Sumerowie (sumeryjskie Sag-gi-ga co oznacza ciemnogłowi) – lud nieznanego pochodzenia, posługujący się
językiem sumeryjskim
, który pod koniec
IV tysiąclecia p.n.e.
stworzył wysoko rozwiniętą
cywilizację
w dolnej
Mezopotamii
(
Sumer
). Istnieje wiele hipotez dotyczących lokalizacji kolebki Sumerów oraz chronologii zasiedlenia przez nich południowej Mezopotamii. Prawdopodobnie nastąpiło to w
okresie Uruk
lub nawet już w
okresie Ubajd
.
Nie prowadzili jednolitej chronologii. Za punkty odniesienia służyły im ważne wydarzenia:
Zestawienie dat z Mezopotamii i Europy umożliwił nam
Klaudiusz Ptolemeusz
, żyjący w II w. n.e. w
Aleksandrii
. W swym dziele o życiu Aleksandra Wielkiego zamieścił tablice porównujące wydarzenia w Grecji i na Bliskim Wschodzie.
Sumerowie stworzyli kulturę, która najsilniej oddziaływała na terytorium całego dzisiejszego
Iraku
, północnej
Syrii
, południowo-wschodniej
Turcji
i południowo-zachodniego
Iranu
.
Prowadzili oni osiadły tryb życia, zajmując się uprawą ziemi, hodowlą bydła, rybołówstwem, handlem i rzemiosłem. Zorganizowani byli w strukturach rodowych i plemiennych. Utworzyli pierwsze miasta-państwa już w ok. 3000 r. p.n.e., źródła mówią o dwunastu sumeryjskich miastach:
Eridu
,
Uruk
i
Ur
,
Akszak
,
Adab
,
Larsa
,
Umma
,
Sippar
,
Lagasz
, Nippur, Szurupak,
Kisz
. Miasta były ośrodkami niezależnymi, toczącymi między sobą częste wojny. Zamieszkiwali w nich głównie rolnicy, uprawiający okoliczne tereny, ale także rzemieślnicy, zajmujący się garncarstwem, budownictwem, tkactwem, odlewnictwem brązu, oraz kupcy, którzy prowadzili wymianę towarów z
Syrią
,
Palestyną
,
Egiptem
, a nawet drogą morską z
mieszkańcami doliny Indusu
. Centralnym miejscem miasta był kompleks świątynny, w którym oddawano hołd bogu, opiekunowi miasta. Miasta były rozległe. W
Eridu
zabudowania wzniesione na 10 hektarach powierzchni zamieszkiwało prawie 2 000 ludzi. W największych miastach wielkość populacji dochodziła do 50 000 mieszkańców.
Społeczeństwa państw sumeryjskich miały strukturę klasową, władzę w nich sprawował
król-kapłan
, zaś na dole drabiny społecznej znajdowali się
niewolnicy
. Zatrudniano ich głównie do budowy kanałów nawadniających i regulacji często wylewających rzek.
Władca początkowo nosił trzy tytuły oznaczającego niezależnego władcę. Z biegiem czasu zmieniły częściowo swe znaczenie.
- en – zarezerwowany dla szanowanego władcy. Potem używany przez władców Uruk mieszkających w świątyni.
- lugal – król. Noszony przez władców Kisz mieszkających w pałacu.
- ensi – książę.
Król rządził z ramienia lokalnego bóstwa. Miał dbać o pomyślność swego ludu. Przejawiało się to w budownictwie, wyprawach wojennych, kasacją długów itp. Co pewien czas w świątyni zbierał się "sąd bogów" reprezentowanych przez kapłanów, aby ocenić władcę. Nigdy żadnego nie potępiono, lecz czyniono aluzje do pewnych spraw, które władca zaniedbywał.
Wierzenia Sumerów
oparte były na kulcie sił
przyrody
i bóstw astralnych, a władcy sumeryjskich państw opierali się na radach astrologów[] i wróżbitów, bez których nie podejmowali poważniejszych decyzji. Panteon Sumerów był bardzo rozległy, a jego wpływy odcisnęły się na wierzeniach ludów na terenie Mezopotamii przez najbliższe tysiąclecia. Każde główne bóstwo miało swą główną świątynię w innym mieście. Do najważniejszych należeli:
-
Anu
– bóg nieba, władca wszechświata, ojciec wszystkich bogów. Uruk;
-
Enlil
– syn Ana, brat Enkiego, władca powietrza. Stworzył człowieka, lecz pozostawił go samemu sobie.
Nippur
;
-
Enki
– syn Ana, bóg podziemnego oceanu, patron magii, mądrości i rzemiosła. Podobnie jak Prometeusz zaopiekował się porzuconym człowiekiem.
Eridu
;
-
Nanna
– bóg księżyca. Decydował o życiu i zdrowiu.
Ur
;
-
Anat
– bogini wojny. Ma wiele imion, gdyż każde miasto chciało mieć własnego boga wojny. Jest znana jako Nin-Girsu i Ninurta;
-
Dumuzi
– bóg pasterzy i podziemia, mąż Inany;
-
Inana
– bogini miłości i walki, określana mianem Królowej Niebios, najważniejsza bogini sumeryjska. Próbowała uwieść Gilgamesza, lecz została odtrącona.
Być może to właśnie Sumerowie wynaleźli
pismo klinowe
złożone ze
znaków
, odciskanych w miękkiej glinie rylcem lub trzciną o trójkątnym przekroju. Jednakże w obliczu odkryć najnowszych zabytków pisma klinowego w
Niniwie
i na obszarach Iranu, kwestia wynalezienia tego pisma przez Sumerów została podważona, ale nie wykluczona. Sumerowie zaczęli też stosować
matematykę
, wprowadzając między innymi:
- sześćdziesiętny system pomiaru czasu – 24 godziny, 60 minut, 60 sekund i 360
stopni
w okręgu;
- system miar i wag: 1
talent
= 30 min, 1
mina
= 60 szekli;
- kalendarz księżycowy.
Zobacz też