Topola biała
Liście topoli białej Liście topoli białej
Systematyka [1]
Domena :	eukarionty
Królestwo :	rośliny
Klad :	rośliny naczyniowe
Klad :	rośliny nasienne
Klasa :	okrytonasienne
Klad :	klad różowych
Rząd :	malpigiowce
Rodzina :	wierzbowate
Rodzaj :	topola
Gatunek :	topola biała
Nazwa systematyczna
Populus alba L. Sp. pl. 2:1034. 1753

Gatunek leczniczy

Charakterystyczne romboidalne przetchlinki na korze

Pokrój

Kotki męskie

Pęd z pączkami

Topola biała, białodrzew (Populus alba L.) – gatunek drzew z rodziny wierzbowatych .

Rozmieszczenie geograficzne

Rodzimym obszarem jej występowania jest środkowa i południowa Europa (brak jej w Skandynawii i Irlandii ), znaczna część Azji oraz Afryka Północna (Algeria, Maroko, Tunezja, Wyspy Kanaryjskie )^[2]. Rozprzestrzeniła się także i aklimatyzowała w Australii i Nowej Zelandii, w Afryce i na Azorach ^[2]. W Europie Północnej sięga do 67° szerokości geograficznej północnej. W Polsce występuje dziko na całym niżu i w niższych położeniach górskich, poza tym jest często sadzona.

Morfologia

Pokrój

Wyniosłe drzewo o wysokości do 30 m i szerokiej, kulistej koronie . Wskutek łatwego tworzenia pędów odroślowych czasami również w postaci krzewiastej . Rośnie bardzo szybko.

Kora

Ma na pniu mocno spękaną szaro-białą korę. W wyższych częściach pnia kora srebrzystoszara z dużymi przetchlinkami, o charakterystycznym romboidalnym kształcie. Na starszych gałęziach wyraźnie widoczne blizny.

Drewno

Jest miękkie, lekkie, łupliwe, łatwe w obróbce mechanicznej i nie ulegające paczeniu, twardzielowe , łatwo próchniejące. Zawiera bardzo dużo wody.

Pędy

Młode pędy, oraz pączki obficie okryte białym kutnerem. Pączki z wyraźnymi łuskami.

Liście

Ulistnienie skrętoległe. Liście 3-5 klapowe o długości 6-12 cm. Ogonek liściowy długi i bocznie spłaszczony. Duże liście na długopędach mają długi ogonek i są głęboko klapowane. Od góry ciemnozielone i błyszczące, od spodu pokryte kutnerem i wybitnie srebrzyste. Liście na krótkopędach mają brzegi faliste, są mniejsze, eliptyczne-jajowate, nie są klapowane. Boczne nerwy liści nie dochodzą do ząbków. Jesienią przebarwiają się na żółto lub brązowo.

Kwiaty

Roślina dwupienna . Kwiaty zebrane w kwiatostany zwane kotkami . Kotki podczas kwitnienia luźno zwisające, męskie – grube i czerwone, żeńskie – cienkie i żółtozielone. Kwiaty bez okwiatu . Mają nagie, ząbkowane i kosmato owłosione przysadki . W kwiatach męskich 4-12 pręcików , w żeńskich 1 słupek . Kwitnie od marca do kwietnia, jeszcze przed rozwojem liści, jest wiatropylna . Wytwarza ogromne ilości pyłku – w jednym kwiatostanie męskim może być do 6 mln ziaren pyłku.

Owoc

Torebka , która pęka na dwie części. Nasiona bardzo drobne, z włoskami, rozsiewane przez wiatr . Wytwarza ogromne ilości nasion (miliony!). Podczas rozsiewania można obserwować kłęby nasion z białymi włoskami, przypominające watę. Wiatr może roznosić nasiona na duże odległości, kiełkują one łatwo i szybko, co sprawia, że topola jest gatunkiem pionierskim . Jest jednym z nielicznych drzew w naszym klimacie, których nasiona mogą kiełkować jeszcze w tym samym sezonie wegetacyjnym.

Korzeń

Ma silnie rozwinięty system korzeniowy. Łatwo tworzy odrośla korzeniowe.

Biologia i ekologia

Zasiedla tereny nadrzeczne (często w postaci krzewiastej) i przydroża. Najczęściej spotykana w dolinach dużych rzek niżowych w nadrzecznych łęgach topolowych. Gatunek charakterystyczny dla zespołu Populetum albae^[3]. Topola biała może żyć do ok. 150 lat, jest więc rośliną raczej krótkowieczną w porównaniu z wieloma innymi gatunkami drzew. W naszej strefie klimatycznej topole są najszybciej rosnącymi drzewami.

Zmienność

Występuje w kilku odmianach ^[4]:

• var. alba (synonim: var. europaea Bugała) – drzewo z szeroką koroną, młode pnie i konary jasnozielone lub szarobiałe. Liście na krótkopędach przeważnie mniej więcej okrągłe, z zaostrzonym wierzchołkiem, grubo karbowane, na długopędach płytko 3-5 klapowe. Dziko i uprawiana.
• var. bachofenii Hartig 'Bolleana' ('Pyramidalis') + topola piramidalna, topola turkestańska – kultywar pochodzący z Turkiestanu o wąskiej, wrzecionowatej koronie i zielonkawoszarej korze. Liście na krótkopędach jajowate, na dłuogopędach 5-7 klapowe z wrębnymi i grubo ząbkowanymi klapami. Uprawiany.
• var. nivea Dippel (albo Aiton, albo Wesm.) (synonim: var. genuina Wesm. 'Nivea'), topola srebrzysta – drzewo o szerokiej koronie i jasnoszarej korze, z gałęziami silnie pokrytymi białym kutnerem. Liście na krótkopędach eliptyczne, na długopędach 3-5 klapowe z brzegami klapowato ząbkowanymi. Uprawiana.

Tworzy mieszańce z topolą osiką – Populus alba × tremula (P. × canescens (Aiton) Sm., syn. P. hybrida Bieb.) + topola szara – wysokie drzewo (osiąga wysokość do 40 m, wyższą niż gatunki rodziecielskie) występujące głównie nad dużymi rzekami, np. Wisłą , Odrą razem z topolą białą. Mieszaniec posiada cechy morfologiczne pośrednie między gatunkami rodzicielskimi. Liście krótkopędów jajowate lub okrągławe, długopędów jajowato-sercowate, nieregularnie piłkowane, na spodniej stronie pokryte szarym kutnerem.

Zastosowanie

• Roślina lecznicza
  • Surowiec zielarski – zebrane wczesną wiosną pączki (Gemmae Populi). Zawierają glikozydy fenolowe (m.in. salicyna , populina), olejki eteryczne , garbniki , żywice, sole mineralne flawonoidy ^[5].
  • Działanie: moczopędne, słabo napotne, przeciwgorączkowe. Obniża poziom mocznika i innych szkodliwych metabolitów w organizmie. Podobne działanie mają również pączki topoli czarnej , balsamicznej i osiki ^[5].
  • Zbiór i suszenie: zbiera się wczesną wiosną pączki, które jeszcze są zamknięte w lepkich łuskach, suszy w temp. Do 30 °C i przechowuje w szczelnym opakowaniu.
• Często sadzona w parkach , jako roślina ozdobna . Częściej sadzone są okazy męskie, gdyż okazy żeńskie wytwarzając ogromne ilości puchatych nasion (jak pęczki waty) powodują uciążliwe zaśmiecanie terenu. Używana również do zadrzewiania nieużytków.
• Drewno stosowane jako materiał opałowy (o niskiej wartości energetycznej, w porównaniu z innymi drzewami). Używane do produkcji niektórych przedmiotów, np. ołówków, rysownic, zapałek i do wytwarzania sklejki . Wytwarza się też z niej papier (zawiera bardzo dużo w porównaniu z innymi gatunkami drzew celulozy , bo aż 40-50%). Drewno używane jest również w rzeźbiarstwie .

Ciekawostki

• Według Pacyniaka najstarsza topola biała w Polsce rośnie we wsi Januszkowice . Drzewo to ma 217 lat, obwód 744 cm, pierśnicę 237 cm oraz wysokość 37,7 m.
• Najgrubszą topolą białą w Polsce jest białodrzew, który rośnie w pozostałościach parku na granicy m. Leszno i Grądy k. Warszawy. Obwód mierzony w pierśnicy (na wys. 1,3 m) wynosi 10,8 m. (Podano za Lechosław Hertz "Przewodnik po Puszczy Kampinoskiej", wyd. Sport i Turystyka, Warszawa 1971. Wg innych źródeł obwód ten wynosi 9,96 m [1] )
• Pyłek topoli (nie nasiona!) rzadko wywołuje alergię u ludzi uczulonych.

Przypisy

Bibliografia