Stefan Żeromski
Dziedzina sztuki	literatura
Ważne dzieła	Przedwiośnie , Ludzie bezdomni , Popioły , Syzyfowe prace
Muzeum artysty	Muzeum Stefana Żeromskiego w Nałęczowie, Muzeum Lat Szkolnych Stefana Żeromskiego w Kielcach
Teksty na Wikiźródłach

Stefan Żeromski
Jelita Jelita
Data urodzenia	14 października 1864
Miejsce urodzenia	Strawczyn
Data śmierci	20 listopada 1925
Miejsce śmierci	Warszawa
Rodzina	Żeromscy
Rodzice	Wincenty Żeromski Józefa Katerla
Małżeństwo	Oktawia Radziwiłłowicz Anna Zawadzka
Dzieci	z Anną Zawadzką: Monika Żeromska , z Oktawią Radziwiłłowicz: Adam Żeromski

Stefan Żeromski (ur. 14 października 1864 w Strawczynie koło Kielc , zm. 20 listopada 1925 w Warszawie ) – polski prozaik, publicysta, dramaturg, nazwany "sumieniem polskiej literatury".

Posługiwał się pseudonimami Maurycy Zych, Józef Katerla^[1] i Stefan Iksmoreż.

Biografia

Pochodził ze zubożałej rodziny szlacheckiej herbu Jelita . Wychował się w Ciekotach w Górach Świętokrzyskich . Jego ojciec Wincenty Żeromski wspierał Polaków walczących w powstaniu styczniowym . Jednak po upadku powstania na skutek represji rosyjskich ojciec utracił majątek i aby utrzymać rodzinę został dzierżawcą folwarków. Żeromski matkę stracił w 1879 r., a ojca w 1883 r.

W roku 1873 dziewięcioletni Stefan trafił na rok do szkoły początkowej w Psarach . W 1874 roku rozpoczął naukę w Męskim Gimnazjum Rządowym w Kielcach. Z tego okresu pochodzą jego pierwsze próby literackie – wiersze, dramaty, przekłady z literatury rosyjskiej. Zadebiutował w 1882 w numerze 27 "Tygodnika Mód i Powieści" przekładem wiersza Lermontowa i w "Przyjacielu Dzieci" wierszem "Piosenka rolnika". Trudności finansowe i początki gruźlicy spowodowały, że gimnazjum ukończył w 1886 roku bez uzyskania matury. W tym samym roku rozpoczął studia w Instytucie Weterynarii w Warszawie (uczelnia nie wymagała matury). Tam zetknął się z ruchem socjalistycznym, działał m.in. w tajnej akcji oświatowej wśród rzemieślników i robotników. Następnie w 1889 zmuszony został zarzucić studia z powodów finansowych i zaczął pracować jako guwerner w domach ziemiańskich m.in. w Łysowie (obecnie gmina Przesmyki koło Siedlec ), oraz Nałęczowie . Od 1889 jego utwory ukazywały się na łamach Tygodnika Powszechnego . W 1892 przebywał krótko w Zurychu , Wiedniu , Pradze i Krakowie . Jesienią tego roku ożenił się z Oktawią z Radziwiłłowiczów Rodkiewiczową, którą poznał w Nałęczowie. Również w tym samym roku wyjechał z żoną i jej córeczką z pierwszego małżeństwa do Szwajcarii , gdzie pracował jako bibliotekarz w Muzeum Narodowym Polskim w Raperswilu . Tam powstawały m.in. Syzyfowe prace . W Szwajcarii zetknął się m.in. z Gabrielem Narutowiczem , Edwardem Abramowskim . W latach 1895 i 1898 ukazały się zbiory opowiadań Żeromskiego.

Po powrocie do kraju w 1897 pracował jako pomocnik bibliotekarza w Bibliotece Ordynacji Zamojskiej w Warszawie aż do roku 1904 . Również w tym samym roku, tj. roku powrotu ze Szwajcarii, ukazały się Syzyfowe prace . W 1899 roku Żeromskiemu urodził się syn Adam. W tym samym roku ukazali się Ludzie bezdomni . W 1904 wyszła powieść Popioły , której sukces wydawniczy pozwolił przenieść się rodzinie Żeromskiego prawie na rok do Zakopanego . Dopiero od 1904 roku mógł poświęcić się pracy pisarskiej. Od 1905 roku działał w organizacjach demokratycznych i socjalistycznych . Był inicjatorem założenia Uniwersytetu Ludowego , organizował kursy dokształcające dla uczniów szkoły rzemieślniczej, w domu Żeromskich prowadzono ochronkę i tajną szkołę. W 1909 wyjechał z rodziną do Paryża , w którym mieszkali trzy lata. Po powrocie do kraju osiedlił się w Zakopanem. W 1913 założył nową rodzinę z malarką Anną Zawadzką. Owocem tego związku była córka Monika . Po wybuchu I wojny światowej zgłosił się do Legionów Polskich , jednak nigdy nie brał udziału w walkach. Wrócił do Zakopanego i działał w pracach Naczelnego Komitetu Zakopiańskiego . Był prezydentem Rzeczypospolitej Zakopiańskiej . W 1918 w wyniku choroby zmarł syn Żeromskiego – Adam.

W wolnej Polsce Żeromski zamieszkał w Warszawie, gdzie brał znaczący udział w życiu literackim. Brał udział w akcji propagandowej na Powiślu celem przyłączenia tych terenów do Polski, między innymi w Iławie , Suszu , Prabutach , Kwidzynie , Sztumie , Grudziądzu i wielu innych miejscowościach Warmii, Mazur i powiatów nadwiślańskich (Powiśla). Był inicjatorem powstania projektu Akademii Literatury, Straży Piśmiennictwa Polskiego a w 1925 został założycielem i pierwszym prezesem polskiego oddziału PEN Clubu . W latach dwudziestych osiedlił się w Konstancinie-Jeziornie pod Warszawą w willi Świt, a później mieszkał na Zamku Królewskim w Warszawie. W 1922 ukazała się powieść Wiatr od morza, za którą otrzymał państwową nagrodę literacką, a w 1924 powieść Przedwiośnie .

Filister honoris causa polskiej korporacji akademickiej Pomerania.

Żeromski zmarł na serce ^[2] i został pochowany na cmentarzu ewangelicko-reformowanym w Warszawie (F/4/24). W 1928 otwarto w Nałęczowie poświęcone pisarzowi muzeum.

Ważniejsze dzieła

• Doktor Piotr
• Duma o hetmanie
• Dzieje grzechu
• Echa leśne
• Firlykowe Wzgórze
• Ludzie bezdomni
• Na probostwie w Wyszkowie
• O żołnierzu tułaczu
• Popioły
• Przedwiośnie
• Puszcza Jodłowa
• Rozdzióbią nas kruki, wrony
• Róża
• Sen o szpadzie
• Siłaczka
• Sułkowski
• Syzyfowe prace
• Uciekła mi przepióreczka
• Uroda życia
• Walka z szatanem
• Wiatr od morza
• Wierna rzeka
• Zapomnienie
• Zmierzch

Galeria

Portret pędzla Eligiusza Niewiadomskiego z 1900

Fragment wzniesionego na warszawskiej Woli w 1990 pomnika dłuta Wiesława Müldnera-Nieckowskiego (ok. 1975 )

Grób Stefana Żeromskiego na warszawskim Cmentarzu Ewangelicko-Reformowanym

Dom w Gdyni -Orłowie, gdzie w 1920 roku mieszkał S.Żeromski

Zobacz też

Latarnia morska im. Stefana Żeromskiego

Bibliografia

• Irena Kwiatkowska-Siemieńska, Stefan Żeromski. La nature dans son expériences et sa pensée. Préface de Jean Fabre, Professeur à la Sorbonne. Paris, Nizet 1964, (256 p.)
• Stanisław Adamczewski , Serce nienasycone. Warszawa, 1930.
• Stanisław Adamczewski , Sztuka pisarska Żeromskiego. Kraków, 1949.

Linki zewnętrzne

• Utwory Stefana Żeromskiego w serwisie Wolne Lektury
• gid,124925, cid,1834.htm Arkusz ocen Stefana Żeromskiego z 1886 roku

Przypisy