Staw biodrowy ( łac. articulatio coxae) - staw kulisty tworzony przez głowę kości udowej oraz panewkę stawu biodrowego kości miednicznej. Przenosi ciężar ciała z tułowia na kończyny dolne oraz umożliwia ich ruchomość. Jeden z największych stawów organizmu człowieka.

Powierzchnie stawowe

Powierzchnie stawowe stawu biodrowego tworzą pokryte chrząstką szklistą:

• głowa kości udowej
• powierzchnia księżycowata panewki stawu biodrowego

Główkę stawu biodrowego tworzy kulista głowa kości udowej (caput femoris). Na jej szczycie znajduje się niewielkie wgłębienie - dołek głowy kości udowej (fovea capitis femoris), będący miejscem przyczepu więzadła głowy kości udowej (lig. capitis femoris). Głowa kości udowej porusza się w panewce stawu biodrowego (acetabulum), składającej się z powierzchni księżycowatej (facies lunata) oraz wypełnionego tkanką tłuszczową dołu panewki (fossa acetabuli). Panewka dodatkowo pogłębiona jest chrzęstnym obrąbkiem panewkowym (labrum acetabulare). Dwa brzegi obrąbka połączone są więzadłem poprzecznym panewki (lig. transversum acetabuli), przerzuconym nad wcięciem panewki.

Cały staw otoczony jest mocną i grubą torebką stawową .

Więzadła stawu biodrowego

Torebka stawowa wzmocniona jest bardzo silnymi więzadłami, których głównym zadaniem jest hamowanie nadmiernych ruchów kończyny.

• więzadło biodrowo-udowe (ligamentum iliofemorale).

Odchodzi od kolca biodrowego przedniego dolnego i przyczepia się do kresy międzykrętarzowej. Pasmo górne tego więzadła hamuje ruchy obrotowe uda na zewnątrz i ogranicza przeginanie się do tyłu, oraz hamuje ruch przywodzenia uda. Pasmo przednie hamuje nadmierne prostowanie oraz obrót uda do wewnątrz. Oba pasma są dla siebie antagonistami. Jest to najsilniejsze więzadło z całego organizmu. Może wytrzymać obciążenie do 350 kg.

• więzadło łonowo-udowe (ligamentum pubofemorale).

Rozpoczyna się na trzonie i gałęzi górnej kości łonowej i dochodzi do krętarza mniejszego kości udowej. Ogranicza odwodzenie uda.

• więzadło kulszowo-udowe (ligamentum ischiofemorale)

Rozpięte pomiędzy tylnym brzegiem panewki a krętarzem większym. Hamuje ruchy obrotowe uda do wewnątrz oraz ruchy przywodzenia.

Powyższe więzadła są wzajemnie powiązane tworząc tzw. warstwę okrężną (zona orbicularis). Jest to okrężne pasmo włókniste, przebiega wokoło szyjki anatomicznej głowy kości udowej. Warstwa okrężna wzmacnia torebkę stawową, uelastycznia i stabilizuje staw biodrowy.

Wewnątrz stawu biodrowego znaduje się mniejsze więzadło:

• więzadło głowy kości udowej (ligamentum capitis femoris).

Rozpięte między dołkiem głowy a dołem panewki, hamuje ruchy przywodzenia oraz ruchy obrotowe na zewnątrz.

Ruchy w stawie biodrowym

Udo, a wraz z nim cała kończyna dolna, w stawie biodrowym wykonuje następujące ruchy:

W płaszczyźnie strzałkowej:

• prostowanie (extensio)
• zginanie (flexio)

W płaszczyźnie czołowej:

• odwodzenie (abductio)
• przywodzenie (adductio)

W płaszczyźnie poprzecznej:

• rotacja zewnętrzna (rotatio externa)
• rotacja wewnętrzna (rotatio interna)

Kombinacja ruchów, we wszystkich płaszczyznach:

• obwodzenie (circumductio)

Ciekawostki

1 lipca 1952 roku - pierwsze udane wszczepienie sztucznego stawu biodrowego

Bibliografia

• Adam Krechowiecki, Florian Czerwiński : Zarys anatomii człowieka. Szczecin: Wydawnictwo Lekarskie PZWL , 2004. . 
• Adam Bochenek , Michał Reicher : Anatomia człowieka tom I. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL , 1998. . 
• Biomachina .