Teksas
Pięczęć stanowa Teksasu Flaga stanowa Teksasu Pieczęć stanowa Teksasu
Przydomek: Lone Star State (Stan samotnej gwiazdy)
Dewiza: Friendship (Przyjaźń)
Państwo	Stany Zjednoczone
Stolica	Austin
Największe miasto	Houston
Gubernator	Rick Perry
Język urzędowy	de iure brak de facto angielski
Powierzchnia  • ogółem  • lądowa  • wodna  • % wodna	na 2. miejscu 696 241 km² 678 907 km² 17 333 km² 2,5 %
Populacja ( 2000 )	na 2. miejscu 20 851 820
Gęstość zaludnienia ( 2000 )	na 28. miejscu 30,75 os./km²
Wejście do Unii  • kolejność  • data	28 29 grudnia 1845
Strefa czasowa	Central: UTC -6/-5 Mountain: UTC -7/-6
Szerokość geograficzna	25°50'N - 36°30'N
Długość geograficzna	93°31'W - 106°38'W
Szerokość Długość Wzniesienie  • najwyższe  • średnie  • najniższe	1244 km 1289 km   2667 m 520 m 0 m
ISO 3166-2	US-TX

Teksas ( ang. Texas) – stan w południowej części Stanów Zjednoczonych , położony na wybrzeżu Zatoki Meksykańskiej , sąsiadujący ze stanami Luizjana i Arkansas na wschodzie, stanem Oklahoma na północy i Nowym Meksykiem na zachodzie. Na południowym zachodzie graniczy z Meksykiem . Obszar w większości wyżynny ( Wielkie Równiny ), w części południowo-zachodniej niewielkie obszary górzyste, w części południowo-wschodniej Nizina Zatokowa .

Największe miasta to Houston , Dallas , San Antonio , Austin i El Paso .

Geografia

Ukształtowanie powierzchni przeważnie równinne i wyżynne, w środkowej części rozległa Wyżyna Edwardsa, należąca do Wielkich Równin, na północy zachodzie równina Llano Estacado, na południowym wschodzie Nizina Zatokowa; na południowym zachodzie skrawek Gór Skalistych , z największym szczytem Guadelupe Peak 2667 m.^[1] Klimat podzwrotnikowy, na wschodzie, zwłaszcza na wybrzeżach Zatoce Meksykańskiej, dość wilgotny (w Houston średni opad ok. 1100 mm), na zach. i płn. suchy (w El Paso poniżej 200 mm); średnia temperatura w styczniu od 0 °C na północy do 15 °C na południu, lipcu 25-29 °C^[1], główne rzeki: Rio Grande del Norte (z dopływem Pecos), Colorado , Brazos , Trinity, Red (dopływ Missisipi)^[1]; w świecie roślinnym dominują prerie: na południowym zachodzie roślinność półpustynna, na północnym wschodzie lasy dębowo-hikorowe, w dolinie Rio Grande kolczaste sawanny subtropikalne^[1].

Historia

• 1519 - Alonso Alvarez de Pineda ląduje na wybrzeżu Teksasu, ogłaszając teren posiadłością hiszpańską.
• 1821 - po uzyskaniu przez Meksyk niepodległości, Teksas staje się jego prowincją.
• lata 1820 - 1830 - w Teksasie osiedla się 12 tys. Amerykanów, z których większość pochodzi ze stanów niewolniczych. Rząd meksykański przyznaje osadnikom dużą autonomię lokalną.
• 1829 - rząd meksykański wprowadza na terenie całego państwa zakaz niewolnictwa i zakaz dalszej emigracji ze Stanów Zjednoczonych do Meksyku. Stosunki między Teksańczykami a Meksykanami zaczynają się pogarszać.
• 1 marca 1836 - Teksańczycy ogłaszają powstanie Republiki Teksasu . Armia meksykańska atakuje w celu stłumienia rebelii, dochodzi do owianej później legendą bitwy o Alamo .
• 21 kwietnia 1836 - meksykańska armia zostaje pokonana w bitwie nad rzeką San Jacinto przez mniejsze liczebnie oddziały teksańskie dowodzone przez generała Sama Houstona .
• 1836 - Teksas staje się oficjalnie republiką. Sam Houston zostaje prezydentem. Na terenie nowo powstałej republiki zalegalizowane zostaje niewolnictwo .
• 1 marca 1845 - prezydent John Tyler podpisuje rezolucję o aneksji Teksasu przez Stany Zjednoczone.
• 4 lipca 1845 - Teksas ratyfikuje akt o aneksji.
• 29 grudnia 1845 - Teksas zostaje przyjęty do Unii jako 28. stan.
• 1846 - wybucha wojna amerykańsko-meksykańska .
• 2 lutego 1848 - pomiędzy Meksykiem a Stanami Zjednoczonymi zostaje podpisany traktat w Guadelupe-Hidalgo, na mocy którego Meksyk uznaje m.in. amerykańskie prawo do Teksasu. Zachodnia granica stanu zostaje przesunięta z rzeki Nuces na rzekę Rio Grande .
• W roku 1861 , gdy kolejne stany południowe występowały z Unii , również i Teksas z niej wystąpił. Często jest podkreślany fakt prounijnego nastawienia ówczesnego gubernatora Teksasu, Sama Houstona , który trzykrotnie odmówił złożenia przysięgi na wierność Konfederacji . Tymczasem sprawy miały się inaczej, Houston nie chciał akcesu swojego stanu do Konfederacji, gdyż pragnął, by stał się on znów w pełni niepodległym państwem. Houston wiedział, co robi, wszak przed laty był przywódcą rewolucji teksaskiej i prezydentem niepodległego Teksasu. Przez cały okres wojny secesyjnej w Teksasie występowała tendencja do odłączenia się od Konfederacji i dalszego bytu na własny rachunek^[].

Demografia

Teksas ma 20 387 061 mieszkańców (2005). Najpowszechniej używanymi językami są:

• język angielski - 66,35%,
• język hiszpański - 29,09%,
• język wietnamski - 0,68%^[2].

Dallas

Houston

22,6 mln mieszkańców (2004)^[1] czyni Teksas drugim stanem co do liczby mieszkańców (po Kalifornii , a przed stanem Nowy Jork ) stolicą jest Austin zamieszkane przez 494 tys. mieszkańców^[1], a innymi głównymi miastami są :

• Houston (1 953 631 mieszkańców)
• Dallas (1,188,580 mieszkańców)
• San Antonio (1 144 646 mieszkańców)
• El Paso (563 662 mieszkańców)
• Fort Worth (534 694 mieszkańców)
• Arlington (332 969 mieszkańców)
• Corpus Christi (277 454 mieszkańców)

80% ludności zamieszkuje miasta.

Struktura rasowa i etniczna

• Grupy rasowe: ludność biała 53,40%, Latynosi 31.14%, ludność czarna 12.09%, Azjaci 3.13%, Indianie i rdzenni mieszkańcy Alaski 1.09%, Hawajczycy i wyspiarze Pacyfiku 0.16%.
• Największymi grupami etnicznymi są Meksykanie (25.3%), Afroamerykanie (12.09%), Niemcy (10.9%), Anglicy (7.2%), Szkoci i Irlandczycy (7.2%). W Teksasie mieszkają także Polacy , Rosjanie , Szwedzi , Norwegowie , Czesi , Słowacy oraz Włosi .

Obserwuje się duży napływ ludności latynoskiej i afroamerykańskiej do Teksasu.

Podział administracyjny

Stan dzieli się na 254 hrabstwa.

Gospodarka

Rolnictwo

Podstawą gospodarki jest wysokotowarowe rolnictwo. W Teksasie dominują wielkie farmy o pow. powyżej 1000 ha^[1]. Teksas zajmuje pierwsze miejsce w USA pod względem pogłowia bydła , owiec oraz produkcji bawełny i sorgo ^[1]. Dodatkowo uprawia się także pszenicę , ryż , kukurydzę i orzeszki ziemne ^[1]

Przemysł

Teksas jest największym producentem energii elektrycznej w USA^[1]. Na terenie stanu licznie występują złoża surowców mineralnych m.in. 30% krajowego wydobycia ropy naftowej i gazu ziemnego , 50% siarki , ponadto wydobywa się grafit , gips , sól kamienna , baryt , rudy żelaza , magnezyty ^[1]

Teksas posiada wysoko rozwinięty przemysł maszynowy, lotniczy, zbrojeniowy, samochodowy, petrochemiczny, rafineryjny, chemiczny, elektrotechniczny, elektroniczny, odzieżowy^[1]. Houston to jeden z największych na świecie ośrodków przemysłu naftowego.W stanie dzięki niskim podatkom maja swe siedziby liczne firmy między innymi: AT&T , American Airlines , Continental Airlines , Dell , ExxonMobil , Frito-Lay . W Houston znajduje się także jeden z głównych ośrodków NASA

Transport

Teksas posiada dobrze rozwiniętą komunikacje morską m.in. port w Houston i w Corpus Christi ^[1]. Równie dobrze rozwinięta jest komunikacja lotnicza m.in. Port lotniczy Dallas-Fort Worth ^[1]. Stan przeplata wiele autostrad i dróg, a także liczne rurociągi i gazociągi^[1].

oficjalny portret Lyndona B. Johnsona

Polityka

Teksas jest stanem typowo republikańskim z niskimi podatkami, skąpą opieką społeczną oraz mocno ograniczoną władza ustawodawczą^[1]. Gubernatorem stanu obecnie jest republikanin Rick Perry . W senacie stan reprezentują republikanie John Cornyn i Kay Bailey Hutchison a w w izbie reprezentantów 19 republikanów i 13 demokratów .

Stan ma legislaturę składającą się z Senatu i Izby Reprezentantów. Senat składa się 31 senatorów: 19 republikanów i 12 demokratów . Izba reprezentantów składa się 150 członków: 76 republikanów i 74 demokratów . Ze stanu pochodzi trzech prezydentów : Lyndon Baines Johnson , George H. W. Bush , George Walker Bush .

Prawo

W teksańskim prawodawstwie figuruje kara śmierci . Teksas słynie z najbardziej surowego prawa w USA. Po abolicji w USA wykonano tam najwięcej egzekucji. Do lat 60. karę śmierci wymierzano również za gwałty i rozboje. W Teksasie nie ma kary dożywotniego pozbawienia wolności . Obowiązuje tam prawniczy system common law oparty na prawie precedensowym. W stanie obowiązuje daleko idące prawo do posiadania broni palnej i prawo własności. M.in. można zabić osobę, która wtargnęła na prywatną posesję.^[3]. Jest także jednym z dwóch stanów USA (oprócz Oregonu ), w którym legalna jest eutanazja . Teksas był jednym z ostatnich stanów, w których obowiązywały tzw. sodomy law - "prawa o sodomii", które zabraniały stosunków homoseksualnych . Zniesione zostały one w 2003 roku^[4].

Wyższe uczelnie

• University of Texas at Austin ( http://www.utexas.edu/ )
• Texas Tech University ( http://www.ttu.edu/ )
• Texas A&M University ( http://www.tamu.edu/ )
• Lamar University of Technology

Przypisy