fragment kamiennej płaskorzeźby z przedstawieniem Tiglatpilesara III; odnaleziona w trakcie wykopalisk w
Kalchu
; zbiory
British Museum
w
Londynie
.
fragment kamiennej płaskorzeźby z przedstawieniem Tiglatpilesara III; odnaleziona w trakcie wykopalisk w
Kalchu
; zbiory
Luwru
w
Paryżu
.
Tiglatpilesar III,Tiglatpilezar III,Teglatfalasar III (
akad
. Tukultī-apil-Ešarra, tłum. "Powiernikiem moim jest syn (świątyni) Eszarra") – król
Asyrii
w latach
745
-
727 p.n.e.
oraz
Babilonii
729 - 727 p.n.e., pod imieniem Pulu. Władzę w państwie objął w wyniku przewrotu pałacowego, który obalił
Aszurnirariego V
w
745 p.n.e.
.Jego żoną była królowa
Yaba
.
Wprowadził wiele reform w dziedzinie administracji i wojskowości, które przywróciły
Asyrii
silną pozycję militarną i ekonomiczną na
Bliskim Wschodzie
.
Wstąpienie na tron
Nieznanego pochodzenia, w jednej ze swoich inskrypcji, chcąc potwierdzić sowje prawa do tronu objętego w wyniku uzurpacji przedstawia siebie jako potomka
Adadnirariego III
[1]. Brak innych źródeł uniemożliwia zweryfikowanie jego powiązań z wcześniejszą dynastią. 13 Ajaru 745 p.n.e. zorganizował przewrót pałacowy w
Kalchu
. Legalnie panujący
Aszurnirari V
został zamordowany wraz z całą rodziną.
Reorganizacja państwa
W momencie objęcia władzy Asyria znajdowała się w trudnym położeniu. Utraciła władzę nad zachodnimi prowincjami, a pogranicze górskie na północy dostało się pod panowanie
Urartu
. W celu usprawnienia działania aparatu państwa zreformował administrację podbitych prowincji, gdzie mianował namiestników różnego stopnia. Rola poszczególnych prowincji i ranga ich asyryjskich rezydentów bardzo się różniły. Jednym z nich był bêl pihâti("pan prowincji"[2]) lub šaknu. Urzędnicy z tym tytułem byli osobistymi przedstawicielami króla, którzy zajmowali się zadaniami z zakresu poboru podatków czy wojskowości na danym obszarze.
Podzielił prowincje na mniejsze obwody qannu(przypuszczalnie "pierścień") rządzone przez rab alani[3]. Każdy taki obwód zawierał większe miasto i jego okolicę. Podobnie jak bêl pihâti prowincji qannu też miał do dyspozycji kontyngent wojska.
Powołał też armię zawodową - pułk królewski, obok armii podstawowej. W jego skład wchodzili głównie najemnicy z prowincji peryferyjnych. Za czasów jego rządów konnica w znacznym stopniu wyparła wozy bojowe.
Tiglatpilesar zainicjował, kontynuowany przez jego następców, zwyczaj masowych deportacji i przemieszania ludów: m.in. ludność
Hamy
w góry
Zagros
czy Babilończyków do Asyrii. Przyczyniło się to do "arameizacji" Imperium.
Kampanie do Syrii
W roku
744 p.n.e.
liczni wasale syryjscy podnieśli bunt i zawiązali koalicję przeciw
Asyrii
. Należeli do niej m.in. król
Damaszku
Rezin (Rasjan), król Hamatu Enilu, król
Karkemisz
Pisiris, król Kue Urikki, król Sam'al Panammu oraz władca państwa
Arpad
. Tiglatpilesar odniósł zwycięstwo nad koalicją w bitwie pod Kištan nad
Eufratem
. W
736 p.n.e.
, po trzyletnim oblężeniu, Asyryjczycy zdobyli Arpad.
W
732 p.n.e.
zbuntował się król Damaszku Razin. Tiglatpilesar zdobył miasto i zabił buntownika. Państwo damasceńskie zostało inkorporowane do Asyrii - rządził nim odtąd gubernator. Pozwoliło to ograniczyć wpływy
Urartu
w Syrii.
Wojna z Urartu
W latach
739 p.n.e.
i
736 p.n.e.
Tiglatpilesar III wykorzystał osłabienie
Urartu
i zajął pograniczne prowincje w kraju
Nairi
.
W
735 p.n.e.
Tiglatpilesar III wyprawił się przeciw
Urartu
i spustoszył jego terytorium. Król
Sarduri II
wraz z syryjskimi sojusznikami został pokonany w bitwie nad
Eufratem
. Asyryjczycy nie zdołali jednak zdobyć
Tuszpy
, ani innych ważnych miast.
Narzucenie zwierzchności Judzie w źródłach biblijnych
Królestwo Judy
zaatakowane przez koalicję
Edomu
i miast
filistyńskich
zwróciło się do Tiglatpilesara III z prośbą o pomoc wojskową (
Druga Księga Kronik
28; 16-21)[4].
Achaz
prowadził politykę proasyryjską, co naraziło go na ataki sąsiadów, włącznie z
Izraelem
(
Druga Księga Królewska
16; 5-9)[5]. Król asyryjski pokonał i zhołdował koalicjantów, a Achazowi za okazaną pomoc nakazał zapłacić daninę. W asyryjskiej terminologii było to tzw. kitru - należność za pomoc wojskową udzieloną będącemu w opresji lennikowi[6]. Jego władzę uznali także władcy
Filistynów
.
Relacje z Babilonią
Na początku swojego panowania zorganizował kilka kampanii na południe do Babilonii, w której koczownicze plemiona chaldejskie były źródłem ciągłej anarchii. Sprzyjał proasyryjskiemu królowi Babilonii Nabunasirowi, utrzymując z nim pokojowe kontakty zwalczając jednocześnie Chaldejczyków. Podobną politykę kontynuował w stosunku do jego następcy Nabu-nadin-zeriego. Sytuacja uległa zmianie po objęciu władzy w Babilonie przez chaldejskiego uzurpatora Ukinizera.
W
731 p.n.e.
zaangażował się w interwencję w
Babilonii
, gdzie chaldejski szejk Ukinizer z plemienia Bit-Amukkani obalił poprzedniego uzurpatora, Nabu-szum-ukina. Tiglatpilesar wkroczył do Babilonii, zmusił do posłuchu władców plemion i państewek
aramejskich
i
chaldejskich
, jednak sam uzurpator schronił się w mieście Sipa, a pora roku uniemożliwiła Asyryjczykom obleganie go.
W
729 p.n.e.
Tiglatpilesar zdobył miasto Sipa kładąc kres uzurpacji Ukinizera. Powróciwszy do Babilonu koronował się na króla jako Pulu, co uczeni interpretują jako formę skrótu imienia Tiglat-Pilesar. W ten sposób ustanowił unię personalną między Asyrią a Babilonią. Aby przyciągnąć do siebie elity babilońskie i uzyskać akceptację ludności, składał ofiary w babilońskich świątyniach, prowadził liberalną politykę ekonomiczną i trzymał w ryzach Chaldejczyków.
Przypisy