Obszar Syberii wg koncepcji przeważających w nauce polskiej

Obszar Syberii wg koncepcji przeważających w nauce rosyjskiej (na ciemnoczerwono - Syberyjski Okręg Federalny )

rejon Ałtaju i jez. Bajkał , mapa z 1903

rejon rzeki Amur , mapa z 1903

Flaga niepodległej Syberii z czasów wojny domowej w Rosji

Syberia ( ros. Сибирь) – kraina geograficzna w północnej Azji , wchodząca w skład Rosji , położona między Uralem na zachodzie, Oceanem Arktycznym na północy, Oceanem Spokojnym na wschodzie, oraz stepami Kazachstanu i Mongolii na południu.

Niekiedy z terenu Syberii wyodrębnia się rosyjski Daleki Wschód i przy takim podejściu wschodnią granicę regionu stanowią góry na wybrzeżu Oceanu Spokojnego .

Nazwa

Geneza słowa Syberia (Sybir) nie jest jednoznaczna. Łączono tę nazwę z etnonimami "Sabir" i "Seber" określającymi nieznane plemiona Hunów , lub z plemieniem "Suwar" mieszkającym w VI wieku n.e. w środkowym biegu rzeki Irtysz .

Inne tłumaczenie łączyło się z przyrodą. tunguskie słowo "sibur" oznacza błoto, bagno , trzęsawisko ; mongolskie "sziber" lub "sziwir" określa zarośla nad rzekami, buriackie "sibjer" oznacza groźnego psa, a "sabr", "sibr" lub "subr" szarego wilka .

Z powyższego wynika, że nazwa ta jest bardzo stara i trudno stwierdzić, co pierwotnie znaczyła. Inną bardzo prawdopodobną wersją jest pochodzenie słowa Sybir od nazwy stolicy Chanatu Syberyjskiego podbitego w 1585 roku przez Rosjan – Isker.

Położenie

Wg poglądów przeważających w polskiej nauce Syberia rozciąga się od Uralu na zachodzie, do granicy działu wodnego Oceanu Spokojnego na wschodzie i od brzegów Oceanu Lodowatego na północy, do stepów Kazachstanu i północnych granic Mongolii i Chin na południu.

Geografowie z wielu innych krajów, m.in. z Rosji, do Syberii zaliczają jeszcze rosyjski Daleki Wschód ; w takim przypadku wschodnia granica Syberii przebiega północno-zachodnim wybrzeżem Oceanu Spokojnego .

Powierzchnia Syberii to (w zależności od przyjętego przebiegu granic tej krainy) ok. 10 mln km² lub ok. 12,7 mln km².

Podział administracyjny

W skład Syberii wchodzą następujące jednostki podziału terytorialnego Rosji:

• Republika Jakucji (Sacha)
• Republika Buriacji
• Republika Tuwa
• Republika Ałtaju
• Republika Chakasji
• Kraj Ałtajski
• Kraj Krasnojarski
• Kraj Zabajkalski
• Chanty-Mansyjski Okręg Autonomiczny - Jugra
• Jamalsko-Nieniecki Okręg Autonomiczny
• obwód tiumeński
• obwód omski
• obwód nowosybirski
• obwód tomski
• obwód irkucki
• obwód kemerowski

Tereny te (oprócz Jakucji ) wchodzą w skład Syberyjskiego Okręgu Federalnego ; Jakucja jest częścią Dalekowschodniego Okręgu Federalnego

Przy założeniu, iż Syberia obejmuje też Daleki Wschód do tego wyliczenia należy dodać też:

• obwód amurski
• obwód magadański
• obwód sachaliński
• Żydowski Obwód Autonomiczny
• Czukocki Okręg Autonomiczny
• Kraj Chabarowski
• Kraj Kamczacki
• Kraj Nadmorski

Tereny te składają się na Dalekowschodni Okręg Federalny

Geografia i przyroda

rzeka Ob w Nowosybirsku

tundra na Wyspie Wrangla

tajga w rejonie Chabarowska

tajga w okolicach Kołymy

Krainy geograficzne

Główne geograficzne regiony Syberii to:

• Nizina Zachodniosyberyjska (średnia wysokość 120 m)
• Wyżyna Środkowosyberyjska
• góry południowej Syberii: Ałtaj , Sajany , Góry Nadbajkalskie, Góry Jabłonowe , Góry Stanowe
• góry północnowschodniej Syberii: Góry Wierchojańskie , Góry Czerskiego , Góry Kołymskie

Rzeki

Większość rzek należy do zlewiska Oceanu Lodowatego. Najważniejsze z nich to:

• Ob
• Jenisej
• Lena
• Angara
• Irtysz
• Jana
• Indygirka
• Kołyma

Rocznie do oceanu oddają one 2500 km³ wody, z czego 80% w okresie letnim. Rzeki zasilane są głównie deszczami i śniegiem . Często wiosną wylewają. Syberyjskie rzeki zamarzają na okres od 5 miesięcy na południu do 8 miesięcy na północy. 100 tys. km rzek jest spławnych/żeglownych.

Występuje tu wielka liczba jezior, z czego większość to drobne jeziorka w tajdze na Nizinie Zachodniosyberyjskiej. Największe jeziora to Bajkał i Tajmyr .

Roślinność

Szata roślinna Syberii daje się podzielić na kilka równoleżnikowych pasów. Zaczynając od północy są to:

• arktyczne pustynie
• tundra
• lasotundra
• tajga
• lasostep (tylko na południowym zachodzie regionu)

Najbardziej typowy syberyjski krajobraz to tajga, której pas ma szerokość 2–3 tys. km. Dominują tam drzewa iglaste, choć skład lasu waha się w zależności od regionu.

Fauna

Fauna regionu jest bardzo zróżnicowana.

W tundrze dominują gryzonie – przykładem mogą być lemingi . Typowe ssaki to renifer i piesiec . Latem na północ przylatują ptaki wodne.

Bardziej bogata jest fauna tajgi. Typowymi ssakami tej strefy są: soból , wilk , łoś , lis , niedźwiedź i łasica . Występuje tu ponad 200 gatunków ptaków, a rzeki są bogate w ryby.

Ludność

Nieńcy - jeden z najliczniejszych rdzennych ludów Syberii

Do końca XVI wieku Syberia była słabo zaludniona, badacz radziecki Dołgich szacował liczbę miejscowej ludności w XVII w. (bez Rosjan) na 236 tys., w tym 28,5 tys. Jakutów, 27,3 tys. Buriatów, 17 tys. Tatarów, 16,7 tys. Turków ałtajskich ^[1]. Po przyłączeniu jej do Rosji zaczął tu napływać potok ludności, który wydatnie się zwiększył po wybudowaniu Kolei Transsyberyjskiej ( 1905 ). Wg spisu powszechnego Rosji, w 1897 r. na 5 760 169 mieszkańców Syberii, aż 84,9 % reprezentowała ludność z europejskiej części Rosji, spośród której 95% stanowili Rosjanie. Wśród autochtonów (15,1%) najliczniejsi byli Buriaci (289 tys.) i Jakuci (226 tys.), 108 tys. liczyli Turcy ałtajscy, a 53 tys. Tatarzy. Ludność autochtoniczna dominowała wówczas tylko na samej północy i północnym-wschodzie Syberii oraz gubernii jakuckiej (87,5 % tamtejszej populacji).^[2] Obecnie liczba ludności wynosi ok. 25 mln. (31 mln przy zaliczeniu w obręb Syberii obszarów Dalekiego Wschodu). 65% ludności mieszka w miastach. Na Syberii znajdują się 182 miasta, z czego 32 liczą ponad 100 tys. mieszkańców. Rosjanie , Ukraińcy i Białorusini stanowią łącznie 89% liczby ludności.

Rdzenne ludy Syberii stanowią ok. 6% populacji.

Poza tym na Syberii żyją też przedstawiciele innych narodowości. Pozostałe nierdzenne narody zamieszkujące Syberię to głównie Tatarzy , Kazachowie i Czuwasze .

Ludność rdzenna

Rdzenni mieszkańcy mieszkają głównie na ogromnych połaciach tajgi i tundry. Narody można podzielić według kryterium językowego.

• Do grupy ugrofińskiej zalicza się Chantów i Mansów żyjących między Uralem a Jenisejem .
• Do grupy samojedzkiej zaliczają się Nieńcy i Selkupowie żyjący w tundrze na zachód od rzeki Chatangi oraz w tajdze w międzyrzeczu Obu i Jeniseju oraz Eńcy i Nganasanie .
• Do grupy tureckojęzycznych narodów zaliczani są: Ałtajczycy , Chakasi , Czełkacy, Czułymcy, Dołganie , Jakuci , Kumandyjczycy, Sojoci (Caatanie), Szorowie , Telengici , Teleuci , Tofalarzy , Tubalarzy i Tuwińcy . Żyją oni głównie w Jakucji oraz w górach Ałtaju i Sajanach w południowej Syberii.
• Narodem posługującym się językiem należącym do grupy mongolskiej są Buriaci (400 tys.).
• Językami tungusko-mandżurskimi posługują się: Ewenkowie , Eweni , Udehejczycy , Nanajowie , Negidalowie , Orokowie , Oroczanie i Ulczowie . Zamieszkują oni właściwie całą Syberię.
• Językami paleoazjatyckimi mówią: Czukcze , Koriacy , Alutorzy , Czuwańcy , Kerekowie i Itelmeni (i wyodrębnieni z nich na spisie powszechnym z 2002 r. Kamczadalowie ), żyjący na północnym wschodzie regionu oraz Niwchowie , Jukagirzy i Ketowie , a także Aleuci i Eskimosi azjatyccy . Na Sachalinie być może pozostali jeszcze nieliczni Ajnowie .

Historia

Tobolsk - jedno z najstarszych rosyjskich miast na Syberii (zdjęcie z początku XX w.)

Początki ekspansji moskiewskiej na Syberii

Pierwotnie Syberią określano obszar znajdujący się pod kontrolą chanatu syberyjskiego . Państwo to zostało założone w 1495 roku przez Mahmeta, uciekiniera z jednego z państw powstałych na gruzach Złotej Ordy - Chanatu Tiumeńskiego. W tym okresie na Rusi tereny pod Uralem , po obydwu stronach masywu, określano inną nazwą: Jugra . Penetracji tego obszaru jako pierwsi podjęli się kupcy z Nowogrodu Wielkiego . W świetle źródeł już w XI wieku dotarli oni do Jugry, a w wieku kolejnym nominalnie podporządkowali sobie ten region. Stał się on obiektem sporu między Nowogrodem i Wielkim Księstwem Moskiewskim , które stopniowo przejmowało wpływy nowogrodzkie pod Uralem. W 1383 roku założono biskupstwo w Permie, którego celem była chrystianizacja Jugry i pełniejsze podporządkowanie tego rejonu Moskwie. W 1465 roku Iwan III wysłał do Jugry ekspedycję zbrojną, która wymusiła na miejscowych władykach podporządkowanie się Moskwie i płacenie daniny w skórkach, czyli tzw. jasaku.

W 1478 Wielkie Księstwo Moskiewskie zajęło Nowogród, a zarazem przejęło jego powiązania handlowe na wschodzie. Już w 1483 po szlakach wyznaczonych przez Nowogrodzian ruszyła pierwsza moskiewska wyprawa za Ural. Decydująca ekspansja w tym rejonie wymagała jednak wcześniejszego podporządkowania Moskwie chanatów tatarskich. Po tym jak w 1552 roku Iwan IV Groźny zdobył Chanat Kazański , a następnie podporządkował sobie Chanat Astrachański , władca chanatu syberyjskiego Ediger uznał Moskwę za potencjalnego protektora. Prowadził on wojnę domową z innym pretendentem do tronu, Kuczumem , w której przewagę powoli zyskiwał ten drugi. Ediger złożył w 1555 roku hołd Iwanowi IV i zobowiązał się do płacenia jasaku, ale nie otrzymał w zamian upragnionej pomocy. W 1563 roku został zamordowany, a jego miejsce zajął Kuczum. Wprawdzie nie próbował on zerwać więzów zależności względem Moskwy, ale nie przeszkadzało mu to w atakowaniu podległych Iwanowi IV Ostiaków .

Iwan IV nie reagował jednak na najazdy, które bezpośrednio nie dotykały jego ziem. Upadek chanatu syberyjskiego nastąpił na skutek wyprawy atamana kozackiego Jermaka Timofiejewicza . Był on dowódcą wojsk prywatnych na służbie jednego z najbogatszych rodów kupieckich Rosji, Stroganowów . Nie jest jasne, czy podejmując w 1581 roku wyprawę na chanat syberyjski działał on na ich polecenie, czy też na własną rękę. Udało mu się zająć Sybir , stolicę chanatu, co początkowo spotkało się z wyraźną dezaprobatą Iwana IV. Po kilku latach Jermakowi udało się przekonać władcę, by uznał go jako nowego płatnika jasaku. Zginął jednak w 1585 roku w walkach z Kuczumem, a ostatecznego podboju chanatu syberyjskiego dokonano już na polecenie moskiewskiego cara. W 1586 roku Rosjanie założyli pierwszą osadę na Syberii, Tiumeń , a w rok później umocniony ostróg Tobolsk . W 1598 ostatecznie pokonali Kuczuma, co otworzyło drogę do dalszej ekspansji na wschód. Całą krainę rozciągającą się od Uralu zaczęto określać mianem Syberii.

Syberia w XVII wieku

Podboje prowadzone były w większości z inicjatywy prywatnej, przez kupców i grupy kozaków. Ich obowiązkiem było uznawanie władzy cara i zbieranie jasaku od miejscowych plemion. Spontaniczna i w dużej części pozbawiona nadzoru państwa ekspansja pozwoliła jeszcze przed połową XVII wieku dotrzeć do brzegów Oceanu Spokojnego . Moskale kolonizowali kolejno ujścia wielkich rzek syberyjskich: Obu , Jeniseju i Leny . Ze względu na klimat główny prąd ekspansji przesuwał się przez Syberię południową. Tam też jednak najsilniejszy opór stawiały miejscowe ludy koczownicze: Kirgizi , Kałmucy i Buriaci .

W 1604 roku założono Tomsk nad Tomem , dopływem Obu, w 1619 Jenisejsk w środkowym biegu Jeniseju a w 1632 Jakuck nad Leną. W XVII wieku to w tych 3 miastach znajdowały się siedziby wojewodów obwodowych. Siedzibą czwartego wojewody był Tobolsk, który stał się de facto stolicą Syberii. Rolą wojewodów było przede wszystkim dbanie o regularny pobór jasaku i przekazywanie go do Moskwy. Wojewoda tobolski dodatkowo sprawował zwierzchność nad moskiewskimi siłami zbrojnymi na Syberii i regulacja handlu. W Tobolsku od 1621 roku znajdowała się także siedziba arcybiskupstwa syberyjskiego.

Niższy stopień podziału terytorialnego Syberii stanowiły powiaty . W XVII wieku było ich 20. Nad cała Syberią jurysdykcję sprawował Prikaz Syberyjski utworzony w 1637 roku.

Do najważniejszych miast założonych w XVII wieku należały jeszcze Irkuck nad Bajkałem ( 1652 ) i Ochock nad morzem Ochockim ( 1649 ). Wraz z końcem wieku Włodzimierz Ałbazow odkrył Kamczatkę ( 1697 ).

W 1643 roku ruszyła pierwsza wyprawa nad Amur , dowodzona przez Jerofieja Chabarowa . W tym rejonie Moskwa weszła w kontakt z innym Imperium - Chinami dynastii Qing . Do pierwszych potyczek doszło w 1652 , co jednak nie powstrzymało kozaków przed założeniem Nerczyńska w 1659 roku. Pierwszy poseł moskiewski do Chin, wysłany w 1656 roku, został potraktowany obcesowo i wrócił do Moskwy z niczym. Spór między mocarstwami zaostrzył się w latach 60., gdy renegat Nicefor Czernichowski na własną rękę odbudował twierdzę nad Amurem, Ałbazin , którą kilka lat wcześniej zniszczyli Chińczycy. Doprowadziło to do wojny, ostatecznie zakończonej dopiero w latach 1689 traktatem nerczyńskim . Moskwa, przymuszona chińską demonstracją siły, zgodziła się zrezygnować z żyznych terenów nad Amurem, a granica został a przesunięta na rzekę Argun . Zgodnie z założeniami polityki chińskiej Nadamurze miało pozostać strefą buforową . W 1728 roku traktat ten został przypieczętowany w Kiachcie pokojem wieczystym.

Przez cały XVII wiek władza Moskwy nad Syberią była stosunkowo słaba, co prowadziło do częstych i krwawo tłumionych buntów. Ruchy wyzwoleńcze były szczególnie silne na początku wieku, w okresie tzw. Wielkiej Smuty . Również później, przez cały wiek XVIII buntowali się m.in. Koriacy i Czukcze . Pierwszym udało się wywalczyć pewne ustępstwa - władze moskiewskie przestały brać od nich zakładników (instytucja tzw. amanatu). Dodatkowo Koriacy mieli sami zbierać jasak i przekazywać go lokalnym władzom. Źródłem powstań były przede wszystkim nadużycia przy pobieraniu jasaku, napady na autochtonów i niewolnictwo , wprawdzie formalnie zabronione w 1599 roku, ale jednak kwitnące. Specyficznym problemem we wczesnym okresie kolonizacji Syberii był brak kobiet, który prowadził do gwałtów i porwań, dokonywanych przez moskiewskich osadników wśród miejscowej ludności.

W XVII wieku Syberia stała się jednym z najbardziej dochodowych regionów Wielkiego Księstwa. Z jasaku budżet carski zyskiwał około 1/3 swoich dochodów.

Syberia w XVIII wieku

W XVIII wieku Rosja stopniowa umacniała swoją władzę na Syberii. W 1708 Piotr I Wielki przeprowadził reformę miejscowej administracji. Syberia objęta została jedną gubernią ze stolicą w Tobolsku i trzema prowincjami: Tobolską, Jenisejską i Irkucką. W 1764 utworzono drugą gubernię w Irkucku, co przypieczętowało coraz wyraźniejszy podział na Syberię wschodnią i zachodnią. W szczególnym stopniu odrębność Syberii podkreślała Katarzyna II , która utworzyła urząd generał-gubernatora cesarstwa syberyjskiego, ze stolicą w Tobolsku. Tę odrębność zniósł w 1796 roku car Paweł I .

Od czasów Piotra I władze w Petersburgu coraz większe znaczenie zaczęły przywiązywać do kwestii sprawnego kontaktu między metropolią i rozległymi terenami Syberii. W 1720 roku Piotr I nakazał budowę stacji pocztowych co 40 wiorst na drodze z Moskwy do Irkucka. Projekt ten zakończono dopiero w latach 60. XVIII wieku. Od XVII wieku, a w istocie aż do schyłku XIX, podstawową formą transportu na Syberii był transport rzeczny. Pomiędzy poszczególnymi rzekami organizowano specjalne punkty przeciągania łodzi, nazywane przewłokami. Tam zwykle powstawały ostrogi, a następnie miasta. Na drodze z Tobolska do Pekinu, łodzie trzeba było przeciągać 7 razy, a podróż taka mogła trwać nawet 3 lata. Dla usprawnienia transportu w latach 60. XVIII wieku wybudowano trakt transportowy na stepie Barabińskim, ale dopiero wiek XIX miał przynieść przełom w tej dziedzinie.

Wraz ze stopniowym przetrzebianiem zwierzyny leśnej, spadał dochód z jasaku, co stymulowało poszukiwania surowców naturalnych na Syberii. Przykładowo w 1716 roku, w toku Wielkiej Wojny Północnej , Piotr I wysłał ekspedycję w górę Irtysza w poszukiwaniu złota. Zakończyła się ona niepowodzeniem, ale nad rzeką założono twierdzę Omsk . Większe sukcesy odnoszono w poszukiwaniu rud żelaza i srebra. W latach 20. powstał ałtajski okręg przemysłowy założony przez Akinfa Demidowa, a następnie skonfiskowany przez państwo

Spośród miast najszybciej rozwijał się Tobolsk, który w połowie XVIII wieku miał już 15 000 mieszkańców. Na Syberii wschodniej dominującą rolę od Jenisejska przejął Irkuck. Największe doroczne jarmarki syberyjskie odbywały się w Irbicie .

Pierwsza połowa XVIII wieku to także okres największych ekspedycji naukowych na Syberii, które pozwoliły poznać geografię, faunę, florę i ludność tej krainy. W 1716 roku swoją siedmioletnią misję badawczą na Syberii rozpoczął Gottlieb Messerschmidt, a w 1726 roku Vitus Bering podjął próbę odpowiedzenia na pytanie, czy Azja łączy się z Ameryką . Ostatecznie zaprzeczył tej koncepcji podczas swojej drugiej wyprawy ( 1733 - 1734 ), kiedy też odkrył Wyspy Aleuckie , Wyspy Komandorskie , Kuryle i drogę do Japonii . Rok wcześniej Rosjanie dotarli do brzegów Alaski . W 1783 ekspansja rosyjska przekroczyła granice Azji, a Grzegorz Szelichow założył osadę na Kodiaku , wyspie nieopodal Alaski.

Syberia w XIX wieku

W XIX wieku doszło do znaczących zmian w gospodarce i zarządzaniu Syberią. W okresie rządów generał-gubernatora Pestla-Treskina skala nadużyć na Syberii stała się tak duża, że zmusiła władze w Petersburgu do interwencji. W 1822 roku wysłano Michała Sperańskiego, który najpierw przeprowadził kontrolę sytuacji, następnie zaś jako generał-gubernator zreformował metody zarządzana Syberią. Wprowadzony został samorząd wiejski, rady doradcze kontrolujące urzędników, a także dwa generałgubernatorstwa - zarówno dla wschodniej, jak i zachodniej Syberii. Sperański znacznie zwiększył obciążenia autochtonicznych ludów osiadłych, jednocześnie zapewniając ludom koczowniczym pełną jurysdykcję nad swoimi wewnętrznymi sprawami. Dla zmniejszenia nadużyć wprowadzono możliwość opłacania jasaku w ekwiwalencie pieniężnym.

Najważniejszym odkryciem początku XIX wieku było odnalezienie złóż złota. Odkrycie i początek wydobycia tego kruszcu przypada na 1827 r. w zachodniej Syberii, a w nastepnych dekadach odkrywano złoża w rejonach leżących coraz bardziej na wschód^[3]. Rosja szybko stała się największym producentem tego metalu, utrzymując się na pierwszej pozycji aż do czasu odkrycia bogatych złóż w Kalifornii i Australii . W 1812 zniesiono monopol władzy carskiej na wydobywanie metali szlachetnych. W 1870 ustalono natomiast, że każdy może wydobywać złoto, pod warunkiem sprzedawania go władzy, która zastrzegła sobie prawo przetopu.

W połowie XIX wieku Rosja ponownie podjęła próbę ekspansji nad Amur. Tym razem nie spotkała się z oporem ze strony osłabionych Chin. W 1858 roku zawarto dwa traktaty: w Ajgunie i Tiencinie. Granicą między państwami stał się Amur, a Rosja zyskała nowe przywileje handlowe. W 1860 roku zawarto traktat pekiński, w którym Rosja uzyskała dodatkowo kraj ussuryjski. Najważniejszym miastem rosyjskim w tym rejonie stał się Władywostok . W 1875 Rosja zawarła także traktat petersburski z Japonią. Uzyskała w nim Sachalin , Kuryle zaś miały należeć do Japonii.

W 1891 roku rozpoczęto największą inwestycję transportową w dotychczasowej historii Rosji: budowę rozważanej już od połowy wieku kolei transsyberyjskiej z Petersburga i Moskwy do Władywostoku. Budowę prowadzono w tempie do ponad 600 kilometrów rocznie, angażując w nią dziesiątki tysięcy robotników, w tym wielu zesłańców (zob. Sybiracy ). Wprawdzie została zakończona dopiero w 1913 roku, ale już pod koniec XIX wieku doprowadziła do znacznego ożywienia w handlu wyraźnych ruchów ludnościowych na Syberii. Usprawniła też znacznie carski system zsyłek.

Syberia w XX wieku

Tablica pamiątkowa poświęcona Zesłańcom Sybiru ( bazylika św. Elżbiety we Wrocławiu ).

do uzupełnienia

System zsyłek

Od początku liczną grupę osadników stanowili ludzie skazani na zesłanie , bądź katorgę . Było wśród nich wielu Polaków. Jednym z pierwszych znanych zesłańców z terenów Rzeczypospolitej był Adam Kamieński autor najstarszego opisu Syberii w języku polskim^[4]. Często zesłańcy byli elitą wśród osadników i w sposób znaczący przyczyniali się do rozwoju Syberii. Spośród nich rekrutowało się też wielu badaczy np. Benedykt Dybowski , Bronisław Piłsudski , Aleksander Czekanowski czy Jan Czerski .

Gospodarka

Początkowo gospodarka Syberii ograniczała się tylko do eksploatacji lasów, przemysłu futrzarskiego i wydobycia złota . Do dziś te gałęzie przemysłu są tam obecne. Dopiero w XX wieku gospodarcza rola Syberii bardzo wzrosła. Przyczyną było wybudowanie Kolei Transsyberyjskiej oraz systematyczne badania geologiczne, które umożliwiły odkrycie wielkich i różnorodnych bogactw tej ziemi.

W czasach ZSRR nastąpiło intensywne uprzemysłowienie, które doprowadziło do powstania m.in. Kuźnieckiego Okręgu Przemysłowego, Uralskiego Okręgu Przemysłowego , miast-centrów wydobycia surowców mineralnych (np. Norylsk , Mirny , Magnitogorsk ), wybudowania elektrowni wodnych na Jeniseju i Angarze .

Aby ułatwić eksploatację wschodniej Syberii w latach 70. XX wieku wybudowano Bajkalsko-Amurską Magistralę Kolejową (BAM). Ponadto od lat 60. XX wieku Nizina Zachodniosyberyjska stała się ośrodkiem wydobycia ropy naftowej .

Lata 80. to początek eksploatacji na wielką skalę syberyjskich złóż gazu ziemnego (m.in. na półwyspie Jamał ). Stanowią one około 30% światowych zapasów.

Oprócz wyżej wymienionych złóż na Syberii występują:

• złoto ( Jakucja )
• platyna (ujście Jeniseju , Norylsk )
• aluminium (Norylsk)
• diamenty ( Mirny , Jakucja )
• węgiel (Zagłębie Kuźnieckie)
• wolfram ( Buriacja )
• żelazo (Zagłębie Kuźnieckie)
• miedź

Przypisy

Bibliografia

• Zygmunt Łukawski, Historia Syberii, Wrocław 1981.
• Andrzej Nowak, Od Imperium do Imperium, Kraków 2004.

Zobacz też

• Syberyjski Okręg Federalny
• Dalekowschodni Okręg Federalny
• Gawriła Ksenofontow
• Nicefor Czernichowski