Topola osika
Systematyka wg Reveala
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Klasa	okrytonasienne
Rząd	malpigiowce
Rodzina	wierzbowate
Rodzaj	topola
Gatunek	topola osika
Nazwa systematyczna
Populus tremula L.
Sp.Pl.2:1034, 1753

Gatunek leczniczy

Pokrój

Pień

Po lewej: liście długopędowe. Po prawej: liść z młodej rośliny krótkopędu

Kotki męskie

Młode kotki

Drewno

Topola osika, osika, topola drżąca (Populus tremula L.) – gatunek drzewa należący do rodziny wierzbowatych (Salicaceae). Najpospolitszy gatunek topoli w Polsce.

Rozmieszczenie geograficzne

Szeroko rozprzestrzeniony gatunek euro-azjatycki. Występuje w północnej Afryce, całej Europie aż po 70° szer. płn. oraz w Azji Wschodniej^[1]. W Polsce jest pospolita na całym obszarze.

Morfologia

Pokrój

Drzewo o wysokości do 35 m i luźnej, stosunkowo niewielkiej koronie. W pierśnicy osiąga ok. 1 m.

Pień

Wysoki, prosty, zaznacza się niemal do wierzchołka. Kora początkowo jasna, szarooliwkowa i gładka, w starszym wieku ciemnoszara i spękana w dolnej części.

Pędy

Młode gałązki są nagie, brunatne i połyskujące. Pędy skrócone liczne i wyraźne. Pączki stożkowate i ostro zakończone, lśniące (jakby lakierowane), ciemne, brunatne i nieco lepkie.

Liście

Ulistnienie skrętoległe. Liście prawie okrągłe, o długości do 10 cm , grubo i nierówno karbowane. Ogonek liściowy bocznie spłaszczony, wiotki i dłuższy od blaszki, dzięki czemu liście "drżą" pod wpływem wiatru . Liście na pędach odroślowych mają inny kształt; są sercowate, drobno piłkowane i zwykle większe.

Kwiaty

Roślina dwupienna – na jednym drzewie występują tylko kwiaty jednej płci -albo męskie, albo żeńskie. Zebrane są w kotki . Kotki męskie mają długość 5-8 cm, a ich kwiaty mają po 8-15 pręcików o purpurowych pylnikach. Ich ciemnobrązowe przysadki są głęboko palczasto wrębne i mają długie srebrzyste włoski . Kotki żeńskie w czasie kwitnienia mają długość 4-6 cm, w czasie owocowania wydłużają się do 8-12 cm. Słupki o dwóch karminowoczerwonych lub różowych znamionach, podzielonych na szerokie klapy. Kwitnie w marcu i kwietniu przed rozwojem liści. Jest wiatropylna .

Nasiona

Zaopatrzone w długi, biały puch. Dojrzewają pod koniec maja, lub na początku czerwca. Rozsiewane są przez wiatr ( anemochoria ).

Korzeń

Korzeń palowy występuje tylko na młodych okazach, potem zanika. U starszych drzew system korzeniowy składa się z grubych korzeni bocznych wrastających zarówno w głąb gleby, jak i rozrastających się powierzchniowo.

Biologia

Drewno

Rozpierzchłonaczyniowe, miękkie i lekkie, niezróżnicowane na biel i twardziel . Ma biały kolor z lekkim zielonkawym odcieniem. Promieni drzewnych nie można dostrzec gołym okiem, natomiast słoje przyrostu rocznego są widoczne we wszystkich 3 płaszczyznach, szczególnie po namoczeniu wodą.

Rozwój

W młodości rośnie szybko; roczne siewki dorastają do 60 cm, dwuletnie do 2 m. W wieku 10-15 lat osiąga wysokość ok. 15 m. Jest krótkowieczna – żyje do 100 lat, ale jej wzrost ustaje już w wieku 50-60 lat. Zaczyna owocować w wieku ok. 20 lat i owocuje corocznie. Rozmnaża się przede wszystkim za pomocą nasion, poza tym poprzez silne i liczne odrosty korzeniowe. Na młodych okazach często wytwarzane są odrośla pędowe, są one jednak nietrwałe. Zdolność kiełkowania nasion wynosi 85-100%, ale zachowują ją stosunkowo niedługo; w normalnych warunkach ok, 2-3 miesiące, przechowywane w niskiej temperaturze przez rok.

Drewno osiki nazywane jest także osiną, stąd określenie "osinowy (lub osikowy) kołek".

Ekologia

• Siedlisko i wymagania: Rośnie w lasach i zaroślach na niżu i w górach. Swoim pionowym zasięgiem sięga wyżej niż buk; w Alpach aż do wysokości 1530 m n.p.m., w Karpatach do 1150 m, w Tatrach do 1425 m. Na południowych terenach swojego zasięgu występuje niemal wyłącznie w górach. Ma średnie wymagania glebowe (jest pod tym względem najmniej wymagająca wśród wszystkich gatunków topoli). Obumiera na glebach bardzo podmokłych, albo bardzo suchych. Jest wytrzymała na mróz i upały, światłolubna. Gatunek pionierski – jako jeden z pierwszych gatunków drzew wyrasta na porębach, nieużytkach rolnych, pogorzeliskach. Na zajętych przez siebie terenach utrzymuje się długo, nawet, jeśli warunki środowiska znacznie się zmieniają.
• Charakterystyka fitosocjologiczna: Występuje w licznych ekotypach . W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla związku zespołów (All.) Sambuco-Salicion^[2].
• Gatunki powiązane: Jest jedyną rośliną żywicielską larw ginącego gatunku chrząszcza opiętka białowieskiego ^[3].

Zmienność

Cechuje ją duża zmienność morfologiczna i fizjologiczna. Występują liczne formy różniące się pokrojem, wielkością i kształtem liści, barwą kory, oraz różną odpornością na choroby grzybowe. Fachowcy wyróżniają posiadający większe wartości użytkowe typ górski (taki występuje na terenie Polski) oraz mniej wartościowy typ nizinny występujący na zachodzie Europy (we Francji). W Szwecji występuje osika triploidalna (P. tremula 'Gigas'), charakteryzująca się dużymi liśćmi, bardzo bujnym wzrostem oraz dużą odpornością na niszczącą drewno chorobę grzybową – zgniliznę rdzeniową. W stepach południowo-wschodniej Azji występuje forma krzewiasta.

Zastosowanie

• Roślina lecznicza
  • Surowiec zielarski – zebrane wczesną wiosną pączki (Gemmae Populi). Zawierają glikozydy fenolowe ( m.in. salicyna , populina), olejki eteryczne , garbniki , żywice, sole mineralne flawonoidy ^[4]
  • Działanie: moczopędne, słabo napotne, przeciwgorączkowe. Obniża poziom mocznika i innych szkodliwych metabolitów w organizmie. Podobne działanie mają również pączki topoli białej , balsamicznej i czarnej ^[4].
• Drewno używane jest do wyrobu zapałek, celulozy, różnorodnych sprzętów gospodarstwa domowego. Jako materiał opałowy ma średnią wartość energetyczną.
• Używana jest do rekultywacji hałd i wyrobisk .

Podania i legendy

• Z osiki wytwarzano legendarne husarskie kopie^[5][6][7][8],,. Z czasów Augusta II mamy szczegółowy opis kopii husarskiej: była blisko trzy sążnie długa, gruba u tuleii jak ramię, a lekka i składna. Drzewco miała z młodej prostej osiki, wydrążone u spodu, żółto pokostowane^[9].
• Osika owiana jest licznymi legendami. Wg legendy osika drży ze zgrozy od czasu, gdy Kain zabił Abla osikowym kołkiem. Na jej drzewie według niektórych legend ukrzyżowano Chrystusa. Zupełnie już dopełnił hańby tego drzewa fakt, że podobno na nim właśnie powiesił się Judasz . Wampiry znane z legend i kultury można podobno unieszkodliwić wbiciem w serce kołka osikowego. Dlatego też Rzędzian w powieści " Ogniem i mieczem " H. Sienkiewicza po zabiciu Horpyny użył jeszcze osikowego kołka, aby na pewno nie wstała. W południowo-wschodniej Polsce używano osikowych kołków do przybijana wieka trumny, co miało zapobiec wydostaniu się duchów zmarłych, które mogłyby w nocy nachodzić i straszyć ludzi. W północno-wschodniej Polsce istniał, żywy jeszcze przed II wojną światową przesąd, że wyrwana osika zwiastuje wkrótce śmierć^[10].
• Najgrubsza osika w lasach państwowych znajduje się w pobliżu miejscowości Jastew w gminie Dębno w województwie małopolskim. Ma wysokość 35 m i obwód 461 cm (2005 r.)^[11].

Zobacz też

• Topola osikowa

Przypisy

Bibliografia