatych[5].

Formy bazalne i o niepewnym pochodzeniu lub niepewnej pozycji systematycznej (wszystkie prehistoryczne):

  • Berruornis (późny paleocen , Francja ) – przypuszczalnie forma bazalna . Może należeć do rodziny Sophiornithidae[6].
  • Strigiformes gen. et ap. indet[7]. (późny paleocen, Zhylga, Kazachstan )[6].
  • Palaeoglaux (środkowy/późny eocen , środkowo-zachodnia Europa ) – może należeć do własnej rodziny Palaeoglaucidae lub do Strigidae[6].
  • Palaeobyas (późny eocen/wczesny oligocen , Quercy, Francja) – może należeć do rodziny Sophiornithidae lub Tytonidae.
  • Palaeotyto (późny eocen/wczesny oligocen, Quercy, Francja) – może należeć do rodziny Sophiornithidae lub Tytonidae.
  • Strigiformes gen. et spp. indet[7]. (wczesny oligocen, Wyoming , USA )[8].
  • Rodzina: Ogygoptyngidae
  • Rodzina: Protostrigidae
    • Eostrix (wczesny/środkowy eocen – środkowo-zachodnia część USA i wczesny eocen – Anglia )[9][11][10][6].
    • Minerva (środkowy/późny eocen, USA) – wcześniej Protostrix, obejmujący "Aquila" ferox, "Aquila" lydekkeri, i "Bubo" leptosteus[12][9][10][6].
    • Oligostrix (środkowy oligocen, Saksonia , Niemcy )[6].
  • Rodzina: Sophiornithidae

Sowy Polski

Puszczyk – najczęściej spotykana sowa w Polsce

Do polskiej awifauny zalicza się 13 gatunków, w tym 9 lęgowych:

jeden przelotny i zimujący:

oraz 3 zalatujące wyjątkowo:

Przypisy

  1. Strigiformes w: Integrated Taxonomic Information System ( ang. )
  2. badania przeprowadzone na puszczykach Strix aluco; Ch. McGowan, op.cit., s. 168
  3. 3,0 3,1 Heinrich Hoerschelmann, Co i jak – Ptaki
  4. Frank Gill, Minturn Wright: Order: Strigiformes ( ang. ). IOC World Bird List: Version 2.0. [dostęp 9 kwietnia 2009].
  5. Paweł Mielczarek, Włodzimierz Cichocki, "Polskie nazewnictwo ptaków świata", Notatki Ornitologiczne tom 40, 1999, zeszyt specjalny
  6. 6,0 6,1 6,2 6,3 6,4 6,5 6,6 6,7 Cécile Mourer-Chauviré. A large owl from the Palaeocene of France . „Paleontology”. 37. 2, ss. 339–348 (1994) ( ang. ). 
  7. 7,0 7,1 Rodzaj nieokreślony.
  8. Olson 1985: s.131.
  9. 9,0 9,1 9,2 Cécile Mourer-Chauviré, Robert Wilson Shufeldt. Minerva antiqua (Aves, Strigiformes), an owl mistaken for an edentate mammal . „American Museum novitates”. 2773, ss. 1-11 (1983). Nowy Jork: American Museum of Natural History ( ang. ). 
  10. 10,0 10,1 10,2 P. V. Rich. Tarsometatarsus of Protostrix from the Mid-eocene of Wyoming . „ The Auk ”. 99. 3, ss. 576-579 (1982) ( ang. ). 
  11. Larry D. Martin, Craig C.autor link = Black. A New Owl from the Eocene of Wyoming . „ The Auk ”. 89. 4, ss. 887-888 (1972) ( ang. ). 
  12. Alexander Wetmore, Robert Wilson Shufeldt, Walter Granger. The status of Minerva antiqua, Aquila ferox and Aquila lydekkeri as fossil birds . „American Museum novitates”. 680, ss. 1-4 (1933). Nowy Jork: American Museum of Natural History ( ang. ). 

Bibliografia

  • Peter Hayman, Rob Hume, Andrzej Kruszewicz, Agnieszka Czujkowska: Ptaki drapieżne. Warszawa: "Muza", 2007. . 
  • Christopher McGowan, Jan Strzałko, Abigail Rorer: Drapieżca i ofiara. Poznań: Dom Wydawniczy Rebis, 2000. . 
  • praca zbiorowa pod red. Romualda Mikuska (2005): Metody badań i ochrony sów, Fundacja Wspierania Inicjatyw Ekologicznych, Kraków. .
  • Olson, Storrs L. (1985): The fossil record of birds. In: Farner, D.S.; King, J.R. & Parkes, Kenneth C. (eds.): Avian Biology 8: 79-238. Academic Press, New York.
  • Christopher M Perrins, Paweł (tłumacz) Kozłowski, Leszek Myszkowski, Michał Korwin-Kossakowski, Maria Paciorkiewicz: Wielka encyklopedia ptaków. Warszawa: Muza, 2004. . 

Linki zewnętrzne


Inne hasła zawierające informacje o "Sowy":

Sowa uszata ...

Atena ...

Katastrofa elektrowni jądrowej w Czarnobylu ...

Sowy Sowy Sowa uszata (Asio otus) Systematyka Domena eukarionty Królestwo zwierzęta Typ strunowce Podtyp kręgowce Gromada ptaki Podgromada Neornithes Nadrząd neognatyczne Rząd Sowy Nazwa systematyczna Strigiformes Wagler , 1830 Sowy (Strigiformes) – rząd ptaków ...

Cywilizacja Majów ośrodka. W tym samym roku, tron Tikalu objął Yax Nuun Ahiin, syn "Sowy Miotacza Oszczepów", nieznanej bliżej postaci, być może samego władcy Teotihuacan . Przybysz ...

Drapieżnictwo ...

Strzyga ...

Lelek kozodój ...

Ptaki ...

Kruk walory głosowe, a budowa ciała, tryb życia i przede wszystkim ulokowanie mięśni głoSowych w pobliżu błon wibracyjnych. Wymiary średniedługość ciała ok. 65-67 cmrozpiętość skrzydeł ...


Inne lekcje zawierające informacje o "Sowy":

Ameryka Północna - zagadnienia przyrodnicze (plansza 14) białe niedźwiedzie polarne, woły piżmowe, renifery, zające bielaki, foki grenlandzkie, morsy i Sowy polarne. Na obszarach górskich możemy spotkać, m. in. niedźwiedzia grizli i czarnego, ...

Ptaki 1 (plansza 27) of owls. W nocy, sójka powinna być ostrożna ze względu na Sowy. ...

032. Ekologia biosfery (plansza 3) lemingów. W Ameryce Północnej żyją także piżmowoły. Ptakami typowymi dla tundry są Sowy śnieżne, sokoły białozory i pardwy. Latem przylatują tu także liczne kaczki ...





Zachodniopomorskie Pomorskie Warmińsko-Mazurskie Podlaskie Mazowieckie Lubelskie Kujawsko-Pomorskie Wielkopolskie Lubuskie Łódzkie Świętokrzyskie Podkarpackie Małopolskie Śląskie Opolskie Dolnośląskie