Suwałki
Herb Herb Suwałk
Województwo	podlaskie
Powiat	miasto na prawach powiatu
Gmina • rodzaj	Suwałki miejska
Założono	1690
Prawa miejskie	2 maja 1720
Prezydent	p.o. Wiesław Stelmach
Powierzchnia	65,24 km²
Wysokość	170 m n.p.m.
Ludność (2009) •  liczba •  gęstość	69 499[1] 1 065,8 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 87
Kod pocztowy	16-400 do 16-403 i 16-430 do 16-434,
Tablice rejestracyjne	BS
Położenie na mapie Polski Suwałki
54°05'N 22°56'E / 54.083, 22.933 Na mapach: 54°05'N 22°56'E / 54.083, 22.933
TERC ( TERYT )	2063011
SIMC	0977456
Miasta partnerskie	Grande-Synthe Mariampol Olita Waren (Müritz) Voru Rēzekne Notodden
Urząd miejski ul. Mickiewicza 1 16-400 Suwałki
Strona internetowa miasta

Suwałki ( lit. Suvalkai, biał. Сувалкі) – miasto na prawach powiatu w północno-wschodniej Polsce w województwie podlaskim , położone nad rzeką Czarna Hańcza . Siedziba władz powiatu suwalskiego . Według danych z 31 grudnia 2009 miasto liczyło 69 499 mieszkańców.

Geografia

Czarna Hańcza w Suwałkach

Położenie

Miasto Suwałki leży w północno-wschodniej części Polski, w pobliżu granicy z Litwą, Obwodem Kaliningradzkim Federacji Rosyjskiej i Białorusią. Suwałki są drugim co do wielkości miastem w województwie podlaskim. Przez miasto przebiegają ważne szlaki transportowe – z Berlina przez Warszawę do Sankt Petersburga oraz z Warszawy do Helsinek (przyszła droga tranzytowa szybkiego ruchu Via Baltica i trasa kolejowa Rail Baltica łącząca kraje bałtyckie z Europą Zachodnią).

Klimat

W porównaniu z innymi rejonami Polski miasto znajduje się stosunkowo często pod wpływem arktycznych i kontynentalnych mas powietrza. Właśnie za sprawą arktycznych wpływów region ten jest zaliczany do najzimniejszych (poza górami) obszarów Polski, a w pobliżu miejscowości Wiżajny znajduje się "polski biegun zimna"

Zimy są tutaj na ogół długie i mroźne (nawet dwukrotnie dłuższe niż na zachodzie Polski), a wiosna dociera bardzo późno. Lato najczęściej bywa krótkie, ale za to gorące. Burze bywają tu na ogół spokojne, choć ze względu na zmiany klimatyczne z roku na rok są coraz silniejsze.

Historia

Miasto powstało z osady założonej w XVII w. przez zakon kamedułów z pobliskiego klasztoru w Wigrach, jako jedna z osad na kolonizowanych przez nich wyludnionych terenach dawnej Jaćwieży. 3 marca 1720 roku przywilejem królewskim August Sas II potwierdził prawa miejskie Suwałk.

Najważniejsze wydarzenia w historii Suwałk:

• 1688 – pierwsza wzmianka o Suwałkach;
• 1710 – kameduli wyjednali u Króla Augusta II zgodę na odbywanie targów i jarmarków w Suwałkach;
• 1715 – Suwałki ogłoszono miastem przez kamedułów;
• 1795 – miasto włączono do Królestwa Prus;
• 1807 – Suwałki włączono w skład Księstwa Warszawskiego;
• 1816 – utworzono województwo augustowskie z siedzibą w Suwałkach;
• 1826 – zatwierdzony został plan regulacyjny miasta, który na blisko 100 lat przesądził o kierunkach i charakterze jego zabudowy;
• 1827 – liczba mieszkańców – 3.753;
• 1842 – w Suwałkach rodzi się poetka Maria Konopnicka;
• 1849 – w Suwałkach rodzi się malarz Alfred Wierusz-Kowalski;
• 1866 – Suwałki stolicą guberni suwalskiej;
• 1872 – liczba mieszkańców – 19.899, Suwałki czwartym najludniejszym miastem Królestwa Polskiego;
• 1882 – w Suwałkach rodzi się Aleksandra ze Szczerbińskich, druga żona Marszałka Józefa Piłsudskiego;
• 1915 – w Suwałkach rodzi się Edward Szczepanik, ostatni premier RP na uchodźstwie;
• 1919 – 24 sierpnia do Suwałk wkracza wojsko polskie – Suwałki w granicach Rzeczpospolitej;
• 1926 – w Suwałkach rodzi się reżyser Andrzej Wajda;
• 1938 – w Suwałkach stacjonuje 41. Pułk Piechoty Marszałka Józefa Piłsudskiego, 1. Dywizjon 29. Pułku Artylerii Lekkiej, Suwalska Brygada Kawalerii, 2. Pułk Ułanów Grochowskich im. gen. Józefa Dwernickiego, 3. Pułk Szwoleżerów Mazowieckich im. płk Jana Kozietulskiego, 4. Dywizjon Artylerii Konnej oraz 11. Szwadron Łączności SBK;
• 1940 – Suwałki wcielono do Rzeszy Niemieckiej pod nową nazwą Sudauen. Niemcy przeprowadzili masowe aresztowania miejscowej inteligencji;
• 1941 – Niemcy zakładają Stalag I F Sudauen, w którym ginie kilkadziesiąt tysięcy jeńców, głównie rosyjskich;
• 1944 – 23 października wojska niemieckie wycofują się z Suwałk, do miasta wkraczają wojska 3. Frontu Białoruskiego;
• 1945 – Suwałki siedzibą powiatu;
• 1975 –Suwałki zostają stolicą województwa;
• 1980 – liczba mieszkańców – 36.000;
• 1995 – liczba mieszkańców – 65.000;
• 1999 – w wyniku reformy administracyjnej Suwałki tracą status miasta wojewódzkiego, stając się miastem na prawach powiatu;
• 2010 – liczba mieszkańców - 69.554

Podział administracyjny

Suwałki dzielą się na kilkanaście osiedli o bardzo ograniczonym samorządzie. Każde z nich ma swoją nazwę, samorząd, władze. Różnica w liczbie mieszkańców i zajmowanego obszaru poszczególnych osiedli jest duża, gdyż obecnie funkcjonujący podział jest silnie związany z historią miasta i geografią.

Gospodarka

Budynki Suwalskich Kopalni Surowców Mineralnych

Suwałki są ważnym ośrodkiem przemysłu drzewnego, materiałów budowlanych i spożywczego. Po trudnym okresie transformacji i utracie statusu miasta wojewódzkiego sytuacja społeczno-ekonomiczna Suwałk ustabilizowała się. Wiele suwalskich firm eksportuje produkty na rynki wschodnie i do krajów zachodniej Europy, zdobywa certyfikaty jakości ISO oraz nagrody i wyróżnienia na targach krajowych i międzynarodowych. Do największych zakładów działających na terenie Suwałk należą: „ANIMEX” Grupa Drobiarska sp. z o.o., Spółdzielnia Mleczarska „Sudowia”, PPHU „Lactopol” – producent mleka w proszku, Sido&Partner – palarnia kawy, „MALOW” – zakład produkujący nowoczesne meble metalowe, Fabryka Mebli "Forte", Fabryka Materiałów Budowlanych „Atlas-Wigry”, PPMD „Kruszbet” S.A. – producent wyrobów z betonu i kruszywa budowlanego, Suwalskie Kopalnie Surowców Mineralnych, „AQUAEL” – potentat w produkcji sprzętu akwarystycznego, MISPOL – czołowy producent konserw mięsnych. Ponadto na terenie Suwałk działają instytucje wspierające przedsiębiorczość: Suwalska Specjalna Strefa Ekonomiczna oraz Park Naukowo-Technologiczny Polska-Wschód sp. z o.o.

Instytucje okołobiznesowe

• Park Naukowo-Technologiczny Polska-Wschód w Suwałkach Sp. z o.o.
• Stowarzyszenie Samorządów Polskich Euroregionu "Niemen"
• Suwalska Specjalna Strefa Ekonomiczna S.A.
• Fundacja Rozwoju Przedsiębiorczości w Suwałkach
• Agencja Rozwoju Regionalnego "ARES" S.A.
• Międzynarodowe Wschodnie Centrum Innowacji
• Suwalski Ośrodek Innowacji – Rada Federacji Stowarzyszeń Naukowo-Technicznych NOT
• Fundacja Programów Pomocowych dla Rolnictwa FAPA

Handel

Biedronka w Suwałkach

Najwięcej punktów usługowych znajduje się wzdłuż ulicy Noniewicza i Pasażu Grande-Synthe. W mieście istnieją dwa targowiska: przy ul. 1 Maja i przy ul. Bakałarzewskiej. Pierwszym sklepem wielkopowierzchniowym w Suwałkach była Biedronka , otwarty w latach 90. W tych latach powstał również najbardziej znany całodobowy sklep "Eden". Obecnie trwają przygotowania do budowy hipermarketów Tesco , OBI , Carrefour . Aktualnie na terenie miasta działa 13 marketów i supermarketów. Największe centra handlowe położone są w śródmieściu: DH Wigry , Pasaż Handlowy Arkadia oraz DH Alfa. Od 26 maja 2010 roku, Suwalczanie mogą robić zakupy w największym centrum handlowym w okolicy - Suwałki Plaza ^[3].

Demografia

Edukacja

Zespół szkół nr 3 w Suwałkach

W Suwałkach funkcjonuje dziewięć przedszkoli , jedenaście szkół podstawowych (w tym dwie w zespołach szkół), siedem gimnazjów (w tym tylko dwa jako samodzielne placówki). W mieście istnieje 10 zespołów szkół średnich , a także trzy licea ogólnokształcące działające oddzielnie ( I Liceum Ogólnokształcące im. Marii Konopnickiej ) oraz III Liceum Ogólnokształcące przy Zespole Szkół nr 1 i II Liceum Ogólnokształcące przy Zespole Szkół nr 2. Funkcjonuje również Państwowa Szkoła Muzyczna I i II stopnia.

Kościoły i związki wyznaniowe

Katolicyzm

Kościół Rzymskokatolicki

• Parafia pw. Św. Brata Alberta, ul. Kowieńska 13
• Parafia Konkatedralna pw. Św. Aleksandra, ul. Emilii Plater 2
• Parafia pw. Bł. Anieli Salawy, ul. Łanowa 13
• Parafia pw. Bożego Ciala (Franciszkanie Konwentualni), ul. 11 Listopada 6
• Parafia pw. Chrystusa Króla, ul. Papieża Jana Pawła II nr.3
• Parafia św. Kazimierza Królewicza, ul. Witosa 8
• Parafia pw. Matki Bożej Miłosierdzia (Salezjanie), ul. Prymasa St. Wyszyńskiego 3
• Parafia pw. Świętych Piotra i Pawła, ul. Wojska Polskiego 36
• Parafia pw. Najświętszego Serca Pana Jezusa, ul. Kościuszki 58
• Parafia pw. Św. Wojciecha Biskupa i Męczennika, ul. Szkolna 6

Prawosławie

Staroprawosławna Pomorska Cerkiew w RP

• Parafia w Suwałkach, ul. Sejneńska 37 a

Protestantyzm

• Kościół Ewangelicko-Augsburski
  • Parafia św. Trójcy , ul. Mereckiego 37
• Kościół Zielonoświątkowy
  • "Chrześcijańska Społeczność", ul. Kościuszki 44
• Kościół Adwentystów Dnia Siódmego
  • Zbór, ul. Żeromskiego 1

Buddyzm

• Buddyjski Związek Diamentowej Drogi Linii Karma Kagyu

Inne

• Chrześcijański Zbór Świadków Jehowy
  • ul. Krzywólka/W. Reymont ( Sala Królestwa )

Komunikacja

Drogi

Suwałki położone są przy międzynarodowej drodze na Litwę o nazwie "Via Baltica", przez Budzisko, oraz na końcu drogi krajowej nr 8 . Mają połączenia drogowe ze wszystkimi okolicznymi miejscowościami. Na terenie miasta znajduje się dworzec PKS . Środkami komunikacji miejskiej są głównie autobusy Zakładu Komunikacji Miejskiej ( ZKM ), i taksówki.

Tranzyt

Suwałki są ważnym miastem tranzytowym, przez miasto przejeżdża około 4,5 tysiąca tirów dziennie. Zagraża to zdrowiu i bezpieczeństwu mieszkańców. Dlatego podjęto starania o budowę tzw. zachodniej obwodnicy Suwałk . Przez Suwałki przebiega;

• droga krajowa nr 8 , która stanowi polski odcinek międzynarodowej trasy E67
• droga wojewódzka nr 653
• droga wojewódzka nr 655

Zachodnia obwodnica Suwałk

Jest to nieoficjalna nazwa planowanej obwodnicy Suwałk. Będzie częścią przyszłej trasy międzynarodowej Via Baltica . Przygotowania do budowy zaplanowane są do realizacji w następujących terminach:

• zakładane uzyskanie decyzji o "środowiskowych uwarunkowaniach" – pierwszy kwartał 2007 roku,
• zakładane uzyskanie decyzji o "ustaleniu lokalizacji drogi" – koniec 2007
• wykup gruntów – do końca 2009 ,
• rozpoczęcie realizacji – w 2010 .

W ciągu ostatnich dwóch lat odbyło się wiele akcji protestacyjnych, których celem było przyśpieszenie budowy obwodnicy Suwałk. Protestujący mają silne argumenty, chcą przede wszystkim, aby przez miasto nie przejeżdżało 4-5 tysięcy tirów , ważne jest też bezpieczeństwo i zdrowie mieszkańców.

Kolej

Dworzec kolejowy w Suwałkach

W mieście krzyżują się linie kolejowe z Sokółki i z Litwy . Na terenie miasta znajduje się dworzec PKP . Z Suwałk codziennie odjeżdża pociąg do litewskiej miejscowości Šeštokai , w której można się przesiąść na pociąg do Wilna . Kilka razy dziennie odjeżdża też pociąg do Warszawy (lub Wrocławia) przez Białystok.

Przez Suwałki będzie przebiegała trasa linii kolejowej Rail Baltica , która ma połączyć Warszawę z Helsinkami . Koszt budowy polskiego odcinka to 1 mld euro, z czego 75% ma pochodzić z pieniędzy europejskich. Dzięki zelektryfikowaniu odcinka Sokółka – granica państwa oraz wymianie torów i podłoża, pociąg do Suwałk będzie mógł dojechać z Warszawy w znacznie krótszym czasie, rozwijając prędkość ponad 160 km/h. Przewidziany termin realizacji inwestycji to 2013 .

Komunikacja autobusowa

Komunikację autobusową w Suwałkach i okolicy zapewniają przedsiębiorstwo PKS Suwałki oraz firma prywatna Kari-Bus. Miasto posiada bezposrednie połączenia autobusowe z Warszawą, Białymstokiem, Olsztynem, Gdańskiem, Ełkiem, Krakowem, Lublinem, Łomżą, Giżyckiem, Oleckiem, Augustowem, Gołdapią, Grajewem, Sejnami i in. W Suwałkach można spotkać też autobusy PKS Białystok, PKS Łomża, PKS Warszawa, PKS Olsztyn, PKS Gdańsk, PKS Mrągowo, PKS Pisz i Veolia Kętrzyn.

Lotnisko

W Suwałkach znajduje się lotnisko sportowe Aeroklubu Suwalskiego .

Do 2013 roku ma powstać pas startowy o długości 1400 metrów, terminal o przepustowości kilkudziesięciu tysięcy osób rocznie, stacja do tankowania samolotów, stacja do tankowania samochodów, parkingi, wieża kontrolna, sklepy, hangary oraz droga dojazdowa z planowanej obecnie zachodniej obwodnicy miasta. Lotnisko ma obsługiwać samoloty zabierające na pokład do 70 pasażerów. Ma to zaspokoić głównie potrzeby ruchu turystycznego.

Komunikacja miejska

Suwałki mają około 325 kilometrów^[4] linii autobusowych, po których kursują 34 autobusy. Głównym węzłem komunikacyjnym jest Park Marii Konopnickiej. Ogółem wszystkich przystanków jest 234. PGK prowadzi obecnie 18 linie autobusowe, z których wszystkie funkcjonują w godzinach 4:10-23:00. Dodatkowe linie otwierane są z różnych okazji np.: świąt. Rocznie przewozi się około 3 938 000 pasażerów.

Życie kulturalne i media

Deptak – ulica Chłodna

Gmach biblioteki publicznej im. Marii Konopnickiej

Ulica Tadeusza Kościuszki na wysokości Parku Konstytucji 3 Maja

Organizacją większości imprez kulturalnych w Suwałkach zajmuje się Regionalny Ośrodek Kultury i Sztuki oraz Młodzieżowy Dom Kultury. Ciekawe prace z dziedziny malarstwa i fotografii prezentują galerie Chłodna 20 i PAcamera. Przy ROKiSie działała grupa fotograficzna PaCamera Club. Dni Suwałk obchodzone są 26 - 28 maja . Miasto jest organizatorem – w systemie biennale Międzynarodowego Festiwalu Ludowych Zespołów Tanecznych "Źródliska". Cyklicznymi wydarzeniami kulturalnymi są Międzynarodowy Festiwal Teatrów Dzieci i Młodzieży Wigraszek, Źródliska , Letnia Filharmonia Aukso, Teatr-Akcje , Suwalski Jarmark Folkloru, Przegląd Piosenki Żeglarskiej Szanty oraz Suwałki Blues Festival . W mieście znajduje się Muzeum Okręgowe w Suwałkach i Muzeum Marii Konopnickiej w Suwałkach, mieszczące się w domu rodzinnym poetki. Wydawany jest Tygodnik Suwalski.

Kina

• Cinema Lumiere 3D
• Kino Bałtyk na ulicy Kościuszki

Kina obecnie nieistniejące

• Kino Merkury
• Kino Miś

Gazety

• Gazeta Współczesna (Mutacja Suwalska)
• Suwalskie Echa
• Tygodnik Suwalski
• Teraz Suwałki
• Kurier Suwalski

Radia

• Radio 5
• Radio Białystok
• EstacjaFM (Suwalskie Radio Internetowe)

Telewizje

• Telewizja Suwałki
• TVP Białystok
• TV Wigry (Telewizja Internetowa)
• TVS24 (Telewizja Internetowa)

Turystyka

W Suwałkach położony jest Zalew Arkadia . Nad zalewem jest także duża plaża miejska.

Suwałki mają doskonałe warunki do uprawiania turystyki, ponieważ niedaleko położony jest Wigierski Park Narodowy oraz Suwalski Park Krajobrazowy . Można tu uprawiać turystykę wodną, a także pieszą i rowerową. Do wypoczynku zachęcają liczne gospodarstwa agroturystyczne. Wiele potrzebnych informacji można uzyskać w Centrum Informacji i Promocji Regionu.

Sport

Imprezami sportowymi zajmuje się Ośrodek Sportu i Rekreacji . W Suwałkach siedzibę ma, obecnie drugoligowy, zespół piłkarski Wigry Suwałki , grający w ekstraklasie Suwalski Klub Badmintona SKB Litpol-Malow Suwałki – wielokrotny Mistrz Polski ( 1998 - 1999 , 2001 - 2005 , 2007 - 2008 ) oraz drużyna unihokejowa Orły Suwałki . Suwałki mogą poszczycić się klubem Karate Kyokushin , który zajmuje czołowe miejsce w Polsce wśród klubów młodzieżowych. Ponadto istnieje również klub Karate Shotokan oraz klub Aikido – Mydokan Dojo Suwałki, mieszczący się na ul. Waryńskiego 41B. W 2007 roku, zostało otwarte sezonowe lodowisko umieszczone w Parku Konstytucji 3 maja. Od wiele lat salezjanie prowadzą sekcję sportową piłki nożnej, koszykówki oraz siatkówki. W 2007 powstała sekcja Bokserska OSiR Suwałki. Sekcja może się pochwalić wieloma medalami na szczeblu Wojewódzkimi jak i na szczeblu ogólnopolskim jak i nawet kilkoma zagranicznymi.

Ważniejsze miejsca i zabytki

Zegar słoneczny w Parku Konstytucji 3 Maja

konkatedra św. Aleksandra

• Ulica Kościuszki z klasycystyczną zabudową
• park Konstytucji 3 Maja, utrzymany w angielskim stylu (dąbek wolności, zegar słoneczny )
• konkatedra św. Aleksandra
• kościół św. Piotra i Pawła
• kościół św. Trójcy
• kościół Najświętszego Serca Pana Jezusa
• zespół cmentarzy przy ul. Zarzecze
  • rzymskokatolicki
  • prawosławny
  • ewangelicki
  • żydowski
  • mahometański
• muzeum okręgowe
• dawny ratusz (obecnie budynek Urzędu Miejskiego w Suwałkach)
• dawne gimnazjum męskie (obecnie I LO im. Marii Konopnickiej)
• Zespół szkół nr 8
• zespół koszar rozciągających się wokół starej części miasta
• dom, w którym urodziła się i mieszkała Maria Konopnicka , obecnie muzeum
• dworzec kolejowy
• pomnik Marii Konopnickiej
• XIX-wieczny browar
• Cmentarz Jeńców Radzieckich
• Pomnik papieża Jana Pawła II , odsłonięty 16 października 2007 r.^[5]

Do 1956 w mieście znajdowała się klasycystyczna Wielka Synagoga .

Ważniejsze ulice, place, parki i ronda w Suwałkach

Ulica Kościuszki

Park Konstytucji 3 Maja

• Ulice
  • Ulica Szpitalna
  • Ulica 11 Listopada
  • Ulica Kościuszki
  • Ulica Noniewicza
  • Ulica Pułaskiego
  • Ulica Kowalskiego
  • Ulica Reja
  • Ulica Utrata
  • Ulica Sejneńska
  • Ulica Wojska Polskiego
  • Ulica Buczka
  • Ulica W.Reymonta
• Daszyńskiego
• Ulica J.Korczaka
• Place
  • Plac Marszałka Józefa Piłsudskiego
  • Plac św.Krzyża
  • Plac Unii Europejskiej
• Pasaże i deptaki
  • Ulica Chłodna
  • Pasaż Grande-Synthe
  • Dom handlowy Arkadia
  • Dom handlowy Alfa
  • Centrum handlowe Plaza
• Parki
  • Park Konstytucji 3 Maja
  • Park im. Marii Konopnickiej
• Ronda (12 na terenie miasta)
  • Rondo "Solidarności"
  • Rondo Polskiej Organizacji Wojskowej
  • Rondo Unii Europejskiej

Honorowi obywatele Suwałk

• Edward Franciszek Szczepanik
• Andrzej Wajda
• Andrzej Strumiłło
• Dagmar Falk

Urodzeni w Suwałkach

• Marcin Wojciechowski - dziennikarz i prezenter radiowy
• Koc Adam – płk dypl. WP ;
• Koc Leon Wacław – płk dypl. WP , młodszy brat Adama;
• Konopnicka Maria ;
• Sapir Pinchas ;
• Wajda Andrzej ;
• Henryk Minkiewicz ;
• Jerzy Dąbrowski ;
• Marian Borzęcki - komendant główny Policji Państwowej ;
• Patryk Małecki ;
• Edmund Kessler ;
• Władysław Dąbrowski ;
• Anna Warakomska ;
• Alfred Wierusz-Kowalski ( 1849 - 1915 ) – malarz;
• Aleksandra Piłsudska ( 1882 - 1963 );
• Aleksander Putra ( 1888 - 1962 ) – działacz społeczny;
• Marian Muszkat – profesor prawa;
• Edward Szczepanik ( 1915 - 2005 ) – ekonomista, premier RP na uchodźstwie;
• Leszek Aleksander Moczulski (ur. 1938 ) – poeta;
• Abraham Stern ( 1907 - 1942 ) – jeden z twórców państwa Izrael .

Posłowie, senatorzy i eurodeputowani z Suwałk

• Jarosław Zieliński

Zobacz też

Ten artykuł jest częścią cyklu artykułów o Suwałkach

herb Suwałk

Historia Herb miasta Suwalska Specjalna Strefa Ekonomiczna Edukacja Komunikacja miejska Stacja kolejowa Podział administracyjny

• Cmentarz żydowski w Suwałkach
• Suwalszczyzna
• Wigry
• Wigry Suwałki
• Gwara suwalska
• Park Wiatrowy Suwałki

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Urząd Miasta Suwałki
• Mapy: Emapi • Google Maps • Targeo • Zumi
• Zdjęcia satelitarne: Google Maps • Wikimapia • Zumi

• Suwałki w dokumentach archiwalnych
• Estacja FM
• Wigry TV
• TVS24

Suwałki w Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich , Tom XI (Sochaczew – Szlubowska Wola) z 1890 r.