Teologia ( gr. θεος, theos, "Bóg", + λογος, logos, "nauka") dyscyplina zajmująca się badaniem natury boskiej oraz stosunkami, jakie zachodzą pomiędzy istotą boską a światem, ze szczególnym uwzględnieniem relacji między istotą boską a ludźmi.

Teologia zakłada prawdziwość wierzeń religijnych, co odróżnia ją od filozofii religii , która nie zakłada ich prawdziwości.

Historia terminu

Termin teologia w klasycznej literaturze greckiej jest używany w znaczeniu "dyskurs dotyczący bogów czy kosmologii ". Arystoteles podzielił teoretyczną filozofię na mathematike, phusike i theologike. Ta ostatnia odnosiła się raczej do metafizyki i dla Arystotelesa oznaczała dyskusję nad naturą bogów.

W oparciu o źródła greckie pisarz łaciński Varro wyróżnił trzy formy dyskusji teologicznej: mitycznej (dotyczy mitów o bogach greckich), racjonalnej (analiza filozoficzna bóstwa i kosmologii) i cywilnej (dotyczy rytuałów i publicznych obrzędów).

Termin ten później został przejęty przez pisarzy chrześcijańskich. Pojawia się w pewnych rękopisach biblijnych, w tytule Objawienie św. Jana : apokalupsis ioannou tou theologou, "Objawienie (Odsłonięcie) Jana teologa". Użyto tutaj jednakże nieco innego znaczenia słowa "logos". "Logos" znaczy tutaj nie "racjonalny dyskurs" ale "słowo" lub "przekaz (przesłanie)": ho theologos prawdopodobnie oznacza, że autor Objawienia przekazuje przesłanie (słowo) Boga logoi tou theou - nie jest to obecne znaczenie słowa teolog.

Inni pisarze chrześcijańscy używali tego terminu w kilku różnych znaczeniach.

1. Autorzy łacińscy jak Tertulian i Augustyn kontynuowali użycie terminu przez Varrona.
2. W patrystycznych źródłach greckich teologia odnosi się wąsko do dyskusji o naturze i cechach Boga.
3. W innych patrystycznych źródłach greckich teologia może być wąsko użyte w dyskusji boskiej natury Jezusa . (W tym sensie Grzegorz z Nazjanzu miał przydomek "Teolog": był on zagorzałym obrońcą boskości Chrystusa.)
4. W średniowiecznych źródłach greckich i łacińskich termin odnosi się po prostu do Biblii .
5. W scholastycznych źródłach łacińskich, termin zaczyna oznaczać racjonalne badanie doktryny religii chrześcijańskiej, bardziej precyzyjnie oznacza dyscyplinę akademicką, która bada koherencję i implikacje języka i twierdzeń Biblii i tradycji teologicznej (ta ostatnia prezentowana jest przez Piotra Lombarda w kompilacji teologii z 1150 roku (Libri Quattuor Sententiarum). Był to standardowy scholastyczny podręcznik akademicki.

Teologia chrześcijańska

W chrześcijaństwie głównym przedmiotem badań teologicznych jest Objawienie czyli Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu oraz Tradycja Apostolska .

Teologia katolicka

Dyscypliny teologii katolickiej

• Dyscypliny biblijne i historyczne - szukają odpowiedzi na pytanie o postać wiary w przeszłości:Wstęp do Pisma Świętego, Egzegeza Starego i Nowego Testamentu , teologia biblijna , historia Kościoła , patrologia , historia dogmatów .
• Dyscypliny systematyczne - szukają odpowiedzi przede wszystkim na pytanie o to, jaką postać wiara, zakorzeniona w przeszłości, ma przyjąć współcześnie: wstęp do teologii, teologie: dogmatyczna , fundamentalna , moralna , mistyczna, duchowości, ekumeniczna, religii.
• Dyscypliny praktyczne - szukają odpowiedzi na pytanie o to, na czym ma polegać współcześnie świadectwo wiary: teologia pastoralna , homiletyka , katechetyka , misjologia , liturgika i prawo kanoniczne .

Główne tematy

• Objawienie Boże
• Jezus Chrystus
• Wiara
• Człowiek
• Kultury i religie
• Stworzenia
• Bóg

Źródła, czyli Pismo Święte i Tradycja

Źródła teologii, po łacinie loci theologici, czyli "miejsca teologiczne". To tam znajduje się źródło teologii jak również wielu pytań i odpowiedzi. Klasyczny w polskiej literaturze układ miejsc teologicznych podał o. S. C. Napiórkowski :

I. Źródło natchnione - Pismo Święte

II. Źródła nienatchnione

1. Zobiektywizowane

A. Podstawowe

• Symbole wiary
• Liturgie
• Wiara Ludu Bożego (sensus fidei)
• Nauczanie soborów
• Nauczanie papieża ex cathedra
• Nauczanie Kościoła rozproszonego po świecie ( biskupów i synodów )
• Nauczanie Ojców Kościoła
• Zwyczajne nauczanie papieży
• Historia Kościoła
• Prawo Kościelne
• Sztuka sakralna

B. Pomocnicze:

• Nauczanie teologów
• Literatura piękna

2. Niezobiektywizowane

• Znaki Czasu
• Człowiek
• Wiara
• Doświadczenie osób i wspólnot chrześcijańskich

Teologia ewangelicka

Podstawowa różnica między teologią katolicką a ewangelicką tkwi w tym, że w tej ostatniej nie istnieje nadrzędny urząd kościelny, który by mógł prawdy wiary definiować dogmatycznie. Dlatego dogmat w teologii ewangelickiej to ciągle odnawialny substrat teologicznych i kościelnych dyskusji. Ten proces dyskusji jest rozumiany jako ciągły proces analizy Pisma Świętego, które stanowi źródło wiary i co za tym idzie podstawę i normę teologicznej refleksji. Teologia jako nauka jest istotnym składnikiem procesu dyskusyjnego, aczkolwiek sama nie jest wystarczająca. To, co jest ostatecznie nauczane w kościołach ewangelickich, ustalają wybrane organy kierownicze ( prezbiterium , synody ) biorąc za podstawę refleksję teologiczną i modlitwę.

Definicja teologii

W teologii ewangelickiej termin teologia ma kilka znaczeń.

1. Teologia jako dogmatyka propozycjonalna W tym tradycyjnym modelu tezy teologiczne rozumiane są jako twierdzenia (propositiones) o naturze Boga i świata. Teologia w tym modelu jest ściśle powiązana z ontologią , częściową będąc z nią w syntezie, częściowo zaś w konflikcie. Źródła biblijne rozumiane są jako objawienie boskiej rzeczywistości, którą bez tego objawienia człowiek dostrzega tylko częściowo. Jedynie na podstawie tego objawienia świat może zostać zrozumiany.
2. Teologia jako nauka o wierze Ten model teologii stał się znany głównie dzięki Friedrichowi Schleiermacherowi . Teologia nie opisuje w formie tez natury Boga i świata, ale przedstawia sposób, w jaki ta rzeczywistość jest postrzegana w wierze lub w podmiocie wiary. Tezy religijne są tu przede wszystkim rozumiane jako wyraz wewnętrznej religijności (np. uczucie religijne czy wielkość aprioryczna u Schleimachera), które warunki konstytucyjne teologia bada, ale też na których się jednocześnie opiera. Również teksty biblijne są w tym modelu wyrazem religijności, a ich specjalna rola wynika tylko z tego, że są najstarszymi świadectwami o początkach religijności chrześcijańskiej, a przez to najpewniej przedstawiają ją w sposób niezafałszowany.
3. Teologia jako system praw Jest to nowy i obecnie bardzo rozwijany model, związany np. z pracami George'a Lindbecka. Tezy teologiczne mają tu formę systemu twierdzeń. Oznacza to, że tezy teologiczne nie opisują ontologicznie rzeczywistości, nie są też wyrazem uczuć religijnych, natomiast budują reguły chrześcijańskiej dysputy o Bogu. To rozumienie teologii jest powiązane z nowszymi filozoficznymi kierunkami i opiera refleksję teologiczną szczególnie mocno na praktyce wiary. Teksty biblijne mogą być w tym modelu różnie traktowane. Mogą być traktowane same jako reguły wypowiedzi o wierze, ale też mogą być poddane uregulowanej praktyce interpretacji (np. Nicholas Lash, Stanley Hauerwas ). Rozbudowana nauka o rozumieniu tekstów biblijnych ( hermeneutyka biblijna ) jest w tym modelu obecnie dezyderatem teologii ewangelickiej.

Wspólną cechą tych modeli jest wywodzenie teologii z refleksji dogmatycznej. Przez to jednak nie są wykluczane inne dyscypliny teologiczne. Te mogą być traktowane jako przedmioty pomocnicze albo własne modele teologiczne (zwłaszcza przedmioty egzegetyczne). Egzegeci są z reguły postrzegani jako właściwi teologowie biblijni w sensie i tradycji Reformacji, co wynika z postulatu sola scriptura czyli oparcia teologii jedynie na tekstach Pisma Świętego. Przy tym oczywiście nie należy zapominać, że również przedstawiciele modeli zorientowanych dogmatycznie opierają się na analizie Pisma Świętego i widzą swoje tezy jako wywiedzione z Biblii.

Podział teologii ewangelickiej

Teologia ewangelicka jest zwykle dzielona na cztery działy. Są to^[1].:

• teologia biblijna, obejmująca takie dyscypliny jak: egzegeza biblijna, teologia Starego Testamentu, teologia Nowego Testamentu,
• teologia historyczna, obejmująca takie dyscypliny jak: historia dogmatu i teologii, symbolika, historia Kościoła,
• teologia systematyczna, obejmująca takie dyscypliny jak: dogmatyka, etyka, apologetyka, filozofia religii (niekiedy nie jest ona zaliczana do dyscyplin teologicznych),
• teologia praktyczna, obejmująca takie dyscypliny jak: homiletyka, katechetyka, liturgika, misjologia.

Teologia prawosławna

Ta sekcja jest . Jeśli możesz, .

Nurty we współczesnej teologii chrześcijańskiej

• Teologia liberalna
• Teologia dialektyczna
• Teologia polityczna
• Teologia pracy
• Teologia procesu
• Teologia krytyczna
• Teologia śmierci Boga
• Teologia sekularyzacji
• Teologia techniki
• Teologia wyzwolenia
• Teologia feministyczna
• Teologia queer
• Czarna teologia

Teologia muzułmańska

W islamie odpowiednik chrześcijańskich studiów teologicznych nosi nazwę kalām ( ar. کلام). W przeciwieństwie do chrześcijaństwa, rozważania tego typu są tam sprawą drugorzędną w porównaniu z analizą prawnych aspektów świętych tekstów.

Głównymi obszarami zainteresowania islamskich teologów są atrybuty Allaha , eschatologia i relacja między Allahem a ludźmi . W teologii szyickiej ważnym zagadnieniem jest też rola imamów . Charakterystyczną cechą jest teologia negatywna, polegająca na rozpatrywaniu czym Allah nie jest. Sprawą kontrowersyjną jest, czy atrybuty Allaha mają być rozumiane dosłownie czy metaforycznie.

Twórcą muzułmańskiej teologii był asyryjski lekarz Hunajn ibn Ishaq, żyjący w IX wieku . Współcześnie w islamie istnieją cztery szkoły teologiczne: salafici , aszaryci , mutazylici i hanbalici.

Teologia hinduistyczna

Generalnie nie używa się terminu "teologia" w odniesieniu do hinduizmu .

Jednak istnieje ona w tej religii. Jest ona ściśle powiązana z filozofią i opiera się na świętych tekstach hinduizmu. Teologie hinduistyczne są bardzo zróżnicowane w zależności od sampradaja i regionu. Hinduistyczne poglądy teologiczne są (wbrew obiegowym opiniom) monoteistyczne , monistyczne , panteistyczne , panenteistyczne , henoteistyczne , a nawet według niektórych politeistyczne (w szerokim rozumieniu tego terminu) lub też ateistyczne (rzadko).

Krytyka

Opinie na temat tego, czy rozsądna dyskusja na temat boskiej natury jest możliwa, od dawna stanowiły przedmiot sporów. Już w V w. p.n.e Protagoras - znany z tego, że został wydalony z Aten z powodu swojego agnostycyzmu w kwestii istnienia bóstw - twierdził, że "odnośnie bogów nie mogę wiedzieć, czy istnieją lub nie istnieją albo jaką mogą mieć postać, bo wiele stoi na przeszkodzie poznania: niejasność tematu oraz krótkotrwałość ludzkiego życia."^[2]

Amerykański rewolucjonista Thomas Paine napisał w swoim dziele Wiek rozumu: "Nauka teologii, taka jaką mamy w Kościołach chrześcijańskich, jest nauką o niczym; nie jest oparta na niczym; nie opiera się na żadnych zasadach; rozwija się bez autorytetów; nie ma danych; niczego nie może wykazać; nie dochodzi do żadnych wniosków. Cokolwiek nie może być studiowane jako nauka bez posiadania zasad, na których się opiera; jako że jest to przypadek chrześcijańskiej teologii, jest to nauka o niczym."^[3]

Ateistyczny filozof Ludwig Feuerbach poszukiwał rozwikłania teologii w swoim dziele Zasady filozofii przyszłości: "Zadaniem współczesnej epoki jest zrozumienie i uczłowieczenie Boga - przekształcenie i rozpad teologii w antropologię."^[4] Odzwierciedlało to jego wcześniejszą pracę Wykłady o istocie chrześcijaństwa (opublikowaną w 1841), za którą odebrano mu uprawnienia do nauczania w Niemczech, w której napisał, że teologia jest "splotem sprzeczności i urojeń".^[5]

W swoim eseju Analiza krytyczna etyki i teologii ("Critique of Ethics and Theology") analityczny filozof pozytywistyczny A.J. Ayer chciał wykazać, że wszystkie twierdzenia na temat Boga są bezsensowne i jakikolwiek boski atrybut jest niedowodliwy. Napisał: "Aktualnie jest powszechnie przyjęte - w każdym razie przez filozofów - że istnienie bytu, który posiada cechy przypisywane bogu jakiejkolwiek nie-animistycznej religii, nie może być przekonująco dowiedzione... Wszystkie wypowiedzi na temat natury Boga są nonsensowne."^[6]

W eseju Przeciwko teologii ("Against Theology") filozof Walter Kaufmann wykazywał różnice między teologią a religią w ogólności. "Teologia nie jest oczywiście religią; duża część religii jest zdecydowanie antyteologiczna... Zatem atak na teologię niekoniecznie musi oznaczać atak na religię. Religia może być - i często jest - nieteologiczna albo nawet antyteologiczna." Jednakże Kaufmann stwierdził, że "chrześcijaństwo niechybnie jest religią teologiczną".^[7]

Przypisy

Linki zewnętrzne

• School of Theology
• Systematic Theology
• Teolog - serwis polskich teologów
• Protestanci.org - zarys teologii protestanckiej i historii protestantyzmu

• Teologia w katalogu Open Directory Project