pomnik Wojciecha Kętrzynskiego w Kętrzynie
Grób na cmentarzu Łyczakowskim
Wojciech Kętrzyński, Adalbert von Winkler (ur.
11 lipca
1838
w
Giżycku
(niem. Lötzen), zm.
15 stycznia
1918
we
Lwowie
) – historyk, wieloletni dyrektor
Zakładu Narodowego im. Ossolińskich
we
Lwowie
.
Biografia
Urodził się jako Adalbert von Winkler. Jego ojciec pochodził ze szlacheckiej rodziny, której nazwisko powstało od miejscowości
Kętrzyno
w powiecie wejherowskim. Dziadkowi Kętrzyńskiego dopisano przy nazwisku dodatek Winkler, a ojciec Wojciecha Kętrzyńskiego o imieniu Józef używał już tylko nazwiska Winkler. Matką Wojciecha Kętrzyńskiego była Eleonora z domu Raabe, która pochodziła z
Nowej Wsi
pod
Iławą
. Po śmierci ojca w
1846
, który był żandarmem w Giżycku, Kętrzyński w latach
1849
-
1853
przebywał w
Poczdamie
w szkole dla sierot po byłych wojskowych.
W latach
1853
–
1855
ukończył progimnazjum (w dwa lata pięcioletni kurs) w Lötzen (obecnie
Giżycko
). Następnie w od 1855 w Gimnazjum w Rastenburgu (Rastembork, obecnie
Kętrzyn
). W
1856
otrzymał list od siostry, z którego dowiedział się o polskim pochodzeniu i dawnym nazwisku rodowym Kętrzyński. Spowodowało to jego zainteresowanie polskością i naukę języka polskiego. W
1859
zdał egzamin maturalny i
13 października
rozpoczął studia historyczne na Wydziale Filozoficznym
Uniwersytetu Albertyna w Królewcu
.
W
1861
Kętrzyński przeprowadził urzędową zmianę imienia i nazwiska na – Wojciech Kętrzyński. W wakacje 1862 roku przebywał u swojej ciotki Jadwigi Krohnke w Warszawie. Później zaangażował się w działalność patriotyczną i miał swój udział w
powstaniu styczniowym
– organizował transport broni. W dniu
11 września
1863
został aresztowany we wsi
Jaroty
i uwięziony w
Górnej Bramie
w
Olsztynie
. Po początkowym uwolnieniu od zarzutów, aresztowano go ponownie 6 października i osadzono w więzieniu
Moabit
w Berlinie. Jego sprawa była później rozpatrywana w wielkim procesie
Polaków
w
Berlinie
. W czasie procesu został mu przedstawiony zarzut zdrady stanu. Ostatecznie od tego zarzutu został uniewinniony, ale 23 grudnia
1864
został skazany na rok więzienia w
twierdzy kłodzkiej
. W więzieniu przetłumaczył na łacinę swoją dysertację doktorską i poemat
Wincentego Pola
na niemiecki. Po wyjściu z więzienia w dniu 22 kwietnia 1866 r., udał się do Królewca na uniwersytet. Tam obronił 12 grudnia 1866 r. swoją rozprawę doktorską De bello a Boleslao Magno cum Henrico rege Germaniae gesto a
1002
–
1005
. Potem w różnych miejscach szukał pracy, ponieważ władze pruskie odmawiały mu zatrudnienia na terenach, gdzie mieszkali Polacy. W 1868 roku opublikował w "Gazecie Poznańskiej" pracę "O Mazurach". W latach
1868
–
1870
znalazł zatrudnienie jako bibliotekarz u J.K. Działyńskiego w
Kórniku
pod
Poznaniem
. Ostatecznie od
1873
zaczął pracować w
Zakładzie im. Ossolińskich
we
Lwowie
. Pracę tam podjął
1 czerwca
1870
jako sekretarz naukowy, od
1874
– kustosz i od
1 listopada
1876
– dyrektor. W 1882 roku opublikował dzieło "O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich".
Wojciech Kętrzyński zmarł 15 stycznia
1918
r. i został pochowany na
Cmentarzu Łyczakowskim
we
Lwowie
. Część rodziny Wojciecha Kętrzyńskiego osiedliła się w
Warszawie
, a niektórzy z niej wyemigrowali do
Kanady
.
Pamięć Wojciecha Kętrzyńskiego uczczono, nadając w
1946
mazurskiemu miastu Rastembork nazwę
Kętrzyn
. Nazwiskiem jego nazwano wiele ulic, a także jego imię i nazwisko występuje w nazwach szkół oraz innych instytucji. Do najważniejszych z nich należy
Ośrodek Badań Naukowych im. Wojciecha Kętrzyńskiego
w
Olsztynie
, założony w
1963
. W latach
1969
–
1994
był patronem Centrum Szkolenia Specjalistów Artylerii i Radiotechniki (przemianowanego w
1992
na Centrum Szkolenia Specjalistów Wojsk Rakietowych) w
Bemowie Piskim
. Wbrew pozorom nazwa Kętrzyn została nadana omyłkowo, gdyż Kętrzyński urodził się w Giżycku i w wyniku zamieszania w papierach, Kętrzyn otrzymał nazwę od nazwiska Kętrzyński, natomiast Giżycko od Gizewiusza.
Dorobek
Wojciech Kętrzyński dał się poznać jako historyk, etnograf, polityk, publicysta i poeta. Wprowadził na grunt nauki polskiej problematykę prusko-mazurską. W pracach swoich opierał się na tysiącach, wcześniej nie publikowanych źródeł. Krytycznie odnosił się do zafałszowań historyków niemieckich. Pozytywnie ocenił prace
Maxa Toeppena
. Współpracował z
Oskarem Kolbergiem
, któremu przekazał zbiór pieśni mazurskich, uzupełniając zbiory
Gustawa Gizewiusza
. Kętrzyński współpracował z
Henrykiem Sienkiewiczem
, który pisząc "Potop" niewątpliwie korzystał z jego wiedzy.
Ważniejsze opracowania Wojciecha Kętrzyńskiego
- w
1868
r. publikuje w "Dzienniku Poznańskim" artykuł "O Mazurach", który publikowany był też później w
1872
r. w wersji rozszerzonej. Była to jego pierwsza z publikacji przybliżających Mazury Polsce i Polskę Mazurom.
- "Szkice Prus Wschodnich" zamieszczone w "Przewodniku Naukowym i Literackim", Lwów
1876
.
- "Nazwy miejscowe polskie Prus Zachodnich, Wschodnich i Pomorza wraz z ich przezwiskami niemieckimi", Lwów
1879
.
- "Gazeta polska z początku
XVIII
w.(
Poczta Królewiecka
1718
-
1720
) w "Przewodniku Naukowym i Literackim", Lwów
1880
.
- Wiersze Wojciech Kętrzyński pisał po niemiecku w wieku młodzieńczym. Po wydaniu zbioru "Aus dem Liederbuch eines Germanisierten (1854-1862)" w
1883
r. zostały skonfiskowane przez władze pruskie i austriackie. (Znaczenie tych wierszy doceniła
Armia Krajowa
- niektóre z nich kolportowano w czasie
II wojny światowej
wśród żołnierzy niemieckich.)
- "O ludności polskiej w Prusiech niegdyś krzyżackich" Lwów
1882
.
- "O powołaniu Krzyżaków przez księcia Konrada" w "Kraju" wydawanym w
Petersburgu
1903
.
Źródła opracowane przez W. Kętrzyńskiego
- Około 70 tekstów średniowiecznych dokumentów opublikowanych tomach 3 -6 "Pomników dziejowych Polski".
- 128 dokumentów z lat
1105
-
1399
wydrukowanych w "Kodeksie dyplomatycznym klasztoru tynieckiego".
- Katalog rękopisów "Ossolineum" (trzy tomy - siedemset stron druku).
Linki zewnętrzne
