Seklerzy, Szeklerzy, Sekelowie (
węg.
Székely [l.poj.], Székelyek [l.mn.] (węgierskie "sz" wymawiane jak polskie "s"),
łac.
siculitas) - grupa etniczna zamieszkująca wschodnią część
Siedmiogrodu
(nazywaną także
Seklem bądź Seklerszczyzną
(
węg.
Székelyföld lub Székely) w dzisiejszej
Rumunii
. W
2002
mieszkało tam około 650 tys. Seklerów wraz z około 100 tys.
Rumunów
i innych narodowości. Jednakże współcześnie Seklerzy w spisach powszechnych deklarują narodowość węgierską (w latach 90. pochodzenie szeklerskie zadeklarowało jedynie ok. tysiąc osób) co świadczy o zakończonym procesie konwersji będącej rezultatem madziaryzacji z jednej strony, a koniecznością obrony tożsamości (w opozycji do Rumunów i rumunizacji) z drugiej. Podobna sytuacja ma miejsce w Mołdawii, gdzie madziarojęzyczna i katolicka mniejszość czyli
Czangowie
, również coraz częściej deklarują przynależność do narodu węgierskiego.
Etymologia nazwy
Nazwa ludu Seklerów, Székely, wywodzona bywa od węg. szegély "granica" i starowęg. szegel "strażnik granic", co byłoby zgodne z funkcją spełnianą w przeszłości przez społeczność seklerską. Inna, mniej popularna teoria, wyprowadza pochodzenie od węgierskiego słowa szekér "wóz, powóz", nawiązując w ten sposób do tradycji plemion koczowniczych (również węgierskich).
Pochodzenie i kultura
Seklerzy są węgierskojęzyczni, obecnie mają węgierską świadomość narodową, a wielu badaczy uważa ich również za odłam
Węgrów
, jednak ich pochodzenie nie jest jeszcze całkowicie zbadane. Niewielkie grupy uczonych reprezentują pogląd, iż są oni pochodzenia
huńskiego
,
awarskiego
,
gepidzkiego
, kabarskiego lub
wołoskiego
. Istnieje też teza identyfikująca ich ze wzmiankowanymi na początku
XI wieku
"Czarnymi Węgrami" oraz z potomkami zmadziaryzowanych w
XII wieku
Pieczyngów
lub
Połowców
. Jako dowód innego niż
madziarskie
pochodzenia Seklerów przytacza się charakterystyczne dla nich
słupowe nagrobki
(
węg.
kopjafá) i bramy seklerskie. Przytaczana w tym miejscu bywa również występująca początkowo dwujęzyczność
ugrofińsko
-
turecka
, choć w roku 950
cesarz
bizantyjski
Konstantyn VII
nazywa samych Węgrów mylnie turkami. Węgierski jako język wiodący ugruntował się wśród Seklerów ostatecznie w
średniowieczu
(ok.
X wieku
).
Bywa, że jako domniemane dowody odrębności przytaczane są pismo
rowasz
(
węg.
rovásírás) i legendy o huńskim pochodzeniu, jednak oba te argumenty są błędne, gdyż tego pisma Węgrzy używali powszechnie w czasach przedchrześcijańskich, zaś jedynie Seklerzy używali go dłużej, po części aż do ok.
1850
roku. Również wspólne są legendy o pochodzeniu huńskim (podanie o Czabie, synu
Attyli
- węg.
Csaba
i legenda o
Hunorze i Magorze
), pochodzące prawdopodobnie z
V wieku
, kiedy to Magyaren ściśle związani byli ze zlepkiem plemion Hunów, zwanym państwem Onogurów.
Seklerzy stanowili wspólnotę plemienną określaną w średniowieczu jako: Zekel, Zakuli (Simon Kézai), Sicli, Siculi (Anonim), i Székeý (Ibn Dasta).
Historia
Od zarania do rozpadu Austro-Węgier
Nie jest znana dokładna data przybycia Seklerów na tereny naddunajskie. Ze źródeł pisanych (anonimowej kroniki Gesta Hungarorum z
XII
/
XIII wieku
oraz z Gesta Hunnorum et Hungarorum Simona Kézai'a z
XIII wieku
) wynika, że w
X wieku
plemiona seklerskie zamieszkiwały dolinę
Panonii
. Seklerzy pozostawali w awangardzie plemion madziarskich, biorąc udział w różnych operacjach wojskowych.
Po raz pierwszy opisano Seklerów w kronice
Węgier
w
1116
roku jako szczep niezwykle waleczny i wierny. Wtedy to wraz z
Pieczyngami
brali udział w bitwie nad rzeką Olšavą, prowadzoną pomiędzy węgierskim królem
Stefanem II
, a czeskim
Władysławem I
. W
1146
roku oddział seklerski, wchodzący w skład armii króla
Gejzy II
, brał udział w bitwie pod Litawą (węg. Lajta), przeciw austriackiemu margrabiemu, Henrykowi II Jasormigottowi. W oddziałach, wspierających w latach
1210
-
1213
bułgarskiego cara
Boriła
, również wspominana jest obecność Seklerów (wraz z
Wołochami
,
Sasami
i
Pieczyngami
). W latach
1217
-
1221
brali udział w
V wyprawie krzyżowej
do Palestyny.
Począwszy od
Beli III
(1172–1196), królowie węgierscy osadzali Seklerów na terenach przygranicznych - pierwotnie przy zachodniej i północnej, a od
XIII wieku
w południowo-wschodniej i wschodniej części
Siedmiogrodu
. Ich zadaniem, prócz kolonizacji, była obrona granic Królestwa Węgierskiego. Seklerzy uzyskali wiele przywilejów królewskich, w tym zwolnienie od wszystkich obciążeń feudalnych, prócz służby wojskowej. Ich ziemie zorganizowane były w
marchię
wojskową, co pozostawiło ślady aż po
wiek XIX
. Seklerzy byli jedną z nacji siedmiogrodzkich (
Sasi
(
Niemcy
),
Węgrzy
i Seklerzy), których przywileje zostały potwierdzone aktem
Unii Trzech Narodów
(Unio Trium Nationum) w
1437
roku. Każdy z tych narodów był reprezentowany na sejmach siedmiogrodzkich. Dzięki niezależności Seklerzy przez długi czas nie stracili poczucia odrębności etnicznej.
W
1514
roku na czele buntów chłopskich stanął Sekler, Jerzy Doża, wciągnięty w szeregi ubogiej szlachty za swe zasługi w wojnach z Turkami. Domagał się uwolnienia od wszelkich ciężarów feudalnych, sekularyzacji dóbr kościelnych i reformy całego kościoła oraz pełnej wolności dla chłopów. Zamordowali oni również księcia siedmiogrodzkiego
Andrzeja Batorego
(bratanka króla polskiego
Stefana Batorego
).
Za panowania austriackich Habsburgów w
1763
roku wybuchło powstanie seklerskie, spowodowane nadmiernymi obciążeniami feudalnymi, nałożonymi przez rządców austriackich.
Seklerzy brali również udział w powstaniu
Lajosa Kossutha
(w czasie
Wiosny Ludów 1848-49
).
Po rozpadzie Austro-Węgier
W
1920
roku, na mocy
ustaleń z Trianon
,
Siedmiogród
wraz z terenami zamieszkiwanymi przez większość Seklerów, przypadł
Rumunii
.
Postulat powrotu Seklerszczyzny do Węgier był głównym żądaniem węgierskich nacjonalistów w całym okresie międzywojennym, stanowiąc poważne obciążenie stosunków bilateralnych między Węgrami i Rumunią.
Podczas
II wojny światowej
,
30 sierpnia
1940
Seklerszczyzna powróciła na cztery lata do Węgier. W
1944
Armia Czerwona
zdobyła Seklerszczyznę, przywracając stan sprzed 30 sierpnia 1940.
Po II wojnie światowej, w pierwszych latach władzy komunistycznej, powołano Węgierski Obwód Autonomiczny ze stolicą w
Târgu Mureş
, obejmujący regiony Maros, Csík, Udvarhely i Háromszék. Jednak już w
1960
roku obwód zmniejszono do rejonu
Marusza
, a autonomię istotnie ograniczono.
15 marca 2006 roku w miejscowości
Odorheiu Secuiesc
(węg. Székelyudvarhely) zgromadzenie Seklerów opowiedziało się jednogłośnie za autonomią dla zamieszkiwanego przez siebie terytorium. Oświadczenie odnosi się do Deklaracji Wiedeńskiej przyjętej w
1993
roku, głoszącej, że każdy naród ma prawo do samorządu. Dokument zgodny jest również z Traktatem Paryskim z
1919
roku, w którym Rumunia zagwarantowała prawo do autonomii dla tej grupy etnicznej.
Seklerzy zwrócili się też do
Unii Europejskiej
, by włączyła kwestię autonomii Wschodniego Siedmiogrodu do kryteriów, które państwo rumuńskie musiało spełnić przed przystąpieniem do jej struktur w
2007
roku.
Religia
Seklerzy w części są wyznania
rzymskokatolickiego
(regiony Csík, Gyergyó, Kászon oraz północne części Udvarhely i Kézdiszék), w części -
ewangelickiego
, głównie
kalwińskiego
(regiony Marosszék, Orbaíszék, części Aranyosszék, Udvarhelyszék, Háromszék) i
unitariańskiego
(regiony Udvarhely, Sepsi, Aranyosszék).
Ciekawostki
W książce
Brama Stokera
pt. Drakula główny bohater, książę
Drakula
uważa się za Seklera, przy czym wypowiada się o Szeklerach jako o narodzie odrębnym od Węgrów i wrogo do nich nastawionym. Szeklerzy w XVII-wiecznej Rzeczypospolitej znani byli pod nazwą "sabatów" i często służyli w Małopolsce jako żołnierze nadwornych oddziałów magnackich. Zaciągał ich i wykorzystywał w wojnach prywatnych m.in.
Stanisław Stadnicki
zwany "Diabłem Łańcuckim".
Zobacz też
Wybrana bibliografia
- Jean Nouzille, Transylwania - obszar kontaktów i konfliktów, Bydgoszcz 1997
- Ł. Galusek, A. Dumitru, T. Poller, Transylwania - twierdza rumuńskich Karpat,
- Balázs Orbán, A Székelyföld leírása ("Opisanie Szeklerszczyzny")
Linki zewnętrzne