Sztum
Panorama miasta
Herb Flaga Herb Sztumu Flaga Sztumu
Województwo	pomorskie
Powiat	sztumski
Gmina • rodzaj	Sztum miejsko-wiejska
Prawa miejskie	1416
Burmistrz	Leszek Jan Tabor
Powierzchnia	4,59 km²
Ludność (2009) •  liczba •  gęstość	9766 2127,7 os./km²
Strefa numeracyjna	+48 55
Kod pocztowy	82-400
Tablice rejestracyjne	GSZ
Położenie na mapie Polski Sztum
53°55'18″N 19°02'01″E / 53.92167, 19.03361 Na mapach: 53°55'18″N 19°02'01″E / 53.92167, 19.03361
TERC ( TERYT )	6222916054
SIMC	0932991
Miasta partnerskie	Ritterhude Val de Reuil Varde
Urząd miejski ul. Mickiewicza 39 82-400 Sztum
Strona internetowa miasta

Widok miasta i zamku, rysunek z 1749

Rycina z ok. 1600 przedstawiająca zamek

Sztum ( niem. Stuhm) – miasto w północnej Polsce, w woj. pomorskim , w powiecie sztumskim , siedziba gminy miejsko-wiejskiej Sztum . Położone na Powiślu , nad jeziorami: Zajezierskim i Barlewickim , przy drodze krajowej nr 55 ( Kwidzyn – Malbork ). W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało do woj. elbląskiego .

Według danych z 30 czerwca 2009 miasto miało 9766 mieszkańców^[1].

Historia

We wczesnym średniowieczu gród pruski , zdobyty w 1236 przez Krzyżaków . Zamek zbudowany został w latach 1326–1335. Od 1330 siedziba krzyżackiego wójta. W 1377 miasto odwiedza książę austriacki Albrecht, który pozostawia Zakonowi herb, którym wójt sztumski będzie się posługiwał, oraz fundusze na budowę wieży. W 1410 podczas wielkiej wojny Polski z Zakonem Krzyżackim zamek i miasto na krótko trafia w ręce wojsk polskich, dowodzonych przez Jędrzeja z Brochocic. Prawa miejskie Sztum otrzymał w 1416, nadane przez wielkiego mistrza Michaela Küchmeistera von Sternberg , a potwierdzony przez polskiego króla Zygmunta Augusta w 1553. Miasto i zamek kolejny raz trafiają w ręce Polaków, podczas wojny 13-letniej od 8 sierpnia 1454 do 21 września tego samego roku.

Na podstawie pokoju toruńskiego z 1466 Sztum został włączony do Korony Polskiej. W latach 1468–1772 miasto powiatowe w województwie malborskim oraz miejsce sejmików tegoż województwa. Podczas wojny Polsko-Szwedzkiej tzw. o "Ujście Wisły" pod okupacją szwedzką. Po przegranej bitwie pod Trzcianą Gustaw II Adolf schronił się na sztumskim zamku. Na mocy rozejmu w Starym Targu , miasto wraz z zamkiem są w rękach elektora brandenburskiego, aż do rozejmu w Sztumskiej Wsi . Po krótkim czasie miasto znowu jest pod okupacją szwedzką w czasie " Potopu Szwedzkiego " (1655–1660).

Po I rozbiorze przejęty przez Prusy , od 1870 w granicach Cesarstwa Niemiec . Rozwój miasta nastąpił na przełomie XIX/XX w. dzięki uruchomieniu linii kolejowej z Malborka do Torunia w 1883. W plebiscycie w 1920 ludność opowiedziała się za pozostaniem w państwie niemieckim, jednak Sztum stanowił główny ośrodek mniejszości polskiej na niemieckim Powiślu dzięki ziemiańskim rodzinom Sierakowskich i Donimirskich. Przyłączony ponownie do Polski w 1945 jako siedziba powiatu w województwie gdańskim do 1975, po reformie administracyjnej kraju i likwidacji powiatów trafia do województwa elbląskiego. W 1998 w mieście wybuchły protesty mieszkańców w związku z nieumieszczeniem Sztumu na powiatowej mapie Polski, co przyczyniło się do tego, że decyzją z 2001 Sztum ponownie jest miastem powiatowym (od 1 stycznia 2002). Aktualnie trwa szeroko zakrojona rewitalizacja miasta obejmująca odświeżenie bulwaru nad jeziorem oraz odnowa Placu Wolności.

Zabytki

Zamek w Sztumie

Zamek w Sztumie przed remontem

Zamek w Sztumie

• Częściowo zachowany zamek krzyżacki, gotycki, zbudowany po 1331, przebudowany w 1414, z ruinami ośmiobocznej wieży w narożu północno-wschodnim. W historii był letnią rezydencją Wielkiego Mistrza Zakonu Krzyżackiego. Należy do Stowarzyszenia Gmin "Polskie Zamki Gotyckie". Na terenie zamku odbywają się turnieje oraz pokazy walk rycerskich. Dziedziniec zamkowy to również miejsce plenerów malarskich.
• Kościół parafialny św. Anny – główny element w krajobrazie staromiejskiej części Sztumu. Zbudowany po wojnie 13-letniej, obecny kształt uzyskał na przełomie lat 1900–1901. Wnętrze utrzymano w stylu neogotyckim z elementami wystroju barokowego.
• Kościół poewangelicki – na miejscu dawnego ratusza, w centralnej części rynku. Powstał w latach 1816–1818 w stylu neoklasycystycznym. Obecnie mieści się tam Muzeum Alyem.
• fragmenty murów miejskich.
• Wieża ciśnień zbudowana w 1911. Jest na planie koła, a na wysokości piątej kondygnacji z cylindrycznej przechodzi w ośmioboczną. Usytuowana jest na wzniesieniu przy rozwidleniu ulic Kochanowskiego, Nowowiejskiego oraz Słowackiego.
• Cmentarz wraz z kaplicą cmentarną przy ulicy Kochanowskiego powstały na przełomie XVII i XVIII wieku. Jest to najstarszy cmentarz w mieście, który zachował się do dzisiaj. Funkcje cmentarza miejskiego pełnił do 1945, co upamiętniają dwie tablice pamiątkowe, poświęcone pochowanym tu katolikom oraz ewangelikom.
• Cmentarz katolicki przy rozwidleniu ulic Domańskiego i Pieniężnego powstały na początku XX wieku.
• Więzienie powstałe na początku XX wieku.

Honorowi obywatele miasta

• Stanisław Donimirski
• Halina Donimirska-Szyrmerowa

Imprezy

• Ogólnopolski Przegląd Sztuki Więziennej
• Międzynarodowy Plener Malarski Sztum–Barlewice
• Dni Ziemi Sztumskiej, Targi Powiśla
• Święto Ryby

Sport w Sztumie

• Klub Kolarski Lider Sztum. Trenerem klubu jest Eugeniusz Słonina. Data założenia klubu to 2005 rok.
• Klub kajakarski MLKS Victoria Sztum. Prezesem klubu jest Stanisław Kuczyński. Data założenia klubu to 1980 rok. Zawodnikiem klubu jest m.in. Wojciech Tyszyński .
• Lekkoatletyczny Klub Sportowy "Zantyr" Sztum. Klub jest głównym organizatorem Grand Prix Sztumu w Biegach Przełajowych. Prezesem klubu jest Bogdan Owsiany, a wiceprezesem Ryszard Mazerski^[2]. Data założenia klubu: 28 czerwca 2005.
• Klub Piłkarski Olimpia Sztum. Dane podstawowe^[3]:
  • Prezes klubu: Bogusław Gos
  • Kierownik klubu: Michał Hadrysiak
  • Kierownik drużyny: Andrzej Gałązka
  • Trener drużyny: Radosław Szczuchniak
  • Data założenia: marzec 1946
  • Barwy klubu: biało-niebieskie

Klub nosił nazwy:

od 1946 do 1949 – Klub Sportowy Gryf Sztum

od 1950 do 1955 – ZS Milicyjny Klub Sportowy Gwardia Sztum

od 1956 do 1959 – Ludowy Zespół Sportowy Sztum

od 1959 do 1964 – Klub Sportowy Olimpia Sztum

od 1964 do 1972 – Gwardyjski Klub Sportowy Olimpia Sztum

od 1972 do 1974 – Ludowy Zespół Sportowy Sztum

od 1974 do 1978 – Zakładowy Klub Piłkarski POM Sztum

od 5 kwietnia 1978 do 1993 – Ludowy Klub Sportowy Powiśle Czernin

od 24 czerwca 1993 – Klub Piłkarski Olimpia Sztum

Kościół poewangelicki (obecnie muzeum regionalne)

Kościół pw. św. Anny

Wspólnoty religijne

• Dekanat Sztum
  • Parafia św. Andrzeja Boboli w Sztumie
  • Parafia św. Anny w Sztumie

Zobacz też

• Ludzie związani ze Sztumem
• Szlak Zamków Gotyckich
• Synagoga w Sztumie
• Cmentarz żydowski w Sztumie
• Zakład Karny Sztum
• Liceum Ogólnokształcące w Sztumie
• Sztum (stacja kolejowa)

Przypisy

Linki zewnętrzne

• Strona internetowa miasta
• Strona organizacji Polskie Zamki Gotyckie (zamek w Sztumie)
• Strona internetowa zamku w Sztumie
• Niezależny serwis internetowy miasta Sztum i Powiatu sztumskiego
• Mapy: Emapi • Google Maps • Targeo • Zumi
• Zdjęcia satelitarne: Google Maps • Wikimapia • Zumi