Tadeusz Kognowicki ps. "Złoty" (ur. 18 czerwca 1922 w Kownie , zm. 26 czerwca 1941 pod Kownem) – harcmistrz, komendant harcerstwa polskiego na międzywojennej Litwie .

Urodził się 18 czerwca 1922 r. w Kownie . Jego ojcem był Wincenty Kognowicki zajmujący stanowisko okręgowego lekarza weterynarii, matką Zofia Kognowicka z d. Lewoniewska, oboje zasłużeni dla polskiej mniejszości na międzywojennej Litwie. W 1934 r., po zdanym egzaminie, do którego przygotowywała go w domu matka, został przyjęty do III klasy polskiego gimnazjum im. Adama Mickiewicza w Kownie . Tam rozpoczął działalność w tajnym, polskim harcerstwie ukrywającym się wówczas pod oficjalną nazwą Koła Czerwonego Krzyża.

Latem 1935 r. wziął udział w obozie harcerskim w Prepuntach nad rz. Dubissą . Następnie, w 1936 r. uczestniczył w obozie zorganizowanym dla Polskiego Harcerstwa Zagranicznego w Brennej, oddelegowany z Litwy wspólnie ze Zbigniewem Skłodowskim oraz Julianem Iwaszkiewiczem. Po powrocie zorganizował szkolną drużynę im. Zawiszy Czarnego , składającą się z dwóch zastępów i gromady zuchowej, której został drużynowym. Na przełomie 1938/1939 r. zdobył, po uprzednio odbytych w Polsce kursach, stopień harcmistrza. W tym czasie wydawał również dwutygodnik dla harcerzy o nazwie Wzwyż, jednak tylko do 1940 r., do momentu zamknięcia polskiego gimnazjum w Kownie. Po nominacji na komendanta harcerstwa na Litwie, od 1939 r. reprezentował oficjalnie przed władzami litewskimi polskie harcerstwo. Wybuch II wojny światowej zapoczątkował okres intensywnej pracy T. Kognowickiego w niesieniu pomocy uchodźcom z Polski, organizację ucieczek z obozów internowania polskich wojskowych, którzy, jak wspomina jego siostra p.Zofia Komza, niejednokrotnie ukrywali się w mieszkaniu pp. Kognowickich przy ul. Donelaičio. (...)Mama przyjmowała każdego z dokumentami czy bez i udzielała gościny na cały czas, aż Tadeusz nie wystarał się o nowe dokumenty i wyekspediował ich dalej^[1].

Na szczególne podkreślenie zasługuje fakt wyniesienia z obozu internowania sztandarów pułkowych:

• 9 Pułku Strzelców Konnych
• 10 Pułku Ułanów Litewskich z Polskiej Brygady Kawalerii
• 3 Pułku Szwoleżerów Mazowieckich
• 2 Pułku Ułanów Grochowskich z Suwalskiej Brygady Kawalerii

Dokonali tego Tadeusz Kognowicki wraz z Tadeuszem Butlerem i Janem Kudrewiczem i dostarczyli sztandary polskiemu attaché wojskowemu w Kownie, płk. Leonowi Mitkiewiczowi-Żołłtkowi . Zorganizowanie przez T. Kognowickiego w listopadzie wespół z konsulem japońskim poczty japońskiej, czyli przerzutu japońską pocztą dyplomatyczną przesyłek polskiego podziemia i wywiadu z Litwy do Rządu RP na uchodźstwie i z Zachodu na Litwę lub dalej do Warszawy przyczyniło się do uratowania 10 tys. Żydów i Polaków starających się o wyjazd na Zachód. W tym czasie T. Kognowicki pełnił funkcję Szefa Oddziału Organizacyjnego w kowieńskim podokręgu Związku Walki Zbrojnej . Wkrótce po ogłoszeniu Litwy Republiką Radziecką rozpoczęły się aresztowania wśród niemal całego podokręgu ZWZ w Kownie. Aresztowany w marcu 1941 r., umieszczony został w więzieniu w Kownie. Dnia 26 czerwca 1941 r., podczas ewakuacji więzienia, w lesie, niedaleko stacji Bygosowo wykonano wyroki śmierci na kilkunastu więźniach, wśród nich był Tadeusz Kognowicki. Miał 19 lat.

Przypisy

Źródła

1.K.Bojko, Żyjąc krótko przeżył czasów wiele, "Magazyn Wileński" 1998, nr 10 s.12-16